także pozwolono dowodzić tego swoją postawą (Prz 27:11). O rezultatach niezłomnej lojalności Chrystusa, obejmującej ofiarną śmierć, apostoł Paweł napisał: „Przez jeden akt usprawiedliwienia dochodzi w wypadku ludzi wszelkiego pokroju do uznania ich za prawych, ku życiu” (Rz 5:18). Chrystus został uczyniony Głową „ciała”, czyli zboru (Kol 1:18), którego członkowie tak jak on zachowują lojalność aż do śmierci. A Chrystus cieszy się, że będą mogli być jego współdziedzicami, sprawującymi z nim władzę w Królestwie (Łk 22:28-30; Rz 6:3-5; 8:17; Obj 20:4, 6). Wierni słudzy Boga z czasów starożytnych, oczekując spełnienia Jego obietnic, pozostali wobec Niego lojalni, chociaż byli niedoskonali (Heb 11:13-16). Podobnie uczyni wielu innych, którzy ostatecznie zegną kolana w dowód szczerego uznania prawości Boga i prawowitości Jego zwierzchnictwa. Słusznie więc psalmista proroczo śpiewał: „Wszystko, co oddycha, niechaj wysławia Jah. Wysławiajcie Jah!” (Ps 150:6).

Dusze żyjące, które nie są ludźmi (por. Lb 31:28). Hebrajskie słowo behemáh odnosi się do większych czworonogów, na ogół do zwierząt domowych, choć czasem też do dzikich. Tłumaczone jest na „zwierzęta domowe”, „zwierzęta czworonożne”, „dobytek” lub „bydło” (Rdz 1:26; 9:10; 34:23; Ps 107:38). Wyraz rémes, oddawany jako „poruszające się zwierzęta” lub „stworzenia pełzające”, pochodzi od rdzenia ramás, który znaczy „ruszać się; pełzać” (Rdz 1:28, przyp. w NW; por. BT, wyd. III; 6:20; Eze 8:10). Natomiast wyraz chajjáh, dosłownie „żywe stworzenie”, jest używany w odniesieniu do „dzikich zwierząt” (Rdz 1:28; 3:14; Iz 56:9). Greckim odpowiednikiem tych określeń jest wyraz zòion („żywe stworzenie”), tłumaczony też na ‛zwierzę’ (Obj 4:7; 2Pt 2:12).

Biblia informuje, że Jehowa Bóg stworzył zwierzęta ‛według ich rodzajów’, czyli najwyraźniej stworzył pierwszych przedstawicieli każdej istniejącej dziś rodziny (Rdz 1:25). Niniejsze hasło dotyczy głównie zwierząt lądowych.

Bóg powierzył doskonałemu człowiekowi panowanie nad różnymi stworzeniami na ziemi, słusznie więc zlecił Adamowi nadanie im nazw (Rdz 1:26; 2:19, 20). Podporządkowanie zwierząt człowiekowi nałożyło na niego obowiązek opiekowania się nimi, za co miał być zawsze odpowiedzialny przed Bogiem (Łk 12:48).

Zwierzęta z natury odczuwają strach przed człowiekiem, który ma nad nimi władzę (Rdz 9:2, 3). Według przyrodników dzikie zwierzęta, takie jak lampart czy kobra królewska, na ogół uciekają przed ludźmi i atakują ich wtedy, gdy są zaskoczone, sprowokowane, osaczone lub ranne. Niektórzy twierdzą, iż tygrys staje się ludojadem tylko wówczas, gdy zmuszają go do tego okoliczności, np. gdy nie może złowić zwierzyny wskutek starości lub jakiejś rany albo dlatego, że została ona wytrzebiona przez człowieka.

Zwierzęta zabijano już przed potopem, żeby pozyskać z nich skóry na ubranie albo żeby złożyć je na ofiarę (Rdz 3:21; 4:4). Dopiero jednak po potopie Jehowa zezwolił Noemu i jego rodzinie spożywać mięso zwierząt, pod warunkiem że najpierw je wykrwawią (Rdz 9:3, 4). Chociaż więc człowiek mógł zabijać zwierzęta na pokarm, nie wolno mu było tego robić dla przyjemności ani w celu popisania się zręcznością, co niewątpliwie czynił Nimrod, który przeciwstawiał się Bogu (Rdz 10:9).

Zdaniem krytyków obecność zwierząt na odosobnionych lądach i wyspach, takich jak Australia czy Nowa Zelandia, świadczy o tym, że nie wszystkie zwierzęta lądowe przebywające poza arką zginęły w potopie. Ale z odkryć oceanografów wynika, że niegdyś istniały pomosty lądowe łączące oddalone dziś od siebie lądy i wyspy. Na przykład Grzbiet Śródatlantycki prawdopodobnie wystawał kiedyś ponad powierzchnię oceanu. Być może było więcej takich grzbietów i zanim znikły pod powierzchnią wody, mogły nimi wędrować zwierzęta. Inne badania oceanograficzne wskazują, że na pd. Pacyfiku istniał kiedyś ogromny kontynent obejmujący Australię i wiele wysp. Jeśli tak było, to zwierzęta nie miałyby kłopotów z dotarciem na te tereny.

Zwierzęta czyste i nieczyste. Rozróżnienie to pojawiło się, gdy Bóg polecił Noemu wprowadzić do arki po siedem sztuk zwierząt czystych i po dwie sztuki zwierząt nieczystych (Rdz 7:2, 3, 8, 9). Ponieważ wtedy nie wolno jeszcze było jeść mięsa, podział ten prawdopodobnie był oparty na tym, które zwierzęta nadawały się na ofiarę dla Jehowy. Dlatego po wyjściu z arki Noe wiedział, które z nich są czyste i mogą zostać ofiarowane na ołtarzu (Rdz 8:20). Noego i jego rodziny nie obowiązywały wtedy żadne ograniczenia co do rodzaju spożywanego mięsa; wskazują na to słowa Jehowy: „Wszelkie poruszające się zwierzę, które żyje, może służyć wam za pokarm” (Rdz 9:3).

A zatem prawo Boże dane Izraelitom wprowadzało nowy podział, gdyż uznawało pewne zwierzęta za czyste i nadające się na pokarm, a inne za nieczyste, których nie wolno było spożywać. Powiedziano w nim: „Każde stworzenie, które ma rozdzielone kopyto i rozwidlone racice oraz przeżuwa pokarm wśród zwierząt, możecie jeść” (Kpł 11:3). Gdzie indziej dodano: „Nie wolno ci jeść nic obrzydliwego. Oto zwierzęta, które możecie jeść: byk, owca i koza, jeleń i gazela, i sarna, i koziorożec, i antylopa, i dzika owca, i kozica; i każde zwierzę, które ma rozdzielone kopyto i którego kopyto rozwidla się na dwie racice, każde przeżuwające pokarm pośród zwierząt” (Pwt 14:3-6).

Osoby zobowiązane do przestrzegania przymierza Prawa nie mogły spożywać zwierząt, które nie spełniały tych warunków. Do zwierząt nieczystych zaliczano góralka, zająca, świnię i wielbłąda. Nie wolno też było jeść zwierząt ‛poruszających się na łapach’, do których niewątpliwie należał lew, niedźwiedź i wilk (Kpł 11:4-8, 26, 27; Pwt 14:7, 8).

Ograniczenia te dotyczyły tylko osób podlegających Prawu Mojżeszowemu, w Kapłańskiej 11:8 powiedziano bowiem: „Są dla was nieczyste”, co odnosiło się do Izraelitów. Gdy ofiarna śmierć Chrystusa Jezusa zniosła Prawo, zakazy te zostały unieważnione, a całą ludzkość ponownie zaczęły obowiązywać ogólne wymagania podane Noemu po potopie (Rdz 9:3, 4; Kol 2:13-17).

Skoro przepisy dotyczące nieczystych pokarmów anulowano wraz z resztą Prawa, rodzi się pytanie, dlaczego jakieś trzy i pół roku później Piotr dalej nie chciał jeść ‛nic nieczystego’ (Dz 10:10-15). Trzeba pamiętać, że usunięcie Prawa wprowadziło ogromne zmiany w życiu naśladowców Chrystusa, dlatego musiało minąć sporo czasu, zanim wszystko w pełni zrozumieli.

Znaczenie przenośne. Biblijne nawiązania do zwierząt i ich charakterystycznych cech często mają znaczenie przenośne. Niekiedy zwierzęta wyobrażały wspaniałe przymioty Boga lub człowieka (Eze 1:10, 11; Obj 4:6, 7). W innych wypadkach symbolizowały okrutne, bestialskie mocarstwa, gnębiące i uciskające ludzi (Dn 7:2-7; 8:5-8, 20, 21; Obj 13:1-17; zob. ZWIERZĘTA SYMBOLICZNE).

Właściwy stosunek do zwierząt. Według Prawa Mojżeszowego do zwierząt ofiarnych należały owce, kozy i bydło, i to wyłącznie zdrowe sztuki; nie nadawały się do tego np. osobniki wykastrowane (Kpł 22:23-25). Krew zwierzęcia można było wykorzystywać tylko w celach ofiarnych; nie wolno jej było spożywać ani użyć w żaden inny sposób (Kpł 17:13, 14). Surowo zabroniono też kultu wszelkich wizerunków zwierząt lub innych dzieł stwórczych (Wj 20:4, 5).

Biblia każe traktować zwierzęta miłosiernie i sprawiedliwie. Jehowę przedstawiono jako ich troskliwego Żywiciela i Opiekuna (Ps 145:15, 16; Prz 12:10). Prawo Mojżeszowe nakazywało dbać o zwierzęta domowe. Jeśli jakieś zabłądziło, należało je bezpiecznie odprowadzić do właściciela, a gdy któreś przygniótł ciężar, trzeba było je oswobodzić (Wj 23:4, 5). Zwierzęta robocze miały być traktowane humanitarnie (Pwt 22:10; 25:4). Podobnie jak ludzie mogły odpoczywać w sabat (Wj 20:10; 23:12; Pwt 5:14). Niebezpieczne należało pilnować lub zabić (Rdz 9:5; Wj 21:28, 29). Krzyżowanie ze sobą różnych „rodzajów zwierząt” było zabronione (Kpł 19:19).

Bogobojni ludzie rozumieją, że zwierzęta należą do darów, którymi Bóg szczodrze obdarzył ludzkość dla jej dobra. Służą człowiekowi do przewożenia ciężarów, dostarczają pokarmu i odzienia, pomagają w takich istotnych pracach, jak orka i żniwa, a także biorą udział w oczyszczaniu ziemi. Różnorodność ich barw i kształtów cieszy oczy, a ich zwyczaje i instynkt są bogatym źródłem informacji o cudach Bożego dzieła stwórczego. Zwierzęta umierają tak jak ludzie, ale nie mają nadziei na zmartwychwstanie (2Pt 2:12; zob. OWADY; PTAKI; RYBY oraz hasła dotyczące poszczególnych owadów, gadów, ptaków i innych zwierząt).

Od niepamiętnych czasów zwierzęta stanowią przedmiot obserwacji człowieka i ze względu na swe zwyczaje oraz wygląd są obierane na symbole poszczególnych osób, narodów, państw i organizacji. Biblia wielokrotnie wspomina o zwierzętach w sensie symbolicznym. Przykłady symboli nawiązujących do cech charakterystycznych różnych zwierząt podano w dwóch załączonych tabelach.

Zwierzęta jako symbole państw. W Biblii wymieniono niektóre czołowe mocarstwa światowe, z których każde — podobnie jak inne państwa — obrało sobie za godło jakieś zwierzę. W Egipcie ważnym symbolem władzy był ureus, czyli święta kobra zdobiąca nakrycie głowy faraona. Ale godło tego kraju (podobnie jak Asyrii) stanowił również byk. W Medo-Persji tę samą rolę pełnił orzeł (Medowie mieli wizerunek złotego orła na tarczach, a Persowie nosili orła przytwierdzonego do końca włóczni). Symbolem Aten była sowa, a Rzymu — orzeł. Godłem Wielkiej Brytanii jest lew, Stanów Zjednoczonych orzeł, a Chiny od najdawniejszych czasów reprezentuje smok.