czego nie należy spożywać (Kpł 11:9, 10, 12; Pwt 14:9, 10). A zatem łuski (hebr. kaskassím, lm. od kaskéset) pozwalały łatwo rozpoznać, czy daną rybę można zjeść. Rozróżnia się cztery odmiany rybich łusek, ale najczęściej spotykane są łuski ktenoidalne (grzebykowate) oraz łuski cykloidalne (koliste). Nakładające się na siebie rzędy łusek tworzą cienką, lekką i elastyczną warstwę ochronną.

To samo słowo hebrajskie występuje w Ezechiela 29:4, gdzie faraona egipskiego najwyraźniej przyrównano do krokodyla. Całe ciało tego gada pokrywają mocne rogowe tarczki przylegające do grubej skóry. Do łusek krokodyla zapewne nawiązano też w Hioba 41:15-17 (41:7-9, Bp, Br, Bw), gdzie użyto hebrajskiego słowa tłumaczonego często na „tarcza” (zob. LEWIATAN).

Łuski zbroi. Łuskami (hebr. kaskassím, lm. od kaskéset) mógł być pokryty pancerz żołnierski. Te małe metalowe płytki zachodziły na siebie, tworząc stosunkowo elastyczną zbroję (1Sm 17:5; zob. BROŃ, ZBROJA [Pancerz]).

Łuski na oczach Pawła. Kiedy Paweł został uleczony ze ślepoty — która go dotknęła, gdy ukazał mu się Jezus — z jego oczu „spadły jakby łuski” (Dz 9:18). Zdaniem niektórych biblistów w rzeczywistości nic nie spadło mu z oczu i jest to tylko przenośnia oznaczająca, iż Paweł odzyskał wzrok. Niemniej wiele współczesnych przekładów sugeruje, że z oczu Pawła istotnie coś spadło (Bp, BT, Bw, BWP, NŚ).

Miejsce na głowie pozbawione włosów lub z przerzedzonymi włosami. Aż 90 procent wszystkich przypadków łysienia to tzw. łysienie typu męskiego, w którym włosy giną na określonych obszarach głowy, a na pozostałych rosną prawidłowo. Biblia wspomina o „łysinie” (hebr. korcháh), „łysinie czubka głowy” (hebr. karáchat) i „łysinie czoła” (hebr. gibbéach i gabbáchat) (Kpł 13:41-44; 21:5). Dokładna przyczyna łysienia nie jest znana. Uważa się, że największą rolę odgrywają czynniki dziedziczne, ale powodem może też być infekcja, zaburzenia hormonalne lub nerwowe, kiła, starzenie się, a nawet stosowanie pewnych leków.

Łysina niekorzystnie wpływa na wygląd człowieka i dlatego w starożytności kojarzono ją ze wstydem, żałobą i nieszczęściem (Iz 3:24; 15:2; Jer 47:5; Eze 27:31; Am 8:10; Mi 1:16). Jednakże według Prawa Mojżeszowego człowiek łysy nie był nieczysty (Kpł 13:40). A łysina nie należała do defektów uniemożliwiających pełnienie służby kapłańskiej. W wizji proroka Ezechiela kapłanom polecono, by nie golili głowy ani nie nosili włosów rozpuszczonych, tylko je przystrzygali (Eze 44:20).

Łysy był np. prorok Jehowy Elizeusz. Kiedy został prorokiem w miejsce Eliasza i szedł pod górę z Jerycha do Betel, zaczęła się z niego wyśmiewać grupa dzieci, które krzyczały: „W górę, łysku! W górę, łysku!” Najwyraźniej szydziły nie tyle z jego łysiny, ile z tego, że oto jakiś łysy człowiek ma na sobie znaną im urzędową szatę Eliasza. Nie chciały widzieć żadnego następcy tego proroka. Wolały, żeby Elizeusz poszedł sobie dalej w górę do Betel albo wstąpił w wichrze do nieba, jak poprzedni właściciel tej szaty (2Kl 2:11). Aby dowieść, iż jest następcą Eliasza, i nauczyć tych chłopców oraz ich rodziców szacunku dla proroka Jehowy, Elizeusz złorzeczył młodym prześmiewcom w imię Boga Eliasza. Był to sprawdzian, czy rzeczywiście jest prorokiem. Jehowa dał dowód aprobaty dla Elizeusza, sprawiając, że z pobliskiego lasu wyszły dwie niedźwiedzice i rozszarpały 42 dzieci (2Kl 2:23, 24).

Niektóre ludy miały zwyczaj golenia włosów na głowie na znak żałoby po śmierci bliskiej osoby lub ze względów religijnych, ale Izraelitom zabroniono takich praktyk (Pwt 14:1). Kapłanom wyraźnie zakazano robienia sobie łysiny i golenia skraju brody z powodu zmarłego (Kpł 21:5). Izraelitom powiedziano też, że nie mają ścinać pejsów ani skraju brody (Kpł 19:27; Jer 9:26; zob. BRODA).

W Egipcie mężczyźni na ogół golili głowy, a zarost uważali za oznakę żałoby lub niechlujstwa. Dlatego gdy Józef został wyprowadzony z więzienia i miał stanąć przed faraonem, wcześniej się ogolił (Rdz 41:14). Jednakże Egipcjanie — zarówno ci, którzy golili głowę oraz brodę, jak i ci, którzy wyłysieli — często nosili peruki i sztuczne brody. Papirus Ebersa, egipska rozprawa medyczna z II tysiąclecia p.n.e., podaje 11 sposobów zapobiegania łysieniu.

Chory, u którego wystąpił trąd na głowie, zgodnie z Prawem miał ją ogolić na początku kwarantanny, czyli w dniu oczyszczenia, i ponownie siódmego dnia (Kpł 13:33; 14:8, 9). Jeśli nazirejczyk się skalał, to golił głowę podczas dokonywania oczyszczenia (Lb 6:9). Również wzięta do niewoli kobieta, którą chciał poślubić izraelski żołnierz, musiała najpierw ogolić sobie głowę (Pwt 21:12).

Wojownicy Nebukadneccara (Nebukadreccara) przejściowo wyłysieli podczas męczącego oblężenia lądowej części Tyru. Jehowa powiedział Ezechielowi, że podczas „wielkiej akcji” przeciwko Tyrowi „każda głowa wyłysiała i skóra na każdym ramieniu była otarta”. Głowy żołnierzy Nebukadneccara wyłysiały od noszenia hełmów, a ramiona otarły się od dźwigania materiałów na budowę wież i umocnień oblężniczych (Eze 26:7-12; 29:17, 18).

W czasach apostolskich w niektórych miejscach, np. w słynącym z niemoralności Koryncie, ogoleniem głowy karano kobiety przyłapane na cudzołóstwie lub rozpuście. A z krótko przystrzyżonymi włosami chodziły niewolnice. Najwyraźniej do tych okoliczności nawiązał Paweł, gdy wykazywał, że jeśli kobieta w zborze chrześcijańskim modli się lub prorokuje z odkrytą głową, to — choć ma włosy jako nakrycie — równie dobrze mogłaby zupełnie ogolić głowę, bo byłoby to dla niej tak samo hańbiące jak zlekceważenie Bożej zasady zwierzchnictwa (1Ko 11:3-10).

(skrócona forma imienia Achimaac).

Jeden z potomków Judy poprzez Jerachmeela i Rama (1Kn 2:3, 25, 27).

(skrócona forma imienia Maadiasz).

Izraelita, jeden z „synów Baniego”, którzy za czasów Ezdrasza, po powrocie Żydów z niewoli babilońskiej, odesłali swe cudzoziemskie żony (Ezd 10:25, 34, 44).

(„Jah się przystraja”).

Kapłan, który powrócił z Babilonu wraz z Zerubbabelem; był głową domu patriarchalnego (Neh 12:1, 5). Być może tożsamy z Moadiaszem wymienionym w Nehemiasza 12:17.

Kapłan i muzyk, potomek Asafa; podczas uroczystości poświęcenia muru Jerozolimy za czasów Nehemiasza grał na instrumencie do akompaniowania przy pieśni (Neh 12:36).

Imię kilku osób i nazwa królestwa.

(1-9: prawdopodobnie od rdzenia oznaczającego: „ściskać”)

1. Dziecko Nachora (brata Abrahama) i jego nałożnicy Reumy. Najwyraźniej był to chłopiec, gdyż nazwano od niego królestwo i jego mieszkańców (Rdz 22:23, 24; 2Sm 10:6, 8).

2. Żona Machira z plemienia Manassesa (1Kn 7:14-16).

3. Jedna z nałożnic Kaleba (syna Checrona), która urodziła mu kilkoro dzieci (1Kn 2:18, 48, 49).

4. Żona Jejela, „ojca Gibeonu” (1Kn 8:29; 9:35).

5. Jedna z żon Dawida, córka Talmaja, króla Geszuru; matka Absaloma (2Sm 3:2, 3; 1Kn 3:1, 2).

6. Ojciec lub przodek Chanana, mocarza wojsk Dawida (1Kn 11:26, 43).

7. Ojciec lub przodek Szefatiasza, księcia izraelskiego, który w czasie gdy Dawid organizował służbę królewską, został mianowany wodzem Symeonitów (1Kn 27:1, 16, 22).

8. Ojciec Achisza, króla Gat, do którego w początkach panowania Salomona uciekli niewolnicy Szimeja (1Kl 2:39). Przypuszczalnie tożsamy z Maochem wymienionym w 1 Samuela 27:2 (zob. MAOCH).

9. Wnuczka Absaloma (Abiszaloma), najukochańsza żona króla judzkiego Rechoboama, matka króla Abijasza (Abijama) (1Kl 15:1, 2, 9, 10; 2Kn 11:20-22). Jako królowa matka była uważana w królestwie za „panią”, dopóki wnuk Asa w ramach przywracania prawdziwego wielbienia nie pozbawił jej tej godności, „bo uczyniła przerażającego bożka dla świętego pala”, czyli dla aszery (1Kl 15:9-13; 2Kn 15:16). W 2 Kronik 13:2 występuje jako Michaja.

10. Niewielkie królestwo istniejące w pn. Palestynie w okresie izraelskiego podboju; nazywane też Maakatem. Jego obszar miał wejść w skład terytorium plemienia Manassesa, ale ze sprawozdania biblijnego wynika, że Izraelici nie wypędzili tamtejszej ludności, toteż dalej ‛mieszkała ona pośród Izraela’ (Joz 13:13; Pwt 3:14). Królestwo Maaki najwyraźniej leżało na pn. od sąsiedniego Geszuru, z którym jest często wymieniane, i graniczyło z Baszanem (Joz 12:5). Jak się uważa, ciągnęło się od pd. stoków góry Hermon po kotlinę Chule i od Jordanu w kierunku wsch. do skraju Pustyni Syryjskiej, a więc w zasadzie zajmowało pn. część dzisiejszych wzgórz Golan.