z Baalem z Peor, zabito pięciu midianickich naczelników, „książąt Sychona”, nazwanych w Liczb 31:8 „królami Midianu” (Joz 13:21). W Psalmie 83:11 miano „książąt” nadano przywódcom przeciwników ludu Bożego. To samo hebrajskie określenie występuje też w Ezechiela 32:30.

W jednym z proroctw mesjańskich powiedziano, że gdy wrogowie wyruszą przeciw ludowi Bożemu, zostanie wzbudzonych „siedmiu pasterzy, tak, ośmiu książąt spośród ludzi”. Liczba siedem symbolizuje zupełność, a wzmianka o „ośmiu książętach” najwyraźniej wskazuje na to, że ludowi Jehowy będzie przewodzić znaczna liczba zdolnych mężczyzn wybranych pod kierownictwem Mesjasza (Mi 5:5).

Zobacz WOREK, WÓR.

Starożytny wóz był prostym pojazdem, na ogół wykonanym z drewna, na kołach pełnych lub ze szprychami (1Sm 6:14). Niektóre z tych wozów przypominały zwykłą platformę na dwóch kołach z poziomym dyszlem z przodu. Inne miały boki, a niektóre były przykryte, jak np. sześć krytych wozów (każdy ciągnięty przez dwa byki), na których przewożono wyposażenie przybytku (Lb 7:2-9). Określenie „powozy” z Objawienia 18:13 może się odnosić do wozów na czterech kołach.

W Izraelu, zwłaszcza w dawniejszych czasach, wozy na ogół ciągnęło bydło, a nie konie, które zaprzęgano głównie do rydwanów i wykorzystywano w walce (2Sm 6:3, 6; 15:1; 1Kn 13:7, 9; Prz 21:31). Na wozach przewożono ludzi (Rdz 45:19, 21, 27; 46:5), zboże oraz inne ładunki (1Sm 6:7-14; Am 2:13). Wozy wojenne (wspomniane w Ps 46:9) mogą oznaczać pojazdy, którymi przewożono ekwipunek wojskowy. W czasach Izajasza, gdy Izraelici posiadali wiele koni (Iz 2:7), używano ich do ciągnięcia wozów młockarskich (Iz 28:27, 28).

Prorok Izajasz zapowiedział nieszczęście tym, którzy ‛ciągną grzech jakby powrozami wozu’; najprawdopodobniej chciał unaocznić, że są oni przywiązani do grzechu niczym zwierzęta zaprzężone powrozami do ciągniętych wozów (Iz 5:18).

Uroczyste powierzenie kapłanom ich stanowiska. Hebrajskie słowo milluʼím, tłumaczone na „uroczyste wprowadzenie na urząd”, dosłownie znaczy „napełnienie” — w tym wypadku napełnienie ręki mocą, czyli upoważnienie do czegoś (Wj 29:22, przyp. w NW; por. Eze 43:26, przyp. w NW; zob. NAPEŁNIENIE RĘKI MOCĄ). To samo słowo jest używane na określenie „osadzania” kamieni szlachetnych (1Kn 29:2).

Do pełnienia służby kapłańskiej w Izraelu wybrano z rodu Kehata (z plemienia Lewiego) Aarona i jego synów (Wj 6:16, 18, 20; 28:1). Wprowadzenie ich na urząd trwało siedem dni, najwyraźniej od 1 do 7 Nisan 1512 r. p.n.e., gdy Izraelici obozowali u stóp góry Synaj (Wj 40:2, 12, 17). Pierwszego Nisan ukończono i wzniesiono namiot spotkania; Jehowa wybrał rodzinę, która miała pełnić obowiązki kapłańskie, i nakazał Mojżeszowi, bratu Aarona, jako pośrednikowi przymierza Prawa uświęcić kapłanów i wprowadzić ich na urząd. Wskazówki dotyczące tej uroczystości zawiera 29 rozdz. Wyjścia, natomiast 8 rozdz. Kapłańskiej opisuje, jak Mojżesz ją przeprowadził.

Pierwszego dnia, gdy nad przybytkiem pojawił się słup obłoku symbolizujący obecność Jehowy (Wj 40:33-38), Mojżesz wziął wszystko, co było potrzebne do złożenia ofiar: byka, dwa barany, kosz przaśników, olejek do namaszczania i szaty kapłańskie. Zgodnie z poleceniem zebrał zgromadzenie Izraela — najprawdopodobniej reprezentowane przez starszych — u wejścia do namiotu spotkania, przed zasłoną otaczającą dziedziniec. Zapewne obserwowali oni wszystko, co działo się na dziedzińcu, więc musiała zostać zdjęta kotara wisząca w bramie dziedzińca, szeroka na dwadzieścia łokci (8,9 m) (Wj 27:16; Kpł 8:1-5).

Mojżesz obmył Aarona oraz jego synów: Nadaba, Abihu, Eleazara i Itamara (lub kazał im się obmyć) w miedzianym basenie stojącym na dziedzińcu i ubrał Aarona we wspaniałe szaty arcykapłana (Lb 3:2, 3). Piękny strój Aarona wskazywał na charakter urzędu, który pełnił. Potem Mojżesz namaścił olejkiem przybytek i wszystkie jego sprzęty, a także ołtarz całopalny i basen oraz używane przy nich przybory. W ten sposób zostały one uświęcone, oddzielone do wyłącznego użytku w służbie dla Boga. Na koniec Mojżesz namaścił Aarona, wylewając mu na głowę nieco olejku (Wj 30:22-33; Kpł 8:6-12; Ps 133:2).

Byk stanowiący dar ofiarny za grzech. Następnie Mojżesz ubrał synów Aarona i kazał im razem z ojcem położyć ręce na głowie byka stanowiącego dar ofiarny za grzech; w ten sposób przyznali, że ofiara ta zostanie złożona za nich, za ród kapłański. Po zabiciu byka Mojżesz częścią krwi tego zwierzęcia posmarował rogi ołtarza, a resztę wylał u jego podstawy, co symbolizowało oczyszczenie go ze skalania wynikającego z grzesznej natury kapłanów, którzy przy nim usługiwali. Posmarowanie krwią rogów ołtarza najwyraźniej miało wskazywać, że o wartości ofiary decyduje przelanie krwi (Heb 9:22). Pokropienie ołtarza było wymagane także przy innych ofiarach (Kpł 1:5, 11; 3:2; 4:6; 16:18). Warto przy tym zauważyć, że ponieważ był to dzień ordynowania kapłanów, a nie przebłagania za grzechy narodu, nie wniesiono krwi byka do Miejsca Najświętszego (zob. Kpł 16:14). Tak jak w wypadku innych darów ofiarnych za grzech, na ołtarz przeznaczono tłuszcz okrywający jelita, to, co okrywa wątrobę, oraz obie nerki z ich tłuszczem (Kpł 4:8-10, 20, 26, 31). Resztę byka, łącznie ze skórą i gnojem, spalono poza obozem (Kpł 8:13-17).

Ofiarowanie baranów. Potem Aaron i jego synowie położyli ręce na głowie barana przeznaczonego na całopalenie, którego następnie zabito, a jego krwią pokropiono ołtarz. Martwe zwierzę pocięto na kawałki, umyto i spalono na ołtarzu — ale bez gnoju i skóry (Kpł 7:8). Tak jak tego barana spalono w całości, nie pozostawiając nic do spożycia przez jakiegokolwiek człowieka, tak samo kapłani byli całkowicie oddani na pełnienie świętej służby dla Jehowy (Kpł 8:18-21; por. 1:3-9).

Drugiego barana, „barana do ofiarowania podczas uroczystego wprowadzenia na urząd”, też zabito, gdy już kapłani położyli na nim ręce. Tym razem jednak krew została użyta w inny sposób. Posmarowano nią płatek prawego ucha, kciuk prawej ręki oraz wielki palec prawej stopy Aarona i jego synów — mieli oni w pełni wykorzystywać zdolności przedstawione przez te części ciała, usługując przy składaniu ofiar. Resztą krwi Mojżesz pokropił ołtarz (Kpł 8:22-24).

Zanim w zwyczajowy sposób ofiarowano barani tłuszcz, Mojżesz położył go razem z trzema rodzajami przaśników z kosza na prawym udźcu barana. Następnie wszystko to położył na dłoniach Aarona i jego synów i zaczął tym kołysać przed Jehową, prawdopodobnie wkładając w tym celu swoje ręce pod ich ręce. W ten symboliczny sposób ręce kapłanów zostały ‛napełnione mocą’, czyli napełnione darami ofiarnymi oraz w pełni przygotowane i uprawomocnione do składania ofiar. Było to też potwierdzenie, że kapłani są upoważnieni nie tylko do ofiarowywania tłuszczu na ołtarzu, lecz także do otrzymywania porcji, które Jehowa wspaniałomyślnie przeznaczył na ich utrzymanie. Prawy udziec, wykorzystany w tej ceremonii kołysania, był częścią, która zazwyczaj przypadała urzędującemu kapłanowi (Kpł 7:32-34; Lb 18:18). Tym razem spalono go w całości na ołtarzu. A zatem został zarówno przedłożony Jehowie (przez kołysanie), jak i dosłownie ofiarowany, co poświadczało, że Bóg przeznaczył go dla kapłanów (Kpł 8:25-28).

Mojżesz, występujący w roli kapłana podczas tej uroczystości wprowadzania na urząd, otrzymał w dziale mostek z drugiego barana; również tę część najpierw przedłożył jako ofiarę kołysaną (Kpł 8:29; zob. też Wj 29:26-28).

Niewielką częścią krwi barana oraz olejku do namaszczania (najwyraźniej zmieszanych ze sobą) pokropiono Aarona, jego synów oraz ich szaty w celu ich uświęcenia. To również wskazywało, że za sprawą ducha Bożego zostali wyznaczeni do składania ofiar. Nie ma natomiast wzmianki o tym, by synowie Aarona zostali namaszczeni przez wylanie im na głowy olejku, jak to było w wypadku ich ojca (Kpł 8:30).

U wejścia do namiotu spotkania Aaron i jego synowie mieli ugotować mięso z barana, które nie zostało spalone na ołtarzu ani dane Mojżeszowi. Mieli je jeść razem z plackami będącymi jeszcze w koszu, a resztki spalić następnego dnia rano. Uwypuklało to czystość, a zarazem zupełność ich uświęcenia i służby (gdyż to, co jedli, nie było ani trochę zepsute bądź czerstwe, a resztki całkowicie usunięto). Warto przy tym zauważyć, że placki były bez zakwasu (Wj 29:31-34; Kpł 8:31, 32).

Dokończenie wprowadzania na urząd. Uroczystość wprowadzania na urząd trwała siedem dni i przed ich upływem kapłani nie mogli w pełni podjąć swych obowiązków. Codziennie zabijano byka na dar ofiarny za grzech, by oczyścić ołtarz. Przez wszystkie siedem dni, dniem i nocą, nowo mianowani kapłani musieli pełnić wartę u wejścia do namiotu spotkania, trzymając „obowiązkową straż dla Jehowy”, żeby nie pomarli (Kpł 8:33-36; Wj 29:35-42).

Ósmego dnia pełnoprawni kapłani, całkowicie już przygotowani do służby, po raz pierwszy przystąpili do swych obowiązków (bez pomocy Mojżesza) i dokonali przebłagania za naród izraelski, który szczególnie potrzebował oczyszczenia nie tylko ze względu na wrodzoną grzeszność, ale też dlatego, że krótko wcześniej okazał nieposłuszeństwo w związku ze złotym cielcem i ściągnął na siebie niezadowolenie Jehowy (Wj 32:1-10; Kpł 9:1-7). Po złożeniu pierwszych ofiar przez nowo wprowadzonych na urząd kapłanów Jehowa pokazał, że ich aprobuje i darzy uznaniem, w cudowny sposób zsyłając ogień (zapewne ze słupa obłoku unoszącego się nad przybytkiem), który strawił pozostałe części ofiar leżące na ołtarzu (Kpł 9:23, 24).

Biblia nie sugeruje, że następcy Aarona byli w jakiś wyjątkowy sposób wprowadzani na urząd. Najwidoczniej ta jedna uroczystość wystarczyła, by kapłaństwo raz na zawsze stało się udziałem domu Aarona i wszystkich jego męskich potomków aż do ustanowienia prawdziwego i wiecznego Arcykapłana, Jezusa Chrystusa (Heb 7:12, 17; 9:11, 12; zob. ARCYKAPŁAN; KAPŁAN).

Zobacz DRZWI.

(gr. strouthíon).

Greckie określenie strouthíon jest zdrobnieniem oznaczającym dowolnego małego ptaka, ale było używane głównie w odniesieniu do wróbli. W Izraelu powszechnie występuje pewna odmiana wróbla domowego (Passer domesticus biblicus). Poza tym, zwłaszcza w północnych i środkowych rejonach kraju, często można spotkać wróbla południowego (śródziemnomorskiego) (Passer hispaniolensis). Małe brązowo-szare wróble są niezwykle hałaśliwe i towarzyskie — przelatując z dachu domu, drzewa lub krzewu na ziemię i z powrotem, ćwierkają i świergocą. Żywią się przede wszystkim nasionami, owadami i robakami.

W Biblii jedyną bezpośrednią wzmiankę o wróblach znajdujemy w spostrzeżeniu, które Jezus poczynił podczas trzeciej podróży po Galilei i najwyraźniej powtórzył jakiś rok później w Judei. Nadmienił, że choć ‛dwa wróble sprzedaje się za monetę małej wartości [dosł. za assariona, który nie był wart nawet pięciu centów]’ lub pięć „za dwie monety małej wartości”, czyli wycenia bardzo nisko, to „ani jeden z nich nie spadnie na ziemię bez wiedzy waszego Ojca”, „ani jeden z nich nie jest zapomniany przed Bogiem”. Następnie upewnił uczniów: „Nie bójcie się: Jesteście warci więcej niż wiele wróbli” (Mt 10:29-31; Łk 12:6, 7).

Na Bliskim Wschodzie zarówno w starożytności, jak i w bliższych nam czasach wróble można było kupić na targu. W celach kulinarnych skubano je, nadziewano na drewniane szpikulce i pieczono (jak szaszłyki). Ze starożytnej inskrypcji zawierającej cennik ustalony przez cesarza Dioklecjana (w 301 r. n.e.) wynika, że spośród wszystkich spożywanych ptaków wróble były najtańsze (A. Deissmann, Licht vom Osten, Tybinga 1923, ss. 234, 235).

Chociaż nazwa „wróbel” pojawia się też w niektórych przekładach Pism Hebrajskich (Ps 84:4, Bg, BT, Bw, BWP; 102:8, Bg [84:3; 102:7, NŚ]), jest to tłumaczenie hebrajskiego określenia cippòr, najwyraźniej odnoszącego się ogólnie do małych ptaków, a nie konkretnie do wróbla.

Człowiek nieprzyjaźnie usposobiony, zwalczający kogoś lub coś, zacięty przeciwnik. Hebrajskie słowo tłumaczone na „wróg” (car) pochodzi od rdzenia oznaczającego „nękać; okazywać wrogość” (Lb 25:18; Ps 129:1). Grecki wyraz antídikos oznacza głównie ‛przeciwnika, z którym ktoś się prawuje’ (Łk 12:58; 18:3), choć może się także odnosić do innych wrogów czy nieprzyjaciół, jak np. w 1 Piotra 5:8.

Arcywróg Boga i człowieka, Szatan Diabeł, nakłonił wielu aniołów i ludzi (zob. DEMON) do pójścia w jego ślady. Po raz pierwszy okazał swoją wrogość w ogrodzie Eden, kiedy to okrutnie i podstępnie sprowadził Ewę, a potem Adama na drogę buntu, co ściągnęło na wszystkich ludzi grzech i śmierć. Przebywając na dziedzińcach niebiańskich, dowiódł, że jest wrogiem Jehowy, gdy Go oskarżył, iż niejako płaci Hiobowi za lojalność — w ten sposób podniósł kwestię sporną o fundamentalnym znaczeniu dla całego wszechświata (Hi 1:6-11; 2:1-5; zob. SZATAN).

Na przestrzeni dziejów czciciele Jehowy musieli stale znosić podobne ataki Wroga i jego popleczników. Na przykład gdy ostatek ludu Bożego powrócił z Babilonu, niektórzy przeciwnicy próbowali nie dopuścić do odbudowania świątyni i muru Jerozolimy (Ezd 4:1; Neh 4:11). W czasach królowej Estery zaciekłym wrogiem Żydów okazał się Haman, który ich nienawidził z iście diabelską zaciętością (Est 7:6). Współcześni chrześcijanie muszą czuwać, mieć się na baczności i toczyć ciężką walkę o wiarę, żeby nie ulec machinacjom Wroga Bożego (Ef 6:11, 12; Judy 3). Piotr radzi: „Zachowujcie trzeźwość umysłu, bądźcie czujni. Wasz wróg, Diabeł, krąży jak ryczący lew, starając się kogoś pożreć. Ale przeciwstawcie się mu, stali w wierze, wiedząc, że jeśli chodzi o cierpienia, to samo dzieje się w całej społeczności waszych braci na świecie” (1Pt 5:8, 9). W ostatecznym rozrachunku Jehowa okaże swą moc i odniesie tryumf nad wszystkimi przeciwnikami (Jer 30:16; Mi 5:9).

Kiedy słudzy Boży byli niewierni, Jehowa pozwalał, żeby wrogowie ich pokonywali i łupili (Ps 89:42; Lam 1:5, 7, 10, 17; 2:17; 4:12). Jednakże nieprzyjaciele wyciągali błędne wnioski z tych zwycięstw — jedni przypisywali je sobie i sławili za nie swych bogów, inni sądzili, że unikną odpowiedzialności za nikczemne traktowanie ludu Jehowy (Pwt 32:27; Jer 50:7). Był On więc zobowiązany upokorzyć tych dumnych i chełpliwych wrogów (Iz 1:24; 26:11; 59:18; Nah 1:2) i tak też uczynił — przez wzgląd na swe święte imię (Iz 64:2; Eze 36:21-24).

Wróżbiarstwo obejmuje wszelkie sposoby wykorzystania mocy okultystycznych do zdobycia wiedzy tajemnej, zwłaszcza na temat przyszłości (zob. SPIRYTYZM). Różne aspekty wróżbiarstwa omówiono w hasłach