przez rzeki Asi (dawniej Orontes) i Litani, zwana Celesyrią („wklęsłą Syrią”) lub doliną Bekaa (Joz 11:17).

Na pn. pasmo Antylibanu jest wąskie i ma szereg wyraźnych szczytów. W części centralnej jest szersze, wyższe i bardziej surowe, natomiast w pd. — poprzecinane długimi dolinami potoków płynących na wsch. i na pd. Po wsch. stronie jego głównej części kilka płaskowyżów opada stopniowo do poziomu równin wokół Damaszku. Po stronie pd. wznosi się góra Hermon o wysokości 2814 m n.p.m. Pod względem geologicznym Antyliban przypomina pasmo Liban; zbudowany jest przeważnie z wapieni, ma szare urwiska i szare, kopulaste szczyty.

Do Antylibanu najwyraźniej odnosi się słowo „Amana” użyte w hebrajskim tekście Pieśni nad Pieśniami 4:8 w kontekście góry Hermon. Niektórzy uważają, że „Amana” oznacza konkretny szczyt, ale jak się wydaje, chodzi raczej o całe pasmo Antylibanu lub o jakąś jego część. W inskrypcjach asyryjskich królów Tiglat-Pilesera III i Sancheriba znajdują się wzmianki o pasmach górskich „Libana” i „Ammanana”. W syryjskiej Peszitcie i aramejskich targumach w 2 Królów 5:12 nazwą „Amana” określono rzekę Abana (obecnie Barada) — główną rzekę przepływającą przez Damaszek, która ma swe źródła na pd. krańcu gór Antyliban. Dlatego nazwa ta może się odnosić do jakiegoś odcinka tych gór albo nawet do całego pasma.

Ponieważ większa część Antylibanu nie jest pokryta śniegiem, występuje tam niewiele rzek i strumieni. Na stokach nie ma dużo roślinności, lecz spotyka się rzadkie lasy karłowatych dębów i jałowców. Do dziś przetrwały tylko nieliczne cedry. Ale na niżej położonych zboczach, podobnie jak w czasach biblijnych, dalej rosną winnice, gaje oliwne i sady owocowe.

(hebr. diszòn).

Zwierzę przeżuwające pokarm i mające rozdzielone kopyto, wymienione w Biblii tylko raz — w Powtórzonego Prawa 14:5 wśród zwierząt, które nadawały się na pokarm dla Izraelitów. Nie ma pewności, do jakiego gatunku odnosi się hebrajskie słowo diszòn.

Często uważa się, że chodzi o antylopę adaks (Addax nasomaculatus), występującą jeszcze w pustynnych rejonach Afryki Północnej. Osiąga ona ok. 1 m wysokości w kłębie. Dzięki szerokim rozdzielonym racicom jest dobrze przystosowana do poruszania się po sypkim piasku pustyni, gdzie potrafi bardzo długo przeżyć bez wody. Jej rozłożyste rogi są spiralnie skręcone od półtora do prawie trzech razy, a ich długość wynosi ok. 1 m. Brzuch, ogon, nogi i plamy na pysku tej antylopy zawsze są białe, a pozostała część jej ciała ciemnieje zimą, zmieniając kolor z piaskowego na szary. Może też chodzić o inną antylopę pustynną, oryksa arabskiego (Oryx leucoryx).

(skrócona forma imienia Antypater: „w miejsce [swego] ojca”).

1. Męczennik ze zboru chrześcijańskiego w Pergamonie w I w. (Obj 2:12, 13; zob. PERGAMON).

2. Herod Antypas, syn Heroda Wielkiego (zob. HEROD 2).

(„[należące do] Antypatra”).

Miasto odbudowane przez Heroda Wielkiego w 9 r. p.n.e. i nazwane od imienia jego ojca, Antypatra (II). Utożsamia się je z Ras al-ʽAjn (Tel Afek), położonym w żyznej, dobrze nawodnionej części równiny Szaron. Uważa się, że Antypatris wybudowano w miejscu, gdzie wcześniej istniało miasto Afek, wspomniane w 1 Samuela 4:1. Wykopaliska prowadzone tam w latach 1946, 1961 i 1974 zdają się to potwierdzać (zob. AFEK 3).

Właśnie do tego miasta odprowadziła Pawła główna część eskortujących go żołnierzy rzymskich; wyruszyli z Jerozolimy i w ciągu nocy pokonali ok. 50 km, schodząc z gór (Dz 23:31). Antypatris leżało na skrzyżowaniu rzymskich dróg wojskowych prowadzących z Jerozolimy oraz z Liddy do stołecznej Cezarei. Z Antypatris 70 jeźdźców zabrało Pawła do Cezarei; na tym odcinku droga biegła przez równinę, a odległość wynosiła ok. 40 km.

Potomek Judy i syn Koca (1Kn 4:1, 8).

Chrześcijanin ze zboru w Rzymie. Paweł przesłał mu pozdrowienia i nazwał go „wypróbowanym w Chrystusie” (Rz 16:10).

Chrześcijanka, którą Paweł wymienił razem z Filemonem i Archipem w liście skierowanym do nich trojga oraz do zboru w domu Filemona (Flm 2). Niewykluczone, że była żoną Filemona.

Greckie słowo apòkryfos występuje w swym pierwotnym znaczeniu w trzech wersetach biblijnych mówiących o sprawach „starannie skrytych” (Mk 4:22; Łk 8:17; Kol 2:3). Odniesione do tekstów pisanych, dotyczyło tych, których nie czytano publicznie, a więc „skrytych” dla ogółu. Później jednak termin ten zaczął oznaczać coś nieautentycznego lub niekanonicznego i dziś najczęściej określa się nim dodatkowe