to drugorzędne kamienie fundamentowe zboru chrześcijańskiego (Dz 1:23-26; Obj 21:1, 2, 14).

Zbór ten, podlegający Chrystusowi jako Głowie, jest nazwany „zborem pierworodnych, którzy są zapisani w niebiosach”, i składa się ze 144 000 członków (Heb 12:23; Obj 7:4). Zostali oni „kupieni spośród ludzi” i powołani do wykonania pewnego szczególnego dzieła na ziemi, po czym mają się przyłączyć do Chrystusa w niebie jako jego oblubienica. Należący do chrześcijańskiego „zboru Bożego” — podobnie jak to było w zborze izraelskim — muszą spełniać określone warunki. „Są dziewicami” w sensie duchowym i podążają za Barankiem, Jezusem Chrystusem, dokądkolwiek idzie. „W ich ustach nie znaleziono fałszu; są bez skazy” (Obj 14:1-5).

Członków chrześcijańskiego zboru Bożego wybiera Jehowa (Rz 8:30; 2Ts 2:13). Pierwsi z nich pochodzili spośród odrzuconego zboru żydowskiego, który nie uznał Syna Bożego za Mesjasza. Jednakże począwszy od Korneliusza, wybranego w 36 r. n.e., członkowie zboru chrześcijańskiego byli powoływani również z pozostałych narodów, tak iż Paweł mógł oznajmić: „Nie ma Żyda ani Greka, nie ma niewolnika ani wolnego, nie ma mężczyzny ani kobiety; wy wszyscy bowiem jesteście jedną osobą w jedności z Chrystusem Jezusem” (Gal 3:28; Dz 10:34, 35; Rz 10:12; Ef 2:11-16). Obowiązujące zbór izraelski przymierze Prawa, którego pośrednikiem był Mojżesz, zostało spełnione przez Chrystusa i usunięte przez Jehowę Boga (Mt 5:17; 2Ko 3:14; Kol 2:13, 14); członkowie chrześcijańskiego zboru Bożego korzystają z dobrodziejstw nowego przymierza, którego Pośrednikiem jest Większy Mojżesz, Jezus Chrystus (Mt 26:28; Dz 3:19-23; Heb 12:22-24). Kapłani i królowie izraelscy byli namaszczani olejkiem (Wj 30:22-30; 2Kl 9:6), a członkowie zboru chrześcijańskiego, wybierani przez Jehowę Boga, są przez Niego namaszczani duchem świętym (2Ko 1:21, 22; 1Jn 2:20) i usynawiani (Ef 1:5).

Zbór żydowski składał się w zasadzie z rodowitych Izraelitów. Pomazańcy tworzący chrześcijański zbór Boży należą do plemion Izraela duchowego (Obj 7:4-8). Ponieważ większość członków narodu izraelskiego odrzuciła Jezusa Chrystusa, więc „nie wszyscy, którzy wywodzą się z Izraela, rzeczywiście są ‚Izraelem’”, tzn. Izraelem duchowym (Rz 9:6-9). Paweł tak napisał o chrześcijańskim zborze Bożym, złożonym z Żydów duchowych: „Nie ten jest Żydem, kto jest nim na zewnątrz, ani obrzezaniem nie jest to, które jest na zewnątrz, na ciele. Ale ten jest Żydem, kto jest nim wewnątrz, a jego obrzezaniem jest obrzezanie serca przez ducha” (Rz 2:28, 29).

Kiedy Chrześcijańskie Pisma Greckie wspominają ogólnie o „zborze”, zwykle chodzi o grono 144 000 namaszczonych duchem naśladowców Chrystusa, wyłączając jego samego (Ef 5:32; Heb 12:23, 24). Jednakże określenie „zbór” może niekiedy obejmować również jego Głowę, na co wskazuje wypowiedź z Listu do Hebrajczyków, gdzie do Jezusa Chrystusa odniesiono słowa Dawida z Psalmu 22:22. Natchniony pisarz oświadczył: „Gdyż zarówno uświęcający, jak i uświęcani, wszyscy pochodzą od jednego i z tego powodu nie wstydzi się on [Jezus Chrystus] nazywać ich ‚braćmi’, gdy mówi: ‚Będę oznajmiał twe imię swoim braciom; wpośród zboru będę cię wysławiał pieśnią’” (Heb 2:11, 12). Dawid należał do zboru Izraela, pośród którego chwalił Jehowę. Tak samo Jezusa Chrystusa można w tym wypadku uznać za członka duchowego zboru, zwłaszcza że pozostali członkowie nazywani są jego „braćmi” (por. Mt 25:39, 40). Poza tym przebywając na ziemi, Jezus Chrystus, podobnie jak Dawid, wchodził w skład izraelskiego zboru Jehowy Boga i wśród niego głosił. Ostatek owego zboru stał się częścią zboru Jezusa.

Jak jest zorganizowany zbór chrześcijański. W I stuleciu chrześcijańskie zbory Boże powstawały w różnych miejscach, ale nie działały niezależnie od siebie. Wszystkie uznawały zwierzchnictwo chrześcijańskiego ciała kierowniczego, złożonego z apostołów i starszych zboru w Jerozolimie. Nie istniały żadne inne konkurencyjne kolegia usiłujące sprawować nadzór nad zborem. Właśnie temu wiernemu gronu przedłożono do rozpatrzenia sprawę obrzezania. Kiedy ogłosiło ono swą decyzję, powziętą pod wpływem ducha świętego, wszystkie zbory ją zaakceptowały, uznały za wiążącą i chętnie wprowadziły w czyn (Dz 15:22-31).

Jerozolimskie ciało kierownicze wysyłało do zborów swych podróżujących przedstawicieli. Na przykład o wspomnianej decyzji informowali współbraci Paweł i inni chrześcijanie: „A gdy podróżowali przez miasta, przekazywali miejscowym do przestrzegania postanowienia powzięte przez apostołów i starszych, którzy byli w Jerozolimie”. Z jakim skutkiem? „Zbory rzeczywiście utwierdzały się w wierze i dzień w dzień wzrastały liczebnie” (Dz 16:4, 5). Kiedy nieco wcześniej apostołowie w Jerozolimie „usłyszeli, że Samaria przyjęła słowo Boże, wysłali do nich Piotra i Jana; a ci, przybywszy, modlili się za nich, by otrzymali ducha świętego” (Dz 8:14, 15).

Zbory ściśle trzymały się wskazówek ciała kierowniczego, które nadzorowało też ustanawianie starszych (Tyt 1:1, 5). Zgodnie z jego zaleceniami, wydawanymi pod wpływem ducha świętego, w każdym zborze mianowano nadzorców i wspierających ich sług pomocniczych. Mężczyźni, którym powierzano tak odpowiedzialne funkcje, musieli spełniać określone wymagania (1Tm 3:1-13; Tyt 1:5-9). Podróżujący przedstawiciele ciała kierowniczego, tacy jak Paweł, naśladowali Chrystusa i byli dla współwyznawców wzorem (1Ko 11:1; Flp 4:9). Zresztą wszyscy duchowi pasterze mieli być „przykładami dla trzody” (1Pt 5:2, 3), okazywać serdeczną troskę o poszczególnych członków zboru (1Ts 2:5-12) i nieść pomoc osobom chorym pod względem duchowym (Gal 6:1; Jak 5:13-16; zob. NADZORCA; SŁUGA, USŁUGUJĄCY; STARSZY).

A zatem tak jak w zborze izraelskim Jehowa ustanowił starszych, naczelników, sędziów oraz urzędników (Joz 23:2), tak też zbór naśladowców Chrystusa powierzył pieczy wypróbowanych starszych (Dz 14:23). I podobnie jak w Izraelu odpowiedzialni mężczyźni występowali niekiedy w imieniu całej społeczności, np. w sprawach sądowniczych (Pwt 16:18), tak samo każdy zbór chrześcijański miał być reprezentowany w tego rodzaju sytuacjach przez godnych zaufania mężczyzn, których duch święty ustanowił nadzorcami (Dz 20:28; 1Ko 5:1-5). Jednak nieporozumienia między członkami zboru należało wyjaśniać zgodnie ze wskazówkami Jezusa Chrystusa zanotowanymi w Mateusza 18:15-17. (Początkowo wytyczne te odnosiły się również do zboru żydowskiego, ponieważ zostały podane, zanim Jehowa go odrzucił).

Jehowa Bóg rozmieścił członki duchowego „ciała” Chrystusowego „tak, jak mu się spodobało”. Paweł oświadczył: „Bóg tych umieścił w zborze: po pierwsze apostołów, po drugie proroków, po trzecie nauczycieli; potem potężne dzieła, potem dary uzdrawiania, pomocne usługi, zdolności kierowania, różne języki”. Nie wszyscy wykonywali takie same zadania, ale wszyscy byli w zborze potrzebni (1Ko 12:12-31). Paweł wyjaśnił, że apostołowie, prorocy, ewangelizatorzy, pasterze i nauczyciele zostali powołani „w celu korygowania świętych, dla dzieła usługiwania, dla budowania ciała Chrystusowego, aż wszyscy dojdziemy do jedności w wierze i w dokładnym poznaniu Syna Bożego, do męża dorosłego, do miary wzrostu właściwego pełni Chrystusowej” (Ef 4:11-16).

Zbór Izraela otrzymał od Boga prawa i miał pamiętać, iż „nie samym chlebem żyje człowiek, lecz człowiek żyje każdą wypowiedzią z ust Jehowy” (Pwt 8:1-3). Także Jezus Chrystus wiedział, że „nie samym chlebem ma żyć człowiek, lecz każdą wypowiedzią, która przechodzi przez usta Jehowy” (Mt 4:1-4). Dlatego zapewnia zborowi chrześcijańskiemu obfitość niezbędnego pokarmu duchowego. Jak wspomniał, udostępnia go „czeladzi” poprzez „niewolnika wiernego i roztropnego”. W proroctwie dotyczącym swej obecności i „zakończenia systemu rzeczy” Jezus zaznaczył, że „pan” tego „niewolnika” miał po przybyciu ustanowić go „nad całym swoim mieniem” (Mt 24:3, 45-47).

W zborze izraelskim przywiązywano bardzo dużą wagę do zgromadzeń mających na celu wielbienie Jehowy i analizowanie Jego praw (Pwt 31:12; Neh 8:1-8). Tak samo w chrześcijańskim zborze Bożym ogromną rolę odgrywają wspólne zebrania, na których oddaje się cześć Jehowie i studiuje Pismo Święte. Adresatów Listu do Hebrajczyków usilnie zachęcono, by nie opuszczali takich zebrań (Heb 10:24, 25). W synagogach, powstałych w nieco późniejszym okresie historii Żydów, czytano i objaśniano Pisma, modlono się i wysławiano Boga. Te same elementy zostały przeniesione do chrześcijańskich miejsc zebrań, aczkolwiek bez rytuałów, w które z czasem obrosły nabożeństwa synagogalne. W synagogach nie było wyodrębnionej klasy duchownych — czytać i komentować Pisma mógł każdy pobożny Żyd. Również w zborze wczesnochrześcijańskim nie istniał podział na kler i laików. Oczywiście tak jak w synagogach, kobiety nie nauczały ani nie sprawowały zwierzchnictwa nad mężczyznami (1Tm 2:11, 12).

Jehowa, który zorganizował naśladowców Jezusa Chrystusa w zbory, „nie jest Bogiem nieporządku, lecz pokoju”, dlatego na spotkaniach chrześcijańskiego zboru Bożego panował ład i porządek, co przyczyniało dobrodziejstw duchowych wszystkim obecnym (1Ko 14:26-35, 40; zob. ZGROMADZENIE).

Zobacz BROŃ, ZBROJA.

Zobacz UMIEJĘTNOŚĆ MYŚLENIA.

Ten, kto zawodzi czyjeś zaufanie, nie dotrzymuje podjętych zobowiązań albo sprzeniewierza się swemu krajowi bądź władcy. Największym wiarołomcą opisanym w Biblii był „Judasz Iskariot, który się stał zdrajcą” (Łk 6:16). Grecki rzeczownik prodòtes („ten, kto wydaje; zdrajca”, od czasownika oznaczającego „wydawać; przekazywać; zdradzać”) trafnie określa Judasza, który został powołany do grona apostołów, ale