przetrawionej postaci. Po jakimś czasie ponownie go zjadają, a cały proces może być powtarzany więcej niż raz. Wydaje się, że w wypadku dzikiego królika zwyczaj ten mają tylko osobniki dorosłe” (Living Mammals of the World, 1955, s. 114).

Brytyjscy naukowcy przeprowadzili staranne obserwacje zwyczajów królików, a wyniki opisali w publikacji Proceedings of the Zoological Society of London (1940, t. 110, ss. 159-163). Ponowne trawienie pokarmu wygląda następująco: Gdy królik zje rano coś świeżego, pokarm ten przechodzi przez żołądek do jelita cienkiego, natomiast w części wpustowej żołądka zostaje jakieś 40—50 g grudek, które były tam jeszcze przed posiłkiem. Z jelita cienkiego poranny posiłek trafia do jelita ślepego (ślepo zakończonej części jelita grubego), gdzie się zatrzymuje na jakiś czas. W ciągu dnia wspomniane grudki przesuwają się coraz niżej i w jelitach następuje trawienie białka zawartych w nich bakterii. Po dojściu do jelita grubego mijają materiał w jelicie ślepym i trafiają do okrężnicy, gdzie oddają nadmiar wilgoci i w końcu powstają z nich suche kulki odchodów, które zostają wydalone. Po zakończeniu tej fazy cyklu materiał z jelita ślepego przesuwa się do okrężnicy, ale nie oddaje swej wilgoci i dociera do odbytu w dość miękkim stanie. Ma postać grudek, z których każda otoczona jest warstwą śluzu, dzięki czemu nie sklejają się ze sobą. Gdy grudki te dochodzą do odbytu, nie zostają wydalone na ziemię — królik zgina się wpół i je połyka; trafiają one do części wpustowej żołądka, gdzie pozostają aż do następnego posiłku. W taki sposób ten niezwykły cykl zostaje zamknięty i większa część pokarmu przechodzi przez układ trawienny dwukrotnie.

W nawiązaniu do tych odkryć dr Waldo L. Schmitt, główny kustosz działu zoologicznego w Smithsonian Institution w Waszyngtonie, napisał: „Wydaje się, że nie ma powodów, by powątpiewać w doniesienia różnych uczonych o tym, że króliki przechowują w jelicie ślepym częściowo strawiony pokarm, który potem jest ponownie połykany i trafia do układu trawiennego”. Dodał też, że wyjaśnia to, „dlaczego króliki mają tak wyjątkowo duże jelito ślepe w porównaniu z większością ssaków” (ang. wyd. Przebudźcie się! z 22 kwietnia 1951, ss. 27, 28).

Proces wysnuwania i skręcania nitki z włókien pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, takich jak len, bawełna, wełna lub kozia sierść. Uzyskanych w ten sposób nitek używano do tkania, szycia, haftowania i wytwarzania sznurów.

Hebrajczycy i członkowie innych narodów przędli przy użyciu przęślicy i wrzeciona. O dzielnej żonie powiedziano: „Ręce swoje wyciąga po przęślicę i jej ręce trzymają wrzeciono” (Prz 31:19). Przęślica to drążek, na którym umieszczano luźny pęk gręplowanych (oczyszczonych i rozczesanych) włókien (Iz 19:9). W jednej ze stosowanych metod prządka trzymała przęślicę w lewej ręce. Wyciągała pasemko włókien z pęku i przymocowywała je do wrzeciona. Był to krótszy drążek, który na jednym końcu miał zaczep do włókna, a przy drugim — przęślik (krążek wykonany z cięższego materiału, np. kamienia). Prawą ręką prządka wprawiała w obrót wiszące wrzeciono, które skręcało włókna w nić. Gotowy odcinek nici nawijała na wrzeciono i umocowywała. Potem powtarzała cały proces aż do przerobienia wszystkich włókien z przęślicy w jedną długą nić.

W starożytnym Egipcie przędzeniem zajmowali się zarówno mężczyźni, jak i kobiety, ale wydaje się, że u Hebrajczyków była to domena kobiet. Izraelitki przynosiły wykonaną przez siebie przędzę na budowę przybytku (Wj 35:25, 26).

Jezus Chrystus nawiązał do przędzenia, gdy radził swym uczniom, by się niepotrzebnie nie zamartwiali o ubiór, ale ufali, że przyodzieje ich Bóg. Powiedział: „Zwróćcie uwagę, jak rosną lilie — ani się nie mozolą, ani nie przędą, lecz mówię wam: Nawet Salomon w całej swej chwale nie był tak przyodziany, jak jedna z nich” (Łk 12:27, 28; Mt 6:28-30).

Drążek, do którego umocowuje się luźny pęk przygotowanych włókien (np. lnu czy wełny). Podczas przędzenia wysnuwa się z tego pęku pasemko włókien i za pomocą wrzeciona skręca je w nić (Prz 31:19; zob. PRZĘDZENIE).

Hebrajskie słowo szalísz („trzeci mężczyzna”, czyli trzeci wojownik na rydwanie bojowym) w różnych przekładach Biblii bywa oddawane przez: „dowódca”, „tarczownik”, „adiutant”, „giermek” lub właśnie „przyboczny”.

Na niektórych starożytnych płaskorzeźbach przedstawiających „hetyckie” i asyryjskie rydwany bojowe widać trzech mężczyzn: pierwszy powozi, drugi dzierży w ręku miecz, dzidę lub łuk, a trzeci trzyma tarczę. Wprawdzie egipskie wizerunki zazwyczaj nie ukazują rydwanów z trzema osobami, niemniej powyższego określenia użyto w Wyjścia 14:7 w odniesieniu do wojowników faraona walczących na rydwanach. Trzeci wojownik w rydwanie, zazwyczaj ten, który trzymał tarczę, był przybocznym dowódcy. Polskie słowo „przyboczny” znaczy dosłownie „pełniący służbę przy kimś”.

W 1 Królów 9:22 powiedziano, że Salomon nie uczynił niewolnikiem nikogo z synów Izraela, „byli bowiem wojownikami i jego sługami, i jego książętami, i jego przybocznymi oraz dowódcami jego ludzi powożących rydwanami i jego konnicy”. W komentarzu do tego wersetu biblista C. F. Keil napisał, że użyte w nim słowo szaliszím (lm.) można rozumieć jako „przyboczni króla” (Biblischer Commentar über das Alte Testament: Die Bücher der Könige, wyd. 2, Lipsk 1876, s. 117).

Za rządów izraelskiego króla Jehorama Syryjczycy oblegli Samarię, wskutek czego po jakimś czasie zapanował tam głód. Kiedy Elizeusz przepowiedział, że w mieście znowu będzie mnóstwo żywności, jeden z przybocznych króla szydził z tego proroctwa. Zgodnie z zapowiedzią Elizeusza ów człowiek zobaczył spełnienie się tych słów, ale sam nie zjadł ani kęsa ze zdobytych produktów, gdyż w bramie stratowano go na śmierć (2Kl 7:2, 16-20).

Na rozkaz Jehu jego biegacze i przyboczni, a wśród nich zapewne Bidkar, wybili czcicieli Baala (2Kl 9:25; 10:25). Inny przyboczny wymieniony w Biblii, Pekach, zabił izraelskiego króla Pekachiasza i objął po nim tron (2Kl 15:25; zob. Eze 23:15, przyp. w NW).

Hebrajskie słowo kelí ma bardzo szerokie zastosowanie i może oznaczać przedmioty (Rdz 24:53; Wj 3:22; Kpł 13:49, 52, 57-59; 15:4, 6), sprzęt (Rdz 27:3), dobytek (Rdz 31:37), pojemniki (Rdz 42:25; 43:11), wyposażenie (Rdz 45:20; Wj 25:9), narzędzia (Rdz 49:5; 1Kl 6:7), przybory (Wj 25:39; 27:3, 19; 30:27, 28; 31:7-9), naczynia (Kpł 6:28; 11:32-34), szaty (Pwt 22:5), broń (Sdz 9:54), oręż (Sdz 18:11, 16, 17), toboły (1Sm 10:22; 17:22), torby (1Sm 17:40, 49), ciała (1Sm 21:5) i instrumenty (1Kn 15:16).

Słowem kelí często określano różne przybory w sanktuarium, takie jak: misy, dzbany, łopatki, czasze, widełki, popielnice, gasidła, szczypce, baseny i kielichy (Wj 25:29, 30, 39; 27:3, 19; 37:16, 23; 38:3; 1Kl 7:40-50; 2Kn 4:11-22). Ponieważ sprzętów tych używano w świętym celu, one także były „święte” (1Kl 8:4). Dlatego Żydzi, którzy w 537 r. p.n.e. opuścili Babilon i mieli przywilej nieść święte przybory zabrane przez Nebukadneccara z Jerozolimy, musieli być czyści pod względem religijnym i moralnym. Dotyczył ich proroczy nakaz: „Odwróćcie się, odwróćcie się, wyjdźcie stamtąd [z Babilonu], nie dotykajcie niczego nieczystego; wyjdźcie z niego, bądźcie czyści, wy, którzy nosicie sprzęty Jehowy” (Iz 52:11). Wymagało to od nich czegoś więcej niż tylko zachowywania czystości zewnętrznej, ceremonialnej. Musieli mieć też czyste serca. Gdy apostoł Paweł pisał do Koryntian, powołał się na słowa z Izajasza 52:11 i wykazał, że chrześcijanie również muszą być wolni od skalania ciała i ducha (2Ko 6:14-18; 7:1).

Dobry przykład pod tym względem dał założyciel chrystianizmu, Jezus Chrystus, gdyż pozostał „lojalny, niewinny, nieskalany, oddzielony od grzeszników i wywyższony ponad niebiosa” (Heb 7:26). Kiedy przebywał na ziemi, gorliwie bronił świętości domu Jehowy i dwukrotnie oczyścił go z handlarzy (Mt 21:12, 13; Mk 11:15-17; Łk 19:45, 46; Jn 2:13-25). W związku z drugim oczyszczeniem świątyni Marek napisał, że Jezus „nikomu nie pozwalał przenieść sprzętu przez świątynię” (Mk 11:16). Najwidoczniej nie pozwalał ludziom naruszać świętości tego miejsca i przechodzić na skróty przez dziedziniec świątyni, gdy chcieli coś przenieść do innej części Jerozolimy.

Zobacz OSIADŁY PRZYBYSZ.

Przenośny namiot używany przez Izraelitów do wielbienia Boga; nazywany czasem także „namiotem spotkania” (Wj 39:32, 40; zob. NAMIOT SPOTKANIA). Po hebrajsku odnoszą się do niego określenia: miszkán („siedziba; mieszkanie; przybytek”),ʼòhel („namiot”) i mikdász („sanktuarium”). Po grecku nazywany jest skené, co znaczy „namiot; szałas; siedziba; miejsce zamieszkania” (zob. MIEJSCE ŚWIĘTE).

Przybytek był dla narodu izraelskiego ośrodkiem wielbienia Jehowy. Składał się z dwóch