Kość słoniowa kojarzy się z przedmiotami zbytku — dziełami sztuki, kosztownymi sprzętami i bogactwem. Okręty Salomona co trzy lata przywoziły z daleka kość słoniową w dużych ilościach (1Kl 10:22; 2Kn 9:21). Salomon „wykonał wielki tron z kości słoniowej i pokrył go rafinowanym złotem” — by stosownie odzwierciedlał chwałę i dostojeństwo króla (1Kl 10:18; 2Kn 9:17). W Psalmach wspomniano o dźwięku strunowych instrumentów muzycznych dobiegającym ze „wspaniałego pałacu z kości słoniowej” (Ps 45:8). Pisarz ujmującej Pieśni nad Pieśniami nawiązywał do kości słoniowej w przenośniach i porównaniach, by wyrazić piękno: „Jego brzuch to płyta z kości słoniowej wysadzana szafirami”; „twoja szyja jest jak wieża z kości słoniowej” (PnP 5:14; 7:4). Król Achab również wybudował sobie pałac zdobiony kosztowną kością słoniową; był to istny „dom z kości słoniowej” (1Kl 22:39). W czasach Amosa kością słoniową wykładano domy i łoża (Am 3:15; 6:4). Odkrycia archeologiczne potwierdzają, że Izraelici — podobnie jak sąsiednie narody — dość powszechnie używali kości słoniowej.

W Egipcie z tego naturalnego tworzywa wyrabiano grzebienie, uchwyty do wachlarzy, naczynia, pudełka na maści, nogi do taboretów, plansze do gier, posążki i rzeźby. Miasto Tyr, słynące z rozległego handlu morskiego, zdobiło kością słoniową dzioby swych okrętów. Poza tym kość słoniowa stanowiła cenny towar dla kupców z Tyru; wymieniono ją również wśród zasobów „wędrownych kupców ziemskich”, którzy opłakują zagładę Babilonu Wielkiego (Eze 27:6, 15; Obj 18:11, 12).

Zobacz STATEK.

Ssak należący do przeżuwaczy; ma puste rogi i zazwyczaj długą, raczej prostą sierść. W odniesieniu do samic i samców kozy, a także ich młodych używa się w Biblii kilku określeń hebrajskich i greckich. Ogólne hebrajskie słowo oznaczające „kozę” to ʽez (Kpł 3:12). Inny hebrajski termin (saʽír) odnoszony do kozy dosłownie znaczy „włochaty” (por. Rdz 27:11, gdzie identycznie zapisywane słowo, pochodzące od tego samego rdzenia, oddano jako „owłosiony”). Samca przewodzącego stadu określano hebrajskim wyrazem ʽattúd, oddawanym jako „kozioł” (Lb 7:17; por. Jer 50:8, przyp. w NW). Określenia tego używano też symbolicznie w odniesieniu do władców i przywódców; w takim wypadku tłumaczy się je na „kozłowaci przywódcy” (Iz 14:9; Za 10:3). Greckie odpowiedniki słowa „koza” to trágos i érifos (Mt 25:32; Heb 9:12, 13).

W Palestynie najpopularniejsza jest koza syryjska (Capra hircus mambrica), która ma charakterystyczne długie, zwisające uszy i zagięte do tyłu rogi. Kozy tej rasy są na ogół czarne, łaciate zdarzają się bardzo rzadko (Rdz 30:32, 35). Wśród towarów, którymi handlował Tyr, wymieniono kozły (Eze 27:21).

W czasach biblijnych niektóre stada kóz były dość duże. Na przykład Nabal miał 1000 kóz (1Sm 25:2, 3). Jakub podarował Ezawowi m.in. 200 kóz i 20 kozłów (Rdz 32:13, 14). A Arabowie przyprowadzili królowi judzkiemu Jehoszafatowi 7700 kozłów (2Kn 17:11).

Kozy były dla Hebrajczyków bardzo cenne (Prz 27:26). Dostarczały im mleka, z którego wyrabiano masło i ser (Prz 27:27). Mięso kóz, a zwłaszcza koźląt, służyło za pokarm (Rdz 27:9; Pwt 14:4; Sdz 6:19; 13:15; Łk 15:29). Na posiłek paschalny przyrządzano baranka lub jednorocznego koziołka (Wj 12:5). Z koziej sierści wyrabiano tkaniny o wszechstronnym zastosowaniu (Lb 31:20). Być może właśnie z czarnej koziej sierści wytwarzano „namioty Kedaru” (PnP 1:5). Tkaniny z koziej sierści wykorzystano też przy budowie przybytku (Wj 26:7; 35:26). Z koziej skóry robiono bukłaki (zob. Rdz 21:15), a niektórzy prześladowani przedchrześcijańscy świadkowie na rzecz Jehowy używali jej także jako odzieży (Heb 11:37).

Prawo Mojżeszowe zabraniało spożywania tłuszczu z kozy złożonej na ofiarę (Kpł 7:23-25), a także gotowania koźlęcia w mleku jego matki (Wj 23:19; 34:26; Pwt 14:21; zob. MLEKO).

Koza była zwierzęciem ofiarnym. Składano ją na całopalenie (Kpł 1:10; 22:18, 19), na ofiarę współuczestnictwa (Kpł 3:6, 12), jako dar ofiarny za grzech (Ezd 8:35) lub dar ofiarny za przewinienie (Kpł 5:6). Każdy pierworodny kozioł miał zostać złożony w ofierze; musiał jednak mieć co najmniej osiem dni (Kpł 22:27; Lb 18:17). Ktoś, kto nie był kapłanem ani naczelnikiem, miał jako dar ofiarny za grzech złożyć jednoroczną kózkę (lub owieczkę) (Kpł 4:28, 32). Niekiedy kozy składano też jako dar ofiarny za grzech za cały naród izraelski (Kpł 23:19; Lb 28:11, 15, 16, 22, 26-30; 29:1-39; 2Kn 29:20-24; Ezd 6:17). Koziołek stanowił dar ofiarny za grzech naczelnika (Kpł 4:22-26). W Dniu Przebłagania przyprowadzano dwa kozły. Jeden był darem ofiarnym za grzech 12 plemion nielewickich, natomiast drugiego przeznaczano dla „Azazela” i wypędzano na pustkowie (Kpł 16:1-27; zob. AZAZEL; DZIEŃ PRZEBŁAGANIA). Oczywiście kozły składane w ofierze nie mogły nikogo uwolnić od grzechów, lecz tylko wyobrażały ofiarę Jezusa Chrystusa, która dokonuje rzeczywistego przebłagania (Heb 9:11-14; 10:3, 4).

Znaczenie przenośne i prorocze. Włosy Szulamitki przyrównano do stada kóz, być może ze względu na ich lśniący czarny kolor lub na jej gęste loki (PnP 4:1; 6:5). Niewielka armia Izraela w porównaniu z wojskiem Syryjczyków przypominała „dwie trzódki kóz” (1Kl 20:27). Kozy czasami obrazowały ludzi, zwłaszcza przeciwstawiających się Jehowie (Iz 34:6, 7; por. Jer 51:40; Eze 34:17; Za 10:3). W przypowieści Jezusa o owcach i kozach wyobrażają osoby, które nie chciały wyświadczać dobra jednemu z najmniejszych spośród jego braci (Mt 25:31-46).

Kozioł z proroctwa Daniela symbolizował mocarstwo greckie (grecko-macedońskie) (Dn 8:5-8, 21). W związku z tym w dziele The Imperial Bible-Dictionary (red. P. Fairbairn, Londyn 1874, t. I, s. 664) powiedziano: „Warto zauważyć, że sami Macedończycy uznawali go [kozła] za symbol swego narodu. Do dziś istnieją zabytki, na których widnieje ten symbol; np. na jednym z pilastrów w Persepolis przedstawiony jest kozioł z ogromnym rogiem na czole oraz Pers trzymający ten róg, co miało wskazywać na zależność Macedonii od Persji” (Persowie podporządkowali sobie Macedonię pod koniec VI w. p.n.e.).

Koziorożec. Hebrajskie słowo jeʽelím, tłumaczone na „koziorożce” (NŚ) lub „kozice” (BT), jest na ogół odnoszone do koziorożca nubijskiego (Capra ibex nubiana), który zamieszkuje góry i ma duże, karbowane, zagięte do tyłu rogi. Zwierzę to dobrze się czuje w wysokich górach (Ps 104:18), gdzie z wdziękiem porusza się po stromych poszarpanych zboczach i wąskich półkach skalnych. W czasie ciąży samice przebywają w miejscach trudno dostępnych dla ludzi. Być może do tego nawiązano w Hioba 39:1. Zadane tam pytanie podkreśla, że zwierzęta te są niezależne od człowieka i że nie ogląda on narodzin ich młodych.

W 24 rozdz. 1 Samuela opisano pościg Saula za Dawidem w skalistych okolicach En-Gedi (co znaczy „źródło koźlęcia”) po zach. stronie Morza Martwego. Dawida i jego ludzi szukano „na nagich skałach, gdzie żyją koziorożce” (1Sm 24:2). Zwierzęta te widywano tam nawet w czasach współczesnych.

W Przysłów 5:18, 19 użyto formy żeńskiej: jaʽaláh. Żonę młodości przyrównano do „uroczej kozicy” (a ściślej, samicy koziorożca), zapewne ze względu na wdzięk tego zwierzęcia.

W Powtórzonego Prawa 14:4, 5, gdzie wymieniono zwierzęta nadające się na pokarm, hebrajskie określenie ʼakkò oddano jako „koziorożec” (Bp, BT, BWP, NŚ). Zdaniem wielu uczonych odnosi się ono do tego samego zwierzęcia, co jeʽelím, czyli do koziorożca nubijskiego.

Córka midianickiego naczelnika Cura. W czasie, gdy 24 000 Izraelitów poniosło śmierć za uprawianie nierządu w związku z Baalem z Peor, Kozbi, przyprowadzona przez Symeonitę Zimriego do jego namiotu, zginęła razem z nim z rąk Pinechasa, który przebił ją dzidą przez jej narządy rozrodcze (Lb 25:1, 6-9, 15, 18). Wkrótce potem stracił życie również jej ojciec (Lb 31:7).

(prawdopodobnie: „kłamca”).

Miejscowość w Judzie, gdzie osiedlili się potomkowie Szeli, syna Judy (1Kn 4:21, 22). Większość uczonych utożsamia Kozebę z Achzibem wspomnianym w Rodzaju 38:5 („Kezib”, BT; „Kezyba”, Bw) i Jozuego 15:44 („Akzib”, BT); na tej podstawie przypuszczają, że chodzi o Tall al-Bajda (Chorbat Lawnin), 5 km na zach. pd. zach. od Adullamu. Najwyraźniej również do mieszkańców Kozeby odnosi się stwierdzenie: „Byli to garncarze” (1Kn 4:23; zob. ACHZIB 1).

(hebr. zémer).

Zwierzę z rodziny krętorogich podobne do kozy; ma charakterystyczne hakowato zagięte rogi i słynie ze zwinnego i pewnego poruszania się nawet w wysokich górach. Dorosły samiec osiąga 80 cm wysokości w kłębie i może ważyć ponad 30 kg. Latem kozice mają płową sierść, która na zimę ciemnieje. W Prawie Mojżeszowym wymieniono je wśród zwierząt nadających się na pokarm (Pwt 14:5).

Nie ma pewności, jakie dokładnie zwierzę określa hebrajski wyraz zémer; bywa on tłumaczony różnie: „kozica” (BT, BWP, NŚ), „dzika koza” (Bp), „sarna” (Bw), „kózka skalna” (Bg), a nawet „żyrafa” (Wk). Hebrajski rdzeń, od którego pochodzi słowo zémer, może być spokrewniony z arabskim określeniem zamara („skakać; uciekać”), co wskazywałoby na skoczne, płochliwe zwierzę podobne do gazeli. Niektórzy zoolodzy twierdzą, że kozica (Rupicapra rupicapra) nigdy nie występowała na terenie Palestyny. Warto jednak zauważyć, że w Karpatach i na Kaukazie spotyka się lokalne odmiany kozic, możliwe więc, że kiedyś jakaś odmiana zamieszkiwała też góry Libanu.

Zobacz KOZA.

Hebrajskie słowo saʽír (dosł. „owłosiony; włochaty”) określa kozę, kozła lub koźlę (Kpł 16:18; Lb 7:16). Jednakże zdaniem większości tłumaczy w czterech wersetach (Kpł 17:7; 2Kn 11:15; Iz 13:21;