sens oddają też słowa „pośpiech”, „prędkość”, „zajęcie”.

Apostoł Paweł ostrzegł chrześcijan przed opieszałością w czynieniu dobra. Oznajmił: „Pragniemy jednak, żeby każdy z was wykazywał taką samą pracowitość [dosł. „przyśpieszał”], abyście mieli zupełną pewność nadziei aż do końca, tak byście nie stali się gnuśni, lecz byli naśladowcami tych, którzy dzięki wierze i cierpliwości dziedziczą obietnice” (Heb 6:11, 12; por. Prz 10:4; 12:24; 18:9). Jezus Chrystus polecił swym uczniom: „Wytężajcie siły, by wejść przez wąskie drzwi, gdyż wielu, mówię wam, będzie się starało wejść, lecz nie zdoła” (Łk 13:24). Dobrym przykładem takiego pilnego wytężania się był Paweł (Kol 1:29; 2Ts 3:7-9). Oczywiście najlepszy wzór pracowitości dają Jehowa i Jego Syn (Iz 40:26; Jn 5:17).

Jeśli chrześcijanie nie chcą stać się „bezczynni albo bezowocni”, muszą „dokładać ze swej strony [w odpowiedzi na obietnice Boże] wszelkich gorliwych starań”, by uzupełniać wiarę cnotą, poznaniem, panowaniem nad sobą, wytrwałością, zbożnym oddaniem, uczuciem braterskim i miłością (2Pt 1:4-8). Wymaga to nieustannego przykładania się do pracy (2Tm 2:15; Heb 4:11) i całkowitego skupienia uwagi (Heb 2:1). Niezbędnych do tego sił udziela Jehowa przez swego ducha. Znaczenie pracowitości dobitnie podkreślił apostoł Paweł: „Nie bądźcie opieszali w tym, czym się zajmujecie. Pałajcie duchem. Służcie Jehowie jako niewolnicy”. Nakaz ten dotyczy wszystkich sług Bożych („trwajmy w tym usługiwaniu”), a zwłaszcza tych, którzy przewodzą w zebraniach i działalności zborowej, gdyż Paweł napisał: „Kto przewodzi, niech to czyni z prawdziwą żarliwością” (Rz 12:7, 8, 11).

Członkowie zboru chrześcijańskiego, którzy znajdą się w potrzebie, mogą liczyć na pomoc współwyznawców, pod warunkiem że nie stronią od pracy. Biblia podaje następującą zasadę: „Jeżeli ktoś nie chce pracować, niech również nie je”. Leniwych zachęcono, „żeby w cichości pracując, jedli pokarm, na który sami zarobili” (2Ts 3:10-12). Kto podaje się za chrześcijanina, ale nie dba o swych domowników, „ten wiary się zaparł i jest gorszy niż człowiek bez wiary” (1Tm 5:8). Nawet ubogie wdowy wciągano na listę uprawniającą do regularnej pomocy materialnej tylko wtedy, gdy wcześniej były aktywnymi chrześcijankami i ‛pilnie naśladowały każdy dobry uczynek’ (1Tm 5:9, 10).

Korzyści. Pracowitość zapewnia wiele korzyści, zarówno teraz, jak i w przyszłości. „Ręka pilnego — ta wzbogaci” (Prz 10:4). „Ręka pilnych będzie rządzić” (Prz 12:24). „Dusza pilnych zostanie obficie nasycona” (Prz 13:4). Synowie pracowitej kobiety „wstają i zwą ją szczęśliwą; powstaje ten, który ją ma — i ją wysławia”. O takiej kobiecie powiedziano: „Dajcie jej z owocu jej rąk i niech dzieła jej nawet w bramach ją sławią” (Prz 31:28, 31). A duchowym braciom Chrystusa oznajmiono: „Róbcie wszystko, co możecie, aby utwierdzić swe powołanie i wybranie, bo jeśli będziecie to czynić, na pewno nie upadniecie. Tak bowiem zostanie wam szczodrze udostępnione wejście do wiecznotrwałego królestwa naszego Pana i Wybawcy, Jezusa Chrystusa” (2Pt 1:10, 11).

W czasach biblijnych osoba zajmująca się praniem odzieży, jak również obróbką nowych tkanin: wybielaniem i dekatyzowaniem oraz odtłuszczaniem przed farbowaniem. Hebrajski odpowiednik słowa „pracz” najwyraźniej pochodzi od rdzenia oznaczającego „deptać”, czyli prać przez deptanie, które pomaga usunąć brud (Mal 3:2; zob. KĄPIEL). Greckie słowo gnaféus, tłumaczone na „czyściciel odzieży”, jest spokrewnione z określeniem gnáfos („szczeć sukiennicza; zgrzebło”) i odnosi się do kogoś, kto poddaje obróbce nowe tkaniny albo pierze i płucze brudną odzież.

Starożytni czyściciele odzieży zapewne potrafili znacznie rozjaśnić ubrania, piorąc je i wybielając. Ale Marek, gdy opisywał niezrównaną biel szat Jezusa podczas sceny przemienienia, oświadczył: „Jego szaty wierzchnie stały się lśniące, daleko bielsze, niż zdołałby je wybielić którykolwiek czyściciel odzieży na ziemi” (Mk 9:3).

Soda. Hebrajskie słowo néter, tłumaczone na „soda”, odnosiło się do uwodnionego węglanu sodu, czyli natrytu, nazywanego też sodą rodzimą. Po polaniu słabym kwasem soda zaczyna się pienić, do czego nawiązano w Przysłów 25:20. Chociaż w niektórych przekładach w wersecie tym mowa o „saletrze”, nie chodzi tu o tę substancję, gdyż saletra to azotan sodu lub potasu.

Soda sama w sobie oraz jako składnik mydła jest bardzo skutecznym środkiem czyszczącym. Okoliczność ta dodaje wagi słowom Jehowy na temat rażących grzechów Izraela, przyrównanego do winorośli: „Choćbyś się obmyła sodą i wzięła sobie dużo ługu, twoje przewinienie będzie plamą przede mną” (Jer 2:22).

W starożytności sodę pozyskiwano z jezior lub z pokładów znajdujących się w Syrii, Indiach, Egipcie oraz wzdłuż pd.-wsch. wybrzeży Morza Martwego. Podobno wykorzystywano ją nie tylko