jakich czasami używano (Mt 27:57-60; Mk 16:3, 4; Jn 19:41, 42). Ciała zmarłych składano na ławach wyciosanych w skale lub umieszczano we wgłębieniach drążonych w skale prostopadle do ściany (por. Mk 16:5).

Obecnie dwa miejsca roszczą sobie pretensje do miana grobu Jezusa. Na jednym z tych miejsc, uznawanym przez tradycję, wzniesiono bazylikę Grobu Pańskiego. Drugim jest „Grób w ogrodzie”, wycięty w ogromnym występie skalnym na zboczu pewnego wzgórza i leżący poza obrębem nawet dzisiejszego miasta. Nie ma jednak żadnego rozstrzygającego dowodu na to, że którekolwiek z tych miejsc rzeczywiście jest grobowcem pamięci, gdzie złożono ciało Jezusa (zob. GOLGOTA).

Grobowce pootwierane po śmierci Jezusa. Sporo dyskusji wywołują wersety z Mateusza 27:52, 53; powiedziano tu, że kiedy w chwili śmierci Jezusa zatrzęsła się ziemia, „pootwierały się grobowce pamięci”. Niektórzy wręcz utrzymują, jakoby doszło wtedy do zmartwychwstania. Jednakże porównanie tego fragmentu z wersetami opisującymi czyjeś wskrzeszenie jasno dowodzi, że nie chodzi tutaj o zmartwychwstanie, lecz jedynie o wyrzucenie ciał z grobów. Coś podobnego wydarzyło się też współcześnie, np. w r. 1949 w Ekwadorze, a w r. 1962 w kolumbijskim mieście Sonsón, gdzie na cmentarzu nagłe trzęsienie ziemi wyrzuciło z grobów 200 zwłok (El Tiempo, 31 lipca 1962, Bogota, Kolumbia).

W pamięci u Boga. Ponieważ w słowie mnemeíon kryje się myśl o pamiętaniu, całkiem słusznie użyto właśnie tego wyrazu (a nie słowa táfos) w Jana 5:28, gdzie jest mowa o wskrzeszeniu „wszystkich [którzy przebywają] w grobowcach pamięci”. Sformułowanie to wyraźnie kontrastuje z całkowitym odrzuceniem i wymazaniem z pamięci tych, którzy trafiają do Gehenny (Mt 10:28; 23:33; Mk 9:43). Hebrajczycy przywiązywali dużą wagę do pogrzebu (zob. ZWYCZAJE POGRZEBOWE), co świadczy o tym, że chcieli być zachowani w pamięci, zwłaszcza w pamięci Jehowy Boga, gdyż jak wierzyli, „nagradza [On] tych, którzy go pilnie szukają” (Heb 11:1, 2, 6). Na grobach Izraelitów rzadko spotyka się inskrypcje, a jeśli już, to zazwyczaj tylko imiona. W przeciwieństwie do władców innych narodów wybitni królowie Judy nie pozostawili po sobie wspaniałych pomników, na których by wysławiano ich samych oraz ich dokonania. Nie ulega więc wątpliwości, że wiernym ludziom z czasów starożytnych zależało bardziej na tym, żeby ich imię znalazło się w „księdze pamięci”, o której mowa w Malachiasza 3:16 (por. Kzn 7:1; zob. też IMIĘ, NAZWA).

Okoliczność, że w greckich słowach tłumaczonych na „grobowiec” i „grobowiec pamięci” kryje się myśl o pamiętaniu, nadaje dodatkowego znaczenia prośbie złoczyńcy zawieszonego na palu obok Jezusa: „Pamiętaj o mnie, gdy się znajdziesz w swoim królestwie” (Łk 23:42).

Zobacz GRZMOT.

Zobacz BOANERGES.

Miejsce pochówku. Współcześnie chodzi na ogół o dół wykopany w ziemi, lecz Hebrajczycy i inni mieszkańcy Bliskiego Wschodu często składali ciała zmarłych w naturalnych grotach lub w grobowcach wykutych w skale. Hebrajskie słowo kéwer oznacza „grobowiec”, „grób” bądź „cmentarz” (Rdz 23:7-9; Jer 8:1; 26:23). Również pokrewne słowo kewuráh odnosi się do grobu wykopanego w ziemi albo do grobowca wyciosanego w skale (Rdz 35:20; 1Sm 10:2).

W języku greckim „grób” jest tłumaczeniem słowa táfos (Mt 28:1), a forma czasownikowa thápto znaczy „grzebać” (Mt 8:21, 22). Z kolei mnéma (Łk 23:53) to „grobowiec”, a mnemeíon (Łk 23:55) — „grobowiec pamięci”.

Wspomniane słowa hebrajskie i greckie dotyczą pojedynczego grobowca czy grobu, dlatego gdy oznaczają wiele takich miejsc pochówku, często są używane w liczbie mnogiej. Różnią się więc od hebrajskiego szeʼòl i jego greckiego odpowiednika háides, które to wyrazy odnoszą się do powszechnego grobu wszystkich ludzi, toteż zawsze występują w liczbie pojedynczej. Z tego względu w niektórych współczesnych przekładach słowa szeʼòl oraz háides nie są tradycyjnie oddawane przez „piekło”, „grób” czy „otchłań, lecz po prostu transkrybowane” (zob. HADES; SZEOL).

Ponieważ jednak ktoś pochowany w grobie lub grobowcu w rzeczywistości zstępował do Szeolu, słowa oznaczające miejsce pochówku nieraz występują w zestawieniu z Szeolem, choć nie są jego dokładnymi odpowiednikami (Hi 17:1, 13-16; 21:13, 32, 33; Ps 88:3-12).

W Rzymian 3:13 apostoł Paweł, przytaczając Psalm 5:9, porównuje gardło niegodziwców i oszustów do „otwartego grobu”. Tak jak otwarty grób zionie śmiercią i zepsuciem, tak z gardeł takich ludzi dobywają się śmiercionośne i plugawe słowa (por. Mt 15:18-20).

Groby zazwyczaj bielono, żeby ktoś mimowolnie ich nie dotknął i nie stał się nieczysty. W pobliżu Jerozolimy robiono to na miesiąc przed Paschą, aby w tym szczególnie uroczystym okresie nikt nie stał się nieczysty wskutek przypadkowego dotknięcia