nikogo nie doświadcza. Ale każdy jest doświadczany, gdy go pociąga i nęci jego własne pragnienie” (Jak 1:13, 14; Rdz 2:16, 17; 3:17-19).

W jakim sensie Bóg sprowadza zło. Jehowa miał wszelkie podstawy ku temu, by ukarać Adama za nieposłuszeństwo. Właśnie dlatego w Biblii powiedziano, że ‛stwarza niedolę [raʽ]’ (Iz 45:7; por. Wk). Śmierć, będąca karą za grzech, okazała się dla ludzkości niedolą, nieszczęściem, złem. A zatem hebrajskie raʽ nie zawsze jest synonimem nieetycznego postępowania. Jehowa sprowadził też na ludzi inne zło, np. potop za czasów Noego czy dziesięć plag egipskich. Jednakże w obu wypadkach nie dopuścił się żadnego występku, lecz wymierzył złoczyńcom sprawiedliwą karę. Jeśli ludzie okazywali szczerą skruchę, Jehowa nieraz miłosiernie odstępował od wykonania słusznego wyroku i sprowadzenia na nich nieszczęścia (Jon 3:10). W swej niezasłużonej życzliwości udzielał niegodziwym ostrzeżenia, dając im możliwość zmiany postępowania i ocalenia życia (Eze 33:11).

Wystrzeganie się tego, co złe. Ponieważ to Jehowa ustala, co jest dobre, a co złe, ludzie powinni dokładnie poznać Jego mierniki, by umieć wybrać właściwy sposób postępowania (Heb 5:14). Do złych, szkodliwych rzeczy, których należy unikać, zalicza się umiłowanie pieniędzy (1Tm 6:10). Niemądrze jest zamartwiać się o sprawy materialne, gdyż jak powiedział Jezus, „każdy dzień ma dosyć własnego zła [kakía]”, czyli związanych z nim zmartwień lub zgryzot (Mt 6:34). Przyoblekając nową osobowość, chrześcijanie muszą odrzucić m.in. „szkodliwe pragnienie [„złą pożądliwość”, Bw]” (Kol 3:5). Podobnie jak Jezus nie dał się skusić Diabłu do zła, tak chrześcijanie powinni natychmiast odpierać wszelkie pokusy i odrzucać złe myśli, żeby nie wpaść w sidło grzechu (Mt 4:1-11; Flp 4:8; Jak 1:13-15). Chociaż wskutek ludzkiej niedoskonałości stale zmagają się z upadłym ciałem i tak jak Paweł wbrew swym chęciom dopuszczają się niekiedy czegoś złego, to nie wolno im poddać się skłonnościom ciała, lecz muszą nieustannie je zwalczać (Rz 7:21; 8:8). Zgubne skutki lekceważenia prawych wymagań Bożych dobrze ilustruje Jezusowa przypowieść o złym niewolniku, który zaniedbywał swe obowiązki, a nawet bił współniewolników. Czekała go za to bardzo surowa kara (Mt 24:48-51).

Cierpienie zła przez chrześcijan. Słowo Boże nie upoważnia chrześcijan do odpłacania drugim za doznane krzywdy. Biblia radzi: „Nikomu nie oddawajcie złem za złe”. „Nie mścijcie się sami (...) ‚Pomsta jest moja; ja odpłacę, mówi Jehowa’”. „Nie dawaj się zwyciężyć złu, lecz zło dobrem zwyciężaj” (Rz 12:17, 19, 21). Ponadto chrześcijanie, okazując względne podporządkowanie władzom zwierzchnim, nigdy nie powinni dopuszczać się tego, co złe w świetle prawa obowiązującego w ich kraju. Na jego straży stoją świeccy władcy, którzy w jakiejś mierze kierują się sumieniem otrzymanym od Boga i są upoważnieni do wymierzania kary złoczyńcom (Rz 13:3, 4). Za wszelkie nadużycia swych uprawnień zostaną pociągnięci do odpowiedzialności przez Najwyższego Sędziego. Jeżeli chrześcijanin cierpi zło z powodu prawości, ma zaszczyt przysparzać chwały świętemu imieniu Bożemu (1Pt 4:16).

Niegodziwość. W Biblii pojawia się też wyraz „niegodziwość”, który dotyczy tego, co niezgodne z Bożymi zasadami moralnymi, nikczemne, złe, bezwartościowe. „Niegodziwość” i pochodne słowa są tłumaczeniem hebrajskich wyrazów pochodzących od czasownika raszáʽ (Rdz 18:23; 2Sm 22:22; 2Kn 20:35; Hi 34:8; Ps 37:10; Iz 26:10) oraz greckiego rzeczownika ponería (Mt 22:18; Mk 7:22; Łk 11:39; Dz 3:26; Rz 1:29; 1Ko 5:8; Ef 6:12). Również słowo poneròs (spokrewnione z ponería) często oznacza to, co niegodziwe (Łk 6:45), ale może się też odnosić do czegoś pozbawionego wartości materialnej, jak w przykładzie Jezusa Chrystusa o drzewie wydającym „owoc bezwartościowy” (Mt 7:17, 18). Może także oznaczać coś przykrego i dlatego w Objawieniu 16:2 przetłumaczono je na „bolesny” (Bp, BT) lub „złośliwy” (NŚ).

Dlaczego Bóg dopuszcza zło?

Szatan Diabeł, który podburzył przeciw Bogu pierwszą parę ludzką, Adama i Ewę, nie uznaje prawych mierników Bożych i dlatego słusznie nazwano go „niegodziwcem” (Mt 6:13; 13:19, 38; 1Jn 2:13, 14; 5:19). Zainicjował bunt, sugerując, że Bóg nie sprawuje władzy nad swymi stworzeniami w sposób dla nich korzystny i sprawiedliwy, i tym samym zakwestionował prawość Jehowy i prawowitość Jego zwierzchnictwa. Nieposłuszeństwo Adama i Ewy zrodziło jeszcze jedno pytanie: Czy inne stworzenia rozumne okażą się wierne i lojalne wobec Boga, jeśli nie będą mieć z tego materialnych korzyści? Taki właśnie zarzut wysunął Szatan w odniesieniu do wiernego Hioba. Zuchwale rzekł do Boga: „Skórę za skórę — i wszystko, co człowiek ma, da za swą duszę. Dla odmiany wyciągnij, proszę, swą rękę i dotknij jego kości i jego ciała, i zobacz, czy nie będzie cię przeklinał prosto w twarz” (Hi 2:4, 5; zob. ZWIERZCHNICTWO).

Rozstrzygnięcie tych kwestii spornych wymagało czasu. Dzięki zachowaniu niegodziwców przy życiu Jehowa pozwolił, by wielu ludzi, służąc Mu wiernie pomimo różnych prób i trudności, zadało kłam twierdzeniom Szatana. Dopuszczenie przez Jehowę zła dało też niejednemu szansę na porzucenie błędnej drogi i dobrowolne podporządkowanie się Jego prawom (Iz 55:7; Eze 33:11). A zatem powstrzymując się przejściowo od zgładzenia niegodziwców, Jehowa umożliwił prawym ocalenie życia, gdyż dał im czas na udowodnienie swego oddania i miłości do Stwórcy (Rz 9:17-26).

Poza tym Jehowa Bóg tak kieruje biegiem wydarzeń, że nawet niegodziwi bezwiednie wykonują Jego wolę. Choć Mu się sprzeciwiają, On potrafi w razie potrzeby ich powstrzymać, by umożliwić swym sługom dochowanie Mu wierności. Potrafi też wykorzystać poczynania takich ludzi, by wykazać swoją prawość (Ps 76:10; Rz 3:3-5, 23-26; 8:35-39). Właśnie taką myśl wyrażono w Przysłów 16:4: „Jehowa uczynił wszystko z myślą o swoim celu — nawet niegodziwca na dzień zły”.

Sens tego wersetu można zilustrować przykładem faraona, którego Jehowa poprzez Mojżesza i Aarona wezwał do uwolnienia Izraelitów z niewoli. Bóg nie uczynił go niegodziwym, lecz po prostu pozwolił mu żyć i tak pokierował wydarzeniami, że władca ten sam udowodnił, iż jest złym człowiekiem, zasługującym na śmierć. W Wyjścia 9:16 Jehowa wyjaśnił, co przez to osiągnął: „Właśnie w tym celu zostawiłem cię przy życiu, by ci pokazać swoją moc i by moje imię oznajmiano po całej ziemi”.

Zesłanie dziesięciu plag na Egipt oraz zagłada faraona i jego wojsk w Morzu Czerwonym były niezwykłym przejawem mocy Jehowy (Wj 7:14 do 12:30; Ps 78:43-51; 136:15). Sąsiednie narody przez wiele lat wspominały te wydarzenia, dzięki czemu imię Boże oznajmiano po całej ziemi (Joz 2:10, 11; 1Sm 4:8). Jehowa w imponujący sposób dowiódł swej potęgi, co przysporzyło Mu chwały i przyniosło wyzwolenie Jego ludowi. Gdyby od razu zgładził faraona, nie byłoby to możliwe.

Biblia zapewnia, że Bóg przestanie dopuszczać zło, gdy tylko zostanie osiągnięty cel, dla którego teraz je toleruje. Stwórca zgładzi wszystkich swych przeciwników, a wtedy zło zniknie raz na zawsze (2Pt 3:9-13; Obj 18:20-24; 19:11 do 20:3, 7-10).

Życzenie komuś czegoś złego, czyli przeciwieństwo błogosławienia. Głównie taką myśl kryje w sobie hebrajskie słowo kelaláh, zazwyczaj tłumaczone na „przekleństwo”, a w wielu wersetach przeciwstawione „błogosławieństwu” (Rdz 27:12, 13; Pwt 11:26-29; Za 8:13). Pochodzi ono od rdzenia czasownikowego kalál, który dosłownie znaczy „być lekkim”, ale w sensie przenośnym — „złorzeczyć; traktować ze wzgardą” (Wj 18:22; Kpł 20:9; 2Sm 19:43). Słowa tego użył Dawid, gdy odpowiadając na oskarżenie Michal, oznajmił, że ‛jeszcze bardziej pomniejszy swą wartość’ (2Sm 6:20-22; ‛stanie się lżejszym’, STint). Posłużył się nim też Jehowa Bóg, gdy po potopie zapewnił: „Już nigdy nie będę złorzeczył ziemi z powodu człowieka” (Rdz 8:21).

Dlaczego Bóg komuś złorzeczy. Jeżeli Bóg komuś złorzeczy, to daje do zrozumienia, że nie darzy go uznaniem. Jeżeli zaś komuś błogosławi, wyraża swą przychylność. W ten sposób pokazuje, kogo uważa za swego sługę, a kogo nie. Dlatego obiecując Abrahamowi błogosławieństwa, oznajmił też: „A tego, kto ci złorzeczy [forma imiesłowowa czasownika kalál], przeklnę” (Rdz 12:3). Niekiedy złorzeczenia nie zostały wypowiedziane pod adresem konkretnej osoby, lecz tak, by stanowiły ostrzeżenie i ochronę dla tych, którzy chcą zyskać lub zachować łaskę Bożą. Prawo Mojżeszowe wymieniało liczne błogosławieństwa i przekleństwa, wynikające z trzymania się bądź lekceważenia jego różnych ustaw i rozporządzeń (Pwt 28:1, 2, 15). Przed wkroczeniem Izraelitów do Ziemi Obiecanej Mojżesz podkreślił, że jako jednostki i jako naród muszą wybrać między błogosławieństwem a przekleństwem i że swój wybór zamanifestują posłuszeństwem lub nieposłuszeństwem wobec Boga (Pwt 30:19, 20). W Ziemi Obiecanej Jozue w zasadzie powtórzył to ostrzegawcze wezwanie służące ich ochronie (por. Joz 8:32-35; 24:14, 15). Dzięki temu poszczególne osoby mogły starać się uniknąć zapowiedzianych przekleństw.

Czasami przeklinając kogoś, Bóg pokazuje również, że nie można bagatelizować ani lekceważyć Jego zasad i zamierzeń. Arcykapłan Heli naraził się na przekleństwo za to, że wskutek słabości nie zganił swych synów, którzy ‛złorzeczyli Bogu’ (1Sm 3:13). Jehowa podał mu pewną zasadę: „Tych bowiem, którzy mnie szanują, i ja uszanuję, ci zaś, którzy mną gardzą, znaczyć będą niewiele [forma czasownika kalál]” (1Sm 2:30). Boże złorzeczenie wiąże się więc ze sprawiedliwą odpłatą za zło. Może ona nastąpić natychmiast, jak w wypadku młodocianych szyderców, którym Elizeusz złorzeczył w imię Jehowy (2Kl 2:24), lub zostać odłożona na później, jak wtedy, gdy Bóg poinformował króla Jozjasza o nieszczęściu czekającym Judę (2Kl 22:19, 20). Jehowa ostrzegł naród izraelski, że łamanie Jego praw sprowadzi nieuniknione kłopoty: „Wszystkie te przekleństwa spadną na ciebie i będą