posłużył się zawiłymi sformułowaniami (Sdz 14:12-18). Zaczerpnął je z własnego przeżycia, gdyż nieco wcześniej naskrobał sobie miodu z trupa lwa, w którym zagnieździł się rój pszczół (Sdz 14:8, 9).

Zburzenie, spustoszenie czy unicestwienie. Zazwyczaj oznacza fizyczny kres istnienia kogoś lub czegoś (2Kl 21:3; Jer 18:7; Dn 2:12, 14, 18). Może się też odnosić do spraw duchowych (1Ko 3:17; zob. ŚWIĄTYNIA [Namaszczeni chrześcijanie — świątynią duchową]).

Czasowniki „zgładzić” i „zniszczyć” są najczęściej tłumaczeniem hebrajskiego słowa ʼawád (Kpł 23:30; Ps 21:8, 10). Jego podstawowe znaczenie to „zginąć” lub „zgubić”, co odpowiada greckiemu słowu apòllymi (Wj 10:7; 1Sm 9:20; Mk 3:6; 4:38; Łk 15:4). Od czasownika ʼawád pochodzi rzeczownik ʼawaddòn — „zagłada” (Hi 26:6, przyp. w NW; zob. ABADDON; APOLLION). Hebrajski wyraz charám znaczy „wydać na zagładę” albo ‛obłożyć świętą klątwą’, tj. przeznaczyć do szczególnego, świętego użytku (Wj 22:20, przyp. w NW; zob. RZECZ POŚWIĘCONA).

Niekiedy Jehowa uznawał za konieczne wystąpić w obronie swego imienia bądź swych prawych mierników i wykonać wyrok na tych, którzy zasługiwali na zniszczenie. Za dni Noego sprowadził na ówczesny świat potop, dokonując zagłady ludzi, którzy trwali w niegodziwych postępkach (2Pt 3:5, 6). Zniszczył również Sodomę i Gomorę wraz z mieszkańcami — z powodu „krzyku skargi” na te miasta oraz ich ‛bardzo ciężkiego grzechu’ (Rdz 18:20; 19:13, 24, 25). Do wykonania swych wyroków posługiwał się siłami przyrody, a czasami też ludźmi. Na przykład głównymi wykonawcami Jego sędziowskich orzeczeń wydanych na zdeprawowane narody kananejskie byli Izraelici (Pwt 9:1, 3, 4; 20:15-18).

Jehowa słusznie wytraca rozmyślnych przestępców, kłamców oraz nieprzyjaciół Jego sług (Kpł 23:30; Ps 5:6; 143:12). Występuje przeciwko religii fałszywej i jej bożyszczom (Lb 33:52; Pwt 12:2, 3). Sprowadził zagładę nawet na własny lud, gdy Izrael pogwałcił zawarte z Nim przymierze (Pwt 8:19, 20; 28:63; Jer 31:28).

Czy wszyscy zgładzeni w przeszłości przez Boga pozostaną na zawsze martwi?

Z Pisma Świętego wynika, że nie każda zagłada ma wiecznotrwałe skutki. Wskazuje na to chociażby okoliczność, iż hebrajskie słowo ʼawaddòn („zagłada”) zostało dwukrotnie zestawione z terminem „Szeol” (Hi 26:6; Prz 15:11). Prorok Sofoniasz wspomina o zniszczeniu Asyrii, podczas gdy według Ezechiela Asyryjczycy mieli się znaleźć w Szeolu (Eze 32:21, 22; Sof 2:13). Opisując, jak zginęli buntownicy Datan i Abiram, Mojżesz nadmienił, że „zstąpili żywcem do Szeolu” (Lb 16:31, 33). Ponieważ Szeol oznacza w Biblii powszechny grób ludzkości, z którego nastąpi zmartwychwstanie, więc najwyraźniej nie każda zagłada — nawet jeśli dokonał jej sam Bóg — musi oznaczać wieczne unicestwienie.

Wieczna zagłada. Biblia nie uczy jednak, jakoby wszyscy zmarli mieli zostać wskrzeszeni. Jezus wspomniał o ludziach, którzy są „poczytani za godnych dostąpienia owego systemu rzeczy oraz zmartwychwstania spośród umarłych” (Łk 20:35). A jego słowa z Mateusza 10:28 wskazują, że niektórych spotka wieczna zagłada, oznajmił bowiem: „Nie bójcie się tych, którzy zabijają ciało, lecz nie mogą zabić duszy, ale raczej bójcie się tego, który może i duszę, i ciało zgładzić w Gehennie”. Werset ten tak skomentowano w dziele The New International Dictionary of New Testament Theology (red. C. Brown, 1978, t. 3, s. 304): „Mat. 10:28 nie mówi o potencjalnej nieśmiertelności duszy, lecz o nieodwracalności wyroku Bożego wydanego na zatwardziałych grzeszników”. Z kolei Greek-English Lexicon of the New Testament W. Bauera (zrew. F. W. Gingrich i F. Danker, 1979, s. 95) podaje, że greckie sformułowanie przetłumaczone na: „i duszę, i ciało zgładzić w Gehennie” oznacza „wieczystą śmierć”. Tak więc skazanie na Gehennę równa się całkowitemu unicestwieniu bez możliwości zmartwychwstania (zob. GEHENNA).

„Sodoma i Gomora oraz miasta wokół nich (...) stanowią dany nam ostrzegawczy przykład przez to, że ponoszą sądową karę ognia wiecznego” (Judy 7). Kara ta rzecz jasna nie dotyczy wyłącznie murów, lecz także mieszkańców owych miast, bo to właśnie oni popełniali rażące grzechy, które sprowadziły na nich unicestwienie.

Wiecznotrwała zagłada zagraża zwłaszcza ludziom żyjącym podczas zakończenia systemu rzeczy. Kiedy uczniowie zapytali Jezusa o ‛znak jego obecności oraz zakończenia systemu rzeczy’, podał on m.in. przypowieść o owcach i kozach (Mt 24:3; 25:31-46). Zapowiedział, że niebiański Król oświadczy „kozom”: „Idźcie ode mnie, przeklęci, w ogień wieczny, przygotowany dla Diabła i jego aniołów”, po czym dodał: „I ci odejdą w wieczne odcięcie”. A zatem postawa i czyny pewnych ludzi najwyraźniej sprowadzą na nich trwałą zagładę.

Jehowa jednak „nie pragnie, żeby ktokolwiek został zgładzony, ale pragnie, żeby wszyscy doszli do skruchy” (2Pt 3:9; por. Eze 18:23, 32). Przecież tak bardzo umiłował ludzi, że udostępnił im ofiarę okupu złożoną przez Jego własnego Syna, Jezusa Chrystusa (Jn 3:16; por. Jak 4:12). Pomimo tego dowodu miłości większość nie chce wstąpić na „drogę prowadzącą do życia” i woli pozostać na „drodze prowadzącej do zagłady” (Mt 7:13, 14).

Pismo Święte wskazuje, iż cały szereg rzeczy, osób i organizacji czeka wiecznotrwałe zniszczenie. Jezus nazwał Judasza „synem zagłady” (Jn 17:12). Dopuścił się on rozmyślnej zdrady Syna Bożego, czym zasłużył na nieodwracalne unicestwienie. To samo spotyka tych, którzy bluźnią przeciw duchowi świętemu. Są winni „grzechu wiecznego” i nie ma dla nich przebaczenia „ani w tym systemie rzeczy, ani w przyszłym” (Mk 3:28, 29; Mt 12:32; zob. BLUŹNIERSTWO). Wieczna zagłada czeka również tych, którzy z własnego wyboru „nie znają Boga oraz (...) nie są posłuszni dobrej nowinie” (2Ts 1:8, 9). Mianem „syna zagłady” określono też klasę odstępczego „człowieka bezprawia” (2Ts 2:3; zob. CZŁOWIEK BEZPRAWIA). Na bezpowrotne unicestwienie skazano także Szatana wraz z demonami, symboliczną „bestię” i „fałszywego proroka”, a nawet śmierć i Hades (Mt 25:41; Obj 20:10, 14, 15; 21:8). Wszyscy trafią do „jeziora ognia”, symbolizującego wiekuistą zagładę (zob. JEZIORO OGNIA).

W czasach biblijnych najskuteczniejszym narzędziem zniszczenia był ogień. Dlatego Jezus posłużył się właśnie tym symbolem do zilustrowania całkowitej zagłady niegodziwców (Mt 13:40-42, 49, 50; zob. OGIEŃ).

Zobacz OLIWNA, GÓRA.

Niewielka ogrodzona przestrzeń dla zwierząt (Sof 2:6; zob. OWCZARNIA). W proroctwie Micheasza zebrany ponownie i zjednoczony Izrael przyrównano do „trzody w zagrodzie” (Mi 2:12). W tekście masoreckim występuje tu hebrajskie słowo bocráh, które jest także nazwą miast (Bocra) leżących w Edomie i w Moabie. Jednakże ze względu na kontekst niektórzy bibliści uważają, iż w Micheasza 2:12 bocráh może też oznaczać „zagrodę” (Bp, BWP) lub „ogrodzenie” (BT, KUL). Gdyby słowo to miało nieco inne znaki samogłoskowe, byłoby bardzo podobne do arabskiego określenia sirat („zagroda”).

(„wstrętny”).

Syn króla Rechoboama (przypuszczalnie z żony imieniem Machalat) (2Kn 11:18, 19, 23).

(hebr. ʼarnéwet).

Gryzoń z rodziny zającowatych; blisko spokrewniony z królikiem, ale większy od niego. W odróżnieniu od królików młode zające nie rodzą się w podziemnej norze, od razu po narodzinach mają futro, otwarte oczy i są aktywne. Zając ma rozdzieloną wargę, długie uszy, zadarty ogon i długie, silne kończyny tylne, umożliwiające szybką ucieczkę przed wrogami. Najszybsze zające podobno osiągają prędkość do 70 km/h. Istnieje wiele odmian tych zwierząt, a długość ich ciała przeciętnie wynosi ok. 60 cm. Na ogół są szarawe lub brązowe.

Prawo Mojżeszowe zabraniało spożywania zajęcy i zaliczało je do zwierząt przeżuwających pokarm (Kpł 11:4, 6; Pwt 14:7). Zające i króliki oczywiście nie posiadają wielokomorowego żołądka i nie zwracają pokarmu do jamy gębowej w celu ponownego przeżuwania, co charakteryzuje zwierzęta naukowo klasyfikowane do grupy przeżuwaczy. Chociaż hebrajski odpowiednik słowa „przeżuwanie” dosłownie znaczy „zwracanie (wymiotowanie)”, podziału na zwierzęta „przeżuwające” i inne nie dokonano w czasach Mojżesza według kryteriów współczesnej nauki. Dlatego dokładności Biblii nie można oceniać (jak czyni to wielu krytyków) na podstawie wybiórczych i stosunkowo niedawnych ustaleń co do tego, które zwierzęta należą do przeżuwaczy.

W przeszłości komentatorzy biblijni uznający Boskie natchnienie Pisma Świętego nie dopatrywali się w tym przepisie Prawa żadnego błędu. W dziele The Imperial Bible-Dictionary (red. P. Fairbairn, Londyn 1874, t. I, s. 700) wyjaśniono: „Jest oczywiste, że zając podczas odpoczynku żuje to, co zjadł jakiś czas wcześniej; zawsze czynność tę uznawano powszechnie za przeżuwanie pokarmu. Nawet nasz poeta Cowper, uważny obserwator przyrody, który przyglądał się swoim trzem udomowionym zającom, potwierdza, że ‚przez cały dzień aż do wieczora przeżuwały pokarm’”.

Przeprowadzone jakiś czas temu naukowe obserwacje zajęcy i królików wskazują, że chodzi o coś więcej niż pozorne przeżuwanie pokarmu. François Bourlière napisał: „Dwukrotne — a nie jednokrotne — przechodzenie pokarmu przez jelito wydaje się u królików i zajęcy zjawiskiem powszechnym. Króliki domowe zazwyczaj zjadają i połykają bez przeżuwania swoje odchody wydalone w nocy, tak iż rano stanowią one połowę zawartości żołądka. U królików żyjących dziko zjawisko to obserwuje się dwa razy dziennie; podobny zwyczaj dostrzeżono u zająca szaraka. (...) Uważa się, że w ten sposób zwierzę zapewnia