Mu chwały (Jn 17:1-4). Ostatniej nocy spędzonej z uczniami wspomniał o miłości prawie 30 razy, w tym trzykrotnie powtórzył przykazanie, żeby „miłowali się wzajemnie” (Jn 13:34; 15:12, 17). Oznajmił: „Nikt nie ma miłości większej niż ta, gdy ktoś daje swą duszę za swoich przyjaciół. Wy jesteście moimi przyjaciółmi, jeśli czynicie to, co ja wam nakazuję” (Jn 15:13, 14; por. 10:11-15).

Na dowód swej miłości do Boga i niedoskonałych ludzi Jezus pozwolił, by „prowadzono go jak owcę na rzeź”, zniósł różne udręki, m.in. policzkowanie, bicie pięściami, opluwanie, biczowanie oraz przybicie do pala między przestępcami (Iz 53:7; Mt 26:67, 68; 27:26-38; Mk 14:65; 15:15-20; Jn 19:1). Przez swą ofiarną śmierć wyraziście ukazał, jak bardzo Bóg kocha ludzi (Rz 5:8-10; Ef 2:4, 5), i dowiódł własnej niezłomnej miłości do lojalnych uczniów, którzy mogą na niej bezgranicznie polegać (Rz 8:35-39; 1Jn 3:16-18).

Dostępne spisane sprawozdania, choć krótkie, kreślą wspaniały portret Syna Bożego (Jn 21:25). Niemniej rzeczywistość musi być nieporównanie wspanialsza. Jego krzepiący przykład pokory i życzliwości, połączonej z obstawaniem przy prawości i sprawiedliwości, stanowi rękojmię, że dokonania jego Królestwa spełnią, a nawet przewyższą wszystko, do czego przez stulecia tęsknili mężowie wiary (Rz 8:18-22). W jaskrawym przeciwieństwie do świeckich władców Jezus pod każdym względem dawał swym uczniom doskonały wzór (Mt 20:25-28; 1Ko 11:1; 1Pt 2:21). Mimo że był ich Panem, umył im nogi. Tym samym dał przykład troskliwości, rozwagi i pokory, które miały cechować zbór jego namaszczonych naśladowców nie tylko na ziemi, lecz także w niebie (Jn 13:3-15). Chociaż będą zasiadać na niebiańskich tronach i w czasie Tysiącletniego Panowania Chrystusa dzielić z nim „wszelką władzę w niebie i na ziemi”, muszą pokornie troszczyć się o potrzeby swych ziemskich poddanych i życzliwie im usługiwać (Mt 28:18; Rz 8:17; 1Pt 2:9; Obj 1:5, 6; 20:6; 21:2-4).

Uznany za prawego i godnego zaszczytów. Zarówno całe życie Jezusa Chrystusa, jak i jego ofiarna śmierć nie tylko dowiodły jego niezłomnej lojalności wobec Boga, ale też stanowiły „jeden akt usprawiedliwienia”, potwierdzający, iż nadaje się on do usługiwania w roli niebiańskiego Króla i Kapłana, namaszczonego przez Boga (Rz 5:17, 18). Wskrzeszony do życia w niebie, Syn Boży został „uznany za prawego w duchu” (1Tm 3:16). Stworzenia niebiańskie oznajmiły, iż jest „godzien przyjąć moc i bogactwo, i mądrość, i siłę, i szacunek, i chwałę, i błogosławieństwo”, gdyż jak lew bronił sprawiedliwości i sądu i jak baranek oddał siebie na ofiarę w celu wybawienia innych (Obj 5:5-13). Wywiązał się z najważniejszego ze zleconych mu zadań, jakim było uświęcenie imienia Ojca (Mt 6:9; 22:36-38). Dokonał tego, nie tylko posługując się tym imieniem, lecz także objawiając osobowość Tego, który je nosi, i odzwierciedlając Jego cudowne przymioty — miłość, mądrość, sprawiedliwość i moc — dzięki czemu ludzie mogli poznać i zrozumieć, co się kryje za Bożym imieniem (Mt 11:27; Jn 1:14, 18; 17:6-12). Przede wszystkim jednak uświęcił imię Jehowy, opowiadając się po stronie Jego powszechnego zwierzchnictwa i ukazując, że będzie ono stanowić niezawodny fundament mesjańskiego Królestwa. Właśnie dlatego można o nim powiedzieć: „Bóg jest twoim tronem na wieki wieków” (Heb 1:8).

Pan Jezus Chrystus jest zatem „Naczelnym Pełnomocnikiem i Udoskonalicielem naszej wiary”. Przez spełnienie proroctw i objawienie przyszłych zamierzeń Bożych oraz przez to, co mówił, co czynił i kim był, stworzył niewzruszone podstawy, na których musi spoczywać prawdziwa wiara (Heb 11:1; 12:2).

(hebr. kippòd).

Duży gryzoń o charakterystycznych kolcach ochronnych. Dokładne znaczenie hebrajskiego słowa kippòd budzi pewne wątpliwości; w różnych przekładach tłumaczy się je na „jeż” (Bp, BT, Bw), „bąk [ptak]” (Bg) lub „jeżozwierz” (NŚ) (Iz 14:23; 34:11; Sof 2:14). Na podstawie etymologii tego hebrajskiego wyrazu G. R. Driver uważa, że kippòd nie oznacza „bąka”, natomiast może się odnosić zarówno do jeżozwierza, jak i do jakiegoś ptaka. Jego zdaniem słowo to należałoby przetłumaczyć w powyższych wersetach na „drop [ptak]” (Palestine Exploration Quarterly, Londyn 1955, s. 137). Według L. Koehlera i W. Baumgartnera w Izajasza 14:23; 34:11 to hebrajskie określenie oznacza „jeża”, a w Sofoniasza 2:14 „sowę” (Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Lejda 1958, s. 845). Okoliczność, iż jedno hebrajskie słowo może się odnosić do dwóch zupełnie różnych zwierząt, można zilustrować przykładem określenia tinszémet, które oznacza zarówno stworzenie latające, „łabędzia”, jak i wolno poruszającego się „kameleona” (Kpł 11:18, 30).

Pomimo tej niepewności są podstawy, by kippòd konsekwentnie tłumaczyć na „jeżozwierz” albo „jeż”, a nie na „bąk”. Zarówno starsze, jak i nowsze leksykony języka hebrajskiego z reguły definiują kippòd jako „jeż” lub „jeżozwierz” we wszystkich miejscach, gdzie użyto tego wyrazu. Takie znaczenie potwierdza grecka Septuaginta i łacińska Wulgata, jak również etymologia tego słowa oraz języki pokrewne hebrajskiemu, np. aramejski, arabski i etiopski.

Na podstawie wypowiedzi z Izajasza 14:23 i Sofoniasza 2:14, dotyczących spustoszenia Babilonu i Niniwy, niektórzy uważają, że nie może tu chodzić o jeżozwierza (lub jeża), gdyż stworzenie to nie zamieszkuje trzciniastych rozlewisk wód, nie śpiewa ani nie wspina się po kolumnach. Jednak z Izajasza 14:23 wynika, że siedliskiem jeżozwierzy miały się stać nie trzciniaste rozlewiska, ale Babilon. Pewien badacz ruin Babilonu znalazł tam „sporo kolców jeżozwierza”. Podobnie wzmianka o ‛głosie śpiewającym w oknie’ w spustoszonej Niniwie nie musi się odnosić do jeżozwierza, ale może dotyczyć jakiegoś ptaka siadającego w opuszczonym oknie lub nawet odgłosu wiatru (Sof 2:14). W związku z zapowiedzią, iż jeżozwierz ‛będzie nocować między głowicami kolumn’, trzeba pamiętać, że nakreślono tu obraz zrujnowanego miasta. A zatem może chodzić o kolumny powalone na ziemię.

(hebr. seʽoráh; gr. krithé).

Zboże z rodzaju Hordeum, powszechnie uprawiane od starożytności po dziś dzień. Było jednym z ważnych produktów, które Izraelici mieli zastać w Ziemi Obiecanej; region ten w dalszym ciągu uchodzi za „ziemię pszenicy i jęczmienia” (Pwt 8:8).

Hebrajska nazwa jęczmienia (seʽoráh) jest spokrewniona z wyrazem oznaczającym „włosy” (seʽár) i trafnie nawiązuje do długich, wąskich ości tworzących charakterystyczne wąsy kłosa. Jęczmień to bardzo odporna roślina, która lepiej niż inne gatunki zbóż znosi suszę i przystosowuje się do różnych warunków klimatycznych. Dojrzały ma mniej więcej metr wysokości i liście nieco szersze niż pszenica.

O żniwach jęczmienia wspomniano w kontekście wydarzeń opisanych w Księdze Rut. W Izraelu jęczmień siano w miesiącu Bul (październik/listopad), gdy po pierwszych deszczach można było orać glebę (Iz 28:24, 25). Jęczmień dojrzewa szybciej niż pszenica (Wj 9:31, 32). Jego zbiory rozpoczynały się wczesną wiosną w miesiącu Nisan (marzec/kwiecień) — najpierw przeprowadzano je w gorącej dolinie Jordanu, potem na wyższych terenach o bardziej umiarkowanym klimacie, a w miesiącu Ziw (kwiecień/maj) w wyżynnym rejonie na wsch. od Jordanu. Żniwa jęczmienne stanowiły więc wyznacznik określonej pory roku (Rut 1:22; 2Sm 21:9); zaczynały się w okolicy Paschy, gdyż 16 Nisan kapłan kołysał już snopem ich pierwocin (Kpł 23:10, 11).

Jęczmień był mniej ceniony od pszenicy — w wizji Jana opisanej w Objawieniu 6:6 miał tylko jedną trzecią jej wartości. Było go tak dużo, że służył za paszę dla koni Salomona (1Kl 4:28); podobnie jest w dobie obecnej. Mielono go na mąkę i robiono z niej chleb, często w postaci okrągłego placka (2Kl 4:42; Eze 4:12; Jn 6:9, 13), niekiedy z dodatkiem innych ziaren (Eze 4:9).

Chociaż ze względu na niższą cenę jęczmień niewątpliwie częściej pojawiał się na stołach ludzi ubogich, nic nie wskazuje na to, żeby Izraelici nim gardzili — nawet ci, którzy mogli sobie pozwolić na pszenicę. Na przykład wraz z innymi produktami dostarczono go Dawidowi i jego ludziom, gdy w trakcie buntu Absaloma przybyli do Gileadu (2Sm 17:27-29). Salomon wysłał królowi Tyru Chiramowi 20 000 kor (4 400 000 l) jęczmienia i tyleż samo pszenicy oraz sporą ilość oliwy i wina na wyżywienie dla jego sług przygotowujących budulec na świątynię (2Kn 2:10, 15). Król judzki Jotam zmusił władcę ammonickiego do płacenia daniny składającej się m.in. z 10 000 kor (2 200 000 l) jęczmienia (2Kn 27:5). Po upadku Jerozolimy pewni mężczyźni, chcąc uniknąć śmierci z rąk skrytobójcy Ismaela, wyjawili mu, że mają „ukryte w polu skarby: pszenicę i jęczmień oraz oliwę i miód” (Jer 41:8).

Niemniej jęczmień był codziennym i niewyszukanym pożywieniem; zdaniem części komentatorów właśnie te cechy wyobrażał „okrągły placek jęczmiennego chleba”, który się przyśnił jednemu z Midianitów i symbolizował skromną armię Gedeona (Sdz 7:13, 14).

Ozeasz wykupił swą cudzołożną żonę Gomer za 15 srebrników (ok. 33 dolarów, jeśli chodziło o sykle) i półtora chomera jęczmienia (330 l) (Oz 1:3; 3:1, 2), czyli zdaniem niektórych biblistów za cenę niewolnika, wynoszącą 30 srebrnych sykli (66 dolarów) (Wj 21:32). ‛Ofiara dotycząca zazdrości’, którą według Prawa Mojżeszowego musiał złożyć mężczyzna podejrzewający swą żonę o niewierność, składała się z dziesiątej części efy (2,2 l) mąki jęczmiennej (Lb 5:14, 15). Za pomocą jęczmienia ustalano też wartość pola — obliczano ją na podstawie ilości ziarna jęczmiennego potrzebnej do jego obsiania (Kpł 27:16).

Narząd odgrywający zasadniczą rolę w odczuwaniu smaku i w mówieniu. Pełnienie tej pierwszej funkcji umożliwiają mu rozmieszczone na nim kubki smakowe (choć pewne znaczenie ma tu także zmysł węchu). Ale co istotniejsze, sprawność i szybkość ruchów języka są niezbędne do artykułowania