spisał księgi Królów, a sprawozdanie z 2 Królów 18:13 do 20:19 w zasadzie pokrywa się z rozdz. 36-39 Księgi Izajasza. Ponadto inni prorocy mówią o sprawach podobnych do poruszonych przez Izajasza, a sporo pisarzy biblijnych częstokroć wyraźnie się na niego powołuje.

Do najciekawszych i najczęściej cytowanych proroctw Izajasza należą szczegółowe przepowiednie dotyczące Mesjasza. Jak wynika z załączonej tabeli, natchnieni pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich bezpośrednio przytoczyli wiele z nich i wskazali, jak się spełniły. Warto zauważyć, że najwięcej argumentów potwierdzających mesjańskie posłannictwo Jezusa Chrystusa on sam i jego apostołowie zaczerpnęli właśnie z Księgi Izajasza.

Rzecz jasna tabela ta nie podaje wszystkich miejsc, w których natchnieni pisarze biblijni powoływali się na proroctwo Izajasza, lecz tylko najbardziej znane fragmenty. Podobnie jak pozostała część tej księgi wywyższają one Jehowę, Świętego Izraela, który za pośrednictwem swego namaszczonego Syna wybawia swój lud.

(„walczący [zmagający się] z Bogiem” lub „Bóg walczy”).

1. Imię nadane przez Boga Jakubowi, gdy ten miał ok. 97 lat. Zmierzając na spotkanie ze swym bratem Ezawem, Jakub przeprawił się nocą przez dolinę potoku Jabbok i tej samej nocy mocował się z kimś, kto okazał się aniołem. Dzięki swej wytrwałości w tych zmaganiach otrzymał na znak błogosławieństwa Bożego nowe imię: Izrael. Na pamiątkę owych wydarzeń nazwał to miejsce Peniel lub Penuel (Rdz 32:22-31; zob. JAKUB 1). Później w Betel Bóg potwierdził tę zmianę imienia i odtąd aż do końca życia Jakub był wielokrotnie nazywany Izraelem (Rdz 35:10, 15; 50:2; 1Kn 1:34). Najczęściej jednak określenie Izrael — występujące w Biblii ponad 2500 razy — odnosi się do narodu złożonego z potomków Jakuba (Wj 5:1, 2).

2. Ogół potomków Jakuba żyjących w danym czasie (Wj 9:4; Joz 3:7; Ezd 2:2b; Mt 8:10). Jako potomkowie 12 synów Jakuba byli oni dość często nazywani „synami Izraela”, a czasami też: „domem Izraela”, „ludem izraelskim [Izraela]”, „mężami izraelskimi [Izraela]”, „państwem Izraela” lub „Izraelitami” (Rdz 32:32; Mt 10:6; Dz 4:10; 5:35; Ef 2:12; Rz 9:4; zob. IZRAELITA).

W 1728 r. p.n.e. głód zmusił domowników Jakuba, by przeprowadzili się do Egiptu, gdzie ich potomkowie przebywali potem 215 lat jako osiadli przybysze. „Wszystkich dusz z domu Jakuba [Izraelitów], które przybyły do Egiptu, było siedemdziesiąt” — nie licząc żon jego synów. Ale podczas pobytu w tym kraju rozrośli się w wielką społeczność niewolników, liczącą co najmniej dwa — trzy miliony osób (Rdz 46:26, 27; Wj 1:7; zob. WYJŚCIE IZRAELITÓW Z EGIPTU).

Na łożu śmierci Jakub pobłogosławił swych 12 synów w następującej kolejności: Ruben, Symeon, Lewi, Juda, Zebulon, Issachar, Dan, Gad, Aszer, Naftali, Józef, Beniamin; przewodzili oni swoim plemionom jako patriarchowie (Rdz 49:2-28). Jednakże w okresie niewoli Egipcjanie ustanowili własny system nadzoru, niezależny od patriarchalnego, wyznaczając spośród Izraelitów swoich urzędników. Liczyli oni wyprodukowane cegły i pomagali egipskim dozorcom, którzy poganiali Izraelitów do pracy (Wj 5:6-19). Ale Mojżesz oznajmiał zborowi polecenia Jehowy za pośrednictwem „starszych Izraela”, którzy byli dziedzicznymi głowami swoich domów patriarchalnych. To właśnie w ich towarzystwie pojawiał się przed faraonem (Wj 3:16, 18; 4:29, 30; 12:21).

W stosownym czasie, w 1513 r. p.n.e. — kiedy to upłynął ustalony z góry okres 400 lat ucisku — Jehowa rzucił na kolana Egipt, największe podówczas mocarstwo światowe, i wyprowadził swój lud z niewoli, dając niezrównane dowody swej władzy i wszechmocy. Do Izraelitów przyłączyła się „ogromna mieszana społeczność” cudzoziemców, którzy chętnie związali swój los z ludem wybranym przez Boga (Wj 12:38; Rdz 15:13; Dz 7:6).

Narodziny narodu. W przymierzu zawartym z Abrahamem zbór Izraela był traktowany jako pojedyncza osoba, a zatem jakiś bliski krewny mógł go wykupić z niewoli. Takim krewnym był na mocy owego przymierza Jehowa, Ojciec Izraela. Kiedy faraon odmówił wypuszczenia tego „pierworodnego” syna Bożego, prawowity Wykupiciel ukarał władcę Egiptu, sprowadzając śmierć na jego pierworodnego potomka (Wj 4:22, 23; 6:2-7). W ten sposób Izrael, oswobodzony z Egiptu zgodnie z wymogami prawa, stał się wyłączną własnością Jehowy. „Tylko was poznałem spośród wszystkich rodzin ziemi” — powiedział Bóg (Am 3:2; Wj 19:5, 6; Pwt 7:6). Teraz jednak uważał za stosowne przeobrazić Izrael ze społeczeństwa patriarchalnego w naród, któremu zapewniłby teokratyczne kierownictwo oparte na przymierzu Prawa, stanowiącym swoistą konstytucję.

Trzy miesiące po wyjściu z Egiptu Izrael stał się niepodległym narodem na mocy przymierza Prawa zawartego u stóp góry Synaj (Heb 9:19, 20). Podwalinę tego narodowego kodeksu prawnego stanowiło Dziesięć Słów, czyli Dziesięcioro Przykazań zapisanych „palcem Bożym”, do których dodano ok. 600 innych praw, ustaw, przepisów i sądowniczych rozstrzygnięć. Tym samym był to najobszerniejszy zbiór praw wśród narodów starożytnych, bardzo szczegółowo regulujący stosunki z Bogiem i bliźnimi (Wj 31:18; 34:27, 28).

Izrael miał ustrój czysto teokratyczny, toteż wszelka władza sądownicza, ustawodawcza i wykonawcza należała do Jehowy (Iz 33:22; Jak 4:12). Z kolei ów Wielki Teokrata przekazał część władzy wyznaczonym przez siebie przedstawicielom. Już samo Prawo przewidywało możliwość pojawienia się dynastii królów, którzy reprezentowaliby Jehowę w sprawach cywilnych. Królowie ci nie sprawowali jednak władzy absolutnej, ponieważ nie było im podporządkowane kapłaństwo, a oni sami zasiadali w rzeczywistości na „tronie Jehowy” — jako przedstawiciele Boga, podlegający Jego kierownictwu i karceniu (1Kn 29:23; Pwt 17:14-20; 2Kn 26:16-21).

W myśl owej konstytucji oddawanie czci Jehowie było sprawą najważniejszą i miało dominować w każdej dziedzinie życia i działalności narodu. Bałwochwalstwo równało się zdradzie stanu i było karane śmiercią (Pwt 4:15-19; 6:13-15; 13:1-5). Widzialnym ośrodkiem wielbienia był święty przybytek, a później świątynia, gdzie składano ofiary określone przepisami. Wyznaczone przez Boga kapłaństwo miało Urim i Tummim, poprzez które Jehowa udzielał odpowiedzi na ważne i trudne pytania, będące kwestią życia i śmierci (Wj 28:30). Organizowano regularne zgromadzenia mężczyzn, kobiet i dzieci (dla mężczyzn obowiązkowe), sprzyjające zachowaniu zdrowia duchowego i jedności narodu (Kpł 23:2; Pwt 31:10-13).

System sądowniczy przewidywał powołanie sędziów nad „dziesiątkami”, „pięćdziesiątkami”, „setkami” i „tysiącami”. Pozwalało to szybko rozpatrywać sprawy sądownicze, a apelacje wnoszono do Mojżesza, który w razie potrzeby zwracał się o ostateczne rozstrzygnięcie do Jehowy (Wj 18:19-26; Pwt 16:18). Podobną organizację i podział liczebny wprowadzono w wojsku — zarówno podczas poboru, jak i przy wyznaczaniu dowódców (Lb 1:3, 4, 16; 31:3-6, 14, 48).

Urzędy cywilne, sądowe i wojskowe sprawowali starsi — doświadczeni, mądrzy i roztropni mężczyźni będący dziedzicznymi zwierzchnikami plemion (Pwt 1:13-15). Reprezentowali oni przed Jehową cały zbór Izraela i to za ich pośrednictwem Jehowa i Mojżesz zwracali się do ludu (Wj 3:15, 16). Cierpliwie rozpatrywali sprawy sądownicze, dbali o przestrzeganie różnych szczegółów przymierza Prawa (Pwt 21:18-21; 22:15-21; 25:7-10), wprowadzali w czyn Boże rozstrzygnięcia (Pwt 19:11, 12; 21:1-9), sprawowali dowództwo w wojsku (Lb 1:16), zatwierdzali zawarte porozumienia (Joz 9:15) i pod przewodnictwem arcykapłana wspólnie wykonywali inne obowiązki (Joz 22:13-16).

Ten nowy, teokratyczny naród Izraela miał scentralizowaną władzę, lecz zachował patriarchalny podział na 12 plemion. Aby jednak zwolnić członków plemienia Lewiego od służby wojskowej (co pozwoliłoby im skupić się wyłącznie na sprawach religijnych), dokonano pewnych formalnych poprawek genealogicznych, dzięki czemu dalej istniało 12 plemion, między które rozdzielono terytorium Ziemi Obiecanej (Lb 1:49, 50; 18:20-24). Rozstrzygnięcia wymagała także kwestia pierworodztwa. Ruben, pierworodny syn Jakuba, miał prawo do dziedziczenia podwójnej części (por. Pwt 21:17), ale je utracił, gdy dopuścił się kazirodztwa z nałożnicą ojca (Rdz 35:22; 49:3, 4). Należało więc wypełnić wśród 12 plemion lukę po Lewim oraz wyjaśnić kwestię pierworodztwa.

Jehowa w dość prosty sposób uporządkował obie sprawy naraz. Dwaj synowie Józefa, Efraim i Manasses, zostali pełnoprawnymi głowami plemion (Rdz 48:1-6; 1Kn 5:1, 2). Znów było 12 plemion, nie licząc plemienia Lewiego, a prócz tego Józef, reprezentowany przez swych synów: Efraima i Manassesa, otrzymał podwójny dział ziemi. Tym samym prawo pierworodztwa zostało odebrane Rubenowi, pierworodnemu synowi Lei, i nadane Józefowi, pierworodnemu synowi Racheli (Rdz 29:31, 32; 30:22-24). Po tych poprawkach lista 12 (nielewickich) plemion Izraela wyglądała następująco: Ruben, Symeon, Juda, Issachar, Zebulon, Efraim, Manasses, Beniamin, Dan, Aszer, Gad i Naftali (Lb 1:4-15).

Z Synaju do Ziemi Obiecanej. Jedynie dwóch spośród 12 zwiadowców wysłanych do Ziemi Obiecanej miało po powrocie dość wiary, by zachęcać swych braci do podboju tego kraju. Ze względu na tak powszechne niedowiarstwo Jehowa postanowił, że poza nielicznymi wyjątkami wszyscy Izraelici mający ponad 20 lat, którzy wyszli z Egiptu, umrą na pustkowiu (Lb 13:25-33; 14:26-34). Dlatego cały ogromny obóz Izraela przez 40 lat wędrował po półwyspie Synaj. Nawet Mojżesz i Aaron zmarli, nie postawiwszy nogi w Ziemi Obiecanej. Spis przeprowadzony wkrótce po opuszczeniu Egiptu wykazał, że wśród Izraelitów było 603 550 mężczyzn zdolnych do służby wojskowej, a ok. 39 lat później w nowym pokoleniu było ich 601 730 — o 1820 mniej (Lb 1:45, 46; 26:51).