przychylności Bożej oraz uznania ze strony ludzi prawego serca. Pismo Święte zapewnia: „O prawym będzie się pamiętać po czas niezmierzony” oraz: „Pamięć o prawym jest ku błogosławieństwu, lecz imię niegodziwych zgnije” (Ps 112:6; Prz 10:7).

Prawych trzeba szanować i słuchać. Mądrość nakazuje szanować osoby prawe w oczach Jehowy, a także słuchać ich rad i napomnień, gdyż wychodzą one na dobre każdemu, kto je przyjmuje. Dawid, który był napominany przez Jehowę za pośrednictwem Jego prawych sług i proroków, powiedział: „Gdyby mnie smagał prawy, byłaby to lojalna życzliwość, a gdyby mnie upominał, byłby to olejek na głowę, przed którym moja głowa nie chciałaby się wzbraniać” (Ps 141:5).

„Napierśnik prawości”. Biblia radzi: „Bardziej niż wszystkiego innego, czego należy pilnować, strzeż swego serca, bo z niego pochodzą źródła życia”. Z tego względu chrześcijanie muszą posiadać „napierśnik prawości” (Prz 4:23; Ef 6:14). Serce grzesznego człowieka jest zdradliwe i nieobliczalne i tylko dzięki kierowaniu się prawością Bożą można je powstrzymać od zła (Jer 17:9). Trzeba je ciągle karcić i szkolić. Dlatego chrześcijanin musi się ściśle trzymać Pisma Świętego, które w myśl słów Pawła jest „pożyteczne do nauczania, do upominania, do prostowania, do karcenia w prawości, aby człowiek Boży był w pełni umiejętny, całkowicie wyposażony do wszelkiego dobrego dzieła”. Jeśli więc prawi upominają kogoś na podstawie Słowa Bożego, warto z wdzięcznością przyjąć takie skarcenie (2Tm 3:16, 17).

(hebr. challamút).

Wieloletnia roślina blisko spokrewniona z malwą ogrodową. Zdrewniałe łodygi prawoślazu lekarskiego (Althaea officinalis) osiągają wysokość do 1,8 m. Roślina ma ostro zakończone, szerokie liście z klinowatymi wcięciami. Liście i łodygi są pokryte miękkimi, puszystymi włoskami. Bladoróżowe, pięciopłatkowe kwiaty mają ok. 5 cm średnicy. W czasach klęski głodu biały, podobny do marchwi korzeń prawoślazu służył jako pokarm. Jedyna biblijna wzmianka o prawoślazie nawiązuje do tego, że jest on pozbawiony smaku (Hi 6:6).

Hebrajskie słowo challamút, występujące tylko w Hioba 6:6, bywa różnie tłumaczone — np. na „białko jaja” (Bw), „kleisty sok mdłej rośliny” (Br), „ślaz” (BT) albo właśnie na „prawoślaz” (NŚ), co jest zgodne z definicją podaną w leksykonie języków hebrajskiego i aramejskiego L. Koehlera i W. Baumgartnera (Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Lejda 1958, s. 304).

Urzędnik administracji babilońskiej, niższy rangą od satrapy. Termin ten występuje w Daniela 2:48 w związku z „mędrcami babilońskimi”, którzy najprawdopodobniej pełnili różne oficjalne funkcje w państwie. Daniel został ustanowiony naczelnym prefektem „wszystkich mędrców babilońskich” (Dn 3:2, 3, 27).

Za panowania Dariusza Meda urzędnicy królewscy weszli do niego „gromadnie”, co sugeruje, iż było ich dość dużo, i oznajmili, że wszyscy urzędnicy, m.in. prefekci, zalecają ustanowienie prawa, które na 30 dni zabraniałoby zanoszenia próśb do kogokolwiek z wyjątkiem króla. Daniel jednak dalej zanosił modlitwy do Jehowy, a On zapewnił mu ocalenie; intryganci natomiast ponieśli śmierć w lwiej jamie (Dn 6:6, 7, 24).

Zobacz LASKA ROZKAZODAWCY; LASKA, RÓZGA.

Zobacz BROŃ, ZBROJA.

Człowiek miotający pociski z procy. Za procę na ogół służył rzemień, który składano na pół i wprawiano w ruch obrotowy. Zwolnienie jednego końca rzemienia powodowało wyrzucenie z dużą prędkością przytrzymywanego nim pocisku, np. kamienia.

Dawniej procarze miotający kamienie stanowili istotną część sił zbrojnych. W plemieniu Beniamina było 700 doborowych mężczyzn, z których każdy „ciskał z procy kamieniami i nie chybiał ani o włos” (Sdz 20:15, 16). Targumy donoszą, że spośród wojowników Dawida wprawnymi procarzami byli Keretyci i Peletyci. Procarze odgrywali ważną rolę w wojsku Uzzjasza (2Kn 26:13, 14). Służyli też w asyryjskiej armii Sancheriba, o czym świadczą starożytne pomniki. Oddziały procarzy mieli m.in. Egipcjanie, Syryjczycy, Persowie, Sycylijczycy. W armii rzymskiej spotykało się ich w oddziałach pomocniczych zwanych auxilia. Józef Flawiusz donosi, że jeszcze w I w. n.e. Żydzi w walce z Rzymianami korzystali ze zręczności procarzy (Dawne dzieje Izraela, XVII, X, 2; Wojna żydowska, II, XVII, 5 [422, 423]; IV, I, 3 [14, 15]).

W starożytnych armiach procarze stanowili tylko część piechoty, w której skład wchodzili też łucznicy i (nieco mniej liczni) włócznicy. Kiedy procarzy wzywano do rozpoczęcia walki lub zatrzymania atakującego przeciwnika, przechodzili pomiędzy żołnierzami z tylnych szeregów do przodu. Czasami miotali pociski z tyłu, ponad głowami włóczników. Procarze byli bardzo przydatni przy atakowaniu obwarowanych miast. Swymi pociskami, wystrzelonymi z ziemi, mogli ugodzić nieprzyjaciół na murze lub trafić w cele wewnątrz miasta (2Kl 3:25). Odkąd pojawiły się machiny i wieże oblężnicze, procarze rozmieszczeni na ich pomostach prowadzili ostrzał z góry.

Główną przewagą procarzy nad okrytymi zbroją wojownikami walczącymi mieczem lub włócznią był zasięg rażenia. Ocenia się, że mogli skutecznie ciskać kamieniami na odległość do 120 m, a pociskami z ołowiu nawet dalej.

Dawid jako procarz. Osiągnięcie wprawy i doświadczenia w posługiwaniu się procą wymagało wiele czasu i ćwiczeń. Takich umiejętności nabywali chłopcy, którzy pilnowali stad i bronili ich przed drapieżnikami. Młody pasterz Dawid z procą czuł się lepiej wyposażony do walki niż w ciężkiej zbroi Saula. Ale z pewnością nie zdołałby stawić czoła Goliatowi, gdyby nie miał wiary w Jehowę i nie otrzymał od Niego sił. Wynik tej walki nie zależał od lepszego uzbrojenia ani umiejętności, lecz od wsparcia Bożego. Dawid zawołał do Goliata: „Przychodzę do ciebie z imieniem Jehowy Zastępów, (...) któremu urągałeś. (...) I cały ten zbór się dowie, że nie mieczem i nie włócznią wybawia Jehowa, gdyż bitwa należy do Jehowy”. Kamień z procy Dawida, niewątpliwie kierowany przez Jehowę, z niezwykłym impetem ugodził w czoło i powalił Goliata, po czym Dawid „dobił go” jego własnym mieczem (1Sm 17:38-51).

Zobacz SPRAWA SĄDOWA.

(prawdopodobnie od gr. rdzenia oznaczającego: „chodzić [lub „tańczyć”] przed chórem”).

Jeden z siedmiu mężczyzn mających dobre świadectwo oraz pełnych ducha i mądrości, którzy mieli dopilnować, by wszyscy byli sprawiedliwie traktowani podczas codziennego rozdzielania żywności w jerozolimskim zborze chrześcijańskim w I w. n.e. (Dz 6:1-6).

Słowo „proch” w Biblii zwykle oznacza pył, czyli drobinki ciał stałych unoszące się z łatwością w powietrzu. Silne wiatry wiejące nad licznymi w krajach biblijnych rejonami pustynnymi często wywołują gwałtowne burze pyłowe, które niejeden uważa nawet za bardziej przerażające niż sztormy spotykane na morzu. W skład pyłu wchodzą drobinki pochodzenia mineralnego (powstające m.in. w wyniku wybuchów wulkanów, pożarów oraz uprawy roli), roślinnego (pyłki kwiatowe, cząstki próchnicy glebowej, strzępki włókien i elementy nasion) oraz zwierzęcego (np. pył z wyschniętego nawozu, fragmenty sierści). Do powstawania pyłu przyczyniają się także bakterie. W Biblii „proch” jest najczęściej odpowiednikiem hebrajskiego wyrazu ʽafár, który może też oznaczać „suchą ziemię” albo „zaprawę glinianą” (Rdz 26:15; Kpł 14:41, 42).

Chociaż niektórzy mogą uważać pył za utrapienie, jest on jednak darem od Stwórcy i istotnym warunkiem życia oraz pomyślności ludzi. Odgrywa ważną rolę przy kondensacji pary wodnej w postaci deszczu czy mgły, co ma ogromne znaczenie dla wzrostu roślin. Poza tym pył obecny w atmosferze rozprasza światło. Dzięki temu oczy stworzeń żyjących na ziemi nie są narażone na bezpośredni blask promieni słonecznych. Dzięki temu też można obserwować piękne, barwne zachody słońca, a po nich stopniowo zapadający zmierzch.

Kształtując pierwszego człowieka, Stwórca użył „prochu ziemi” (Rdz 2:7; 1Ko 15:47, 48), a gdy wydawał na Adama wyrok za nieposłuszeństwo wobec prawa Bożego, oświadczył: „Do prochu wrócisz” (Rdz 3:19). Wielkie znaczenie prorocze miało również przekleństwo wypowiedziane przez Boga do węża w Edenie: „Na brzuchu będziesz się poruszał i proch będziesz jadł przez wszystkie dni swego życia” (Rdz 3:14).

Ułomność, śmiertelność, poniżenie. Ponieważ ludzie utracili doskonałość, proch czasami symbolizuje ich słabość i ułomność. Bóg okazuje miłosierdzie tym, którzy się Go boją, ‛pamiętając, że są prochem’ (Ps 103:13, 14; Rdz 18:27). Proch wyobraża również śmiertelność ludzi, gdyż po śmierci „wracają do swego prochu” (Ps 104:29; Kzn 3:19, 20; 12:1, 7). W związku z tym niekiedy i grób bywa przenośnie nazywany „prochem” (Ps 22:29; 30:9). Proch może też wskazywać na stan poniżenia. Jehowa „z prochu podnosi maluczkiego” (1Sm 2:8; Ps 113:7).

Wskazuje na wielką liczbę. W Piśmie Świętym przyrównuje się ludzi do prochu, by wskazać, że jest ich bardzo dużo lub nawet tak dużo, iż nie da się ich policzyć. Bóg np. obiecał Abramowi (Abrahamowi): „Uczynię twoje potomstwo jak drobinki prochu ziemi” (Rdz 13:14, 16). Podobną obietnicę złożył również Jakubowi (Rdz 28:10, 13, 14). Mając na myśli Izraelitów w okresie ich wędrówki po pustkowiu, Balaam zapytał: „Kto policzył drobinki prochu Jakuba i kto zliczył czwartą część Izraela?” (Lb 23:10). Jehowa rzeczywiście sprawił, że potomstwo, jakie dał Abrahamowi poprzez Izaaka i Jakuba, stało się bardzo liczne. Swemu ludowi na pustkowiu dostarczył też