(„narody; ludy”).

Imię występujące w Rodzaju 25:1-3 razem z imionami Aszszurim i Letuszim; wszystkie trzy określają potomków Abrahama i Ketury poprzez Dedana. Użycie hebrajskiej końcówki liczby mnogiej (im) może wskazywać na plemię bądź lud. Dokładna lokalizacja tego plemienia Dedanitów nie jest możliwa. Przypuszcza się jednak, że mieszkali gdzieś w Arabii, prawdopodobnie niedaleko terenów przypisywanych Dedanowi (zob. MICRAIM).

(hebr. ʼarjéh, ʼarí, lawíʼ, lájisz, száchal [„młody lew”], kefír [„młody grzywiasty lew”], lewijáʼ [„lwica”]; aram. ʼarjéh; gr. léon).

Duży ssak z rodziny kotów o płowej sierści i długim ogonie zakończonym kitką włosów. Charakterystyczna bujna grzywa zaczyna wyrastać, gdy zwierzę ma ok. trzech lat. Obecnie lwy nie występują w Palestynie, ale w starożytności często je tam spotykano. Zamieszkiwały pasmo Antylibanu (PnP 4:8), gęste zarośla nad Jordanem (Jer 49:19; 50:44; Za 11:3) oraz „krainę udręki i uciążliwości”, czyli pustkowie na pd. Judy (Iz 30:6; por. Pwt 8:15).

Czasami pasterze musieli chronić przed lwami swe stada. Pewnego razu Dawid odważnie powalił lwa i uratował porwaną przez niego owcę (1Sm 17:34, 35). Był to jednak niezwykły wyczyn. Często nawet „cała gromada pasterzy” nie mogła odstraszyć młodego grzywiastego lwa (Iz 31:4). Niekiedy pasterzowi udawało się odzyskać z paszczy lwa tylko jakąś część porwanego zwierzęcia (Am 3:12), która mogła stanowić dowód uwalniający go od konieczności zapłaty odszkodowania (Wj 22:13).

Chociaż Dawid, Samson i Benajasz zabili lwa gołymi rękami (Sdz 14:5, 6; 1Sm 17:36; 2Sm 23:20), wielu ludzi padło ofiarą tych drapieżników (2Kl 17:25, 26). Jehowa posłużył się lwami do wykonania wyroku na pewnym nieposłusznym proroku (1Kl 13:24-28) oraz na człowieku, który nie usłuchał jednego z proroków (1Kl 20:36).

Pismo Święte wielokrotnie nawiązuje do zwyczajów i charakterystycznych zachowań lwów, m.in. do ich donośnego ryku i pomrukiwania (Prz 19:12; 20:2; Am 3:4, 8). Polując na dzikie zwierzęta, lew na ogół nie ryczy, ale często robi to, gdy poluje na zwierzęta domowe zamknięte w zagrodzie. Ten przerażający odgłos ma wywołać panikę w stadzie i skłonić pojedyncze sztuki do przełamania ogrodzenia i odłączenia się od reszty stada. Lwy „ładnie stąpają” (Prz 30:29, 30). Dysponują też przysłowiową siłą (Sdz 14:18; Prz 30:30). Jednym uderzeniem potężnej łapy potrafią złamać kark antylopy. Lwy mogą zabić i przenieść zwierzę większe od siebie, a w swych krótkich, silnych szczękach mają tak mocne zęby, że łamią nimi duże kości (Ps 58:6; Iz 38:13; Jl 1:6). Nic dziwnego, że o człowieku leniwym powiedziano, iż usprawiedliwia swą bezczynność, mówiąc: „Lew na dworze!” (Prz 22:13; 26:13). Jednak to mięsożerne zwierzę może zginąć z braku zdobyczy (Hi 4:11; zob. też Ps 34:10). A „żywy pies [choć pogardzany] jest w lepszej sytuacji niż martwy [choć niegdyś dostojny] lew” (Kzn 9:4).

Lew przez większą część dnia śpi w swym legowisku, a poluje zazwyczaj nocą. Żeby zdobyć pokarm, czyha w zasadzce lub ostrożnie podchodzi ofiarę i potem z bliska ją atakuje (Hi 38:39, 40; Ps 10:9; Lam 3:10). Potrafi wtedy biec z prędkością ok. 65 km/h. Gdy lwie szczenięta mają trzy miesiące, zaczynają towarzyszyć matce w polowaniach i uczą się zabijania zdobyczy. W wieku sześciu lub siedmiu miesięcy przestają pić mleko matki, w czwartym roku życia osiągają dojrzałość płciową, a w szóstym przestają rosnąć (Eze 19:2, 3).

Człowiek od dawna poluje na lwy. Chwytano je w doły i w sieci (Eze 19:3, 4, 9). Polowanie na lwy było ulubionym zajęciem władców starożytnej Asyrii. Uzbrojony w łuk i strzały król ścigał lwy konno lub na rydwanie (ILUSTRACJA, t. 1, s. 955).

Głodne lwy wykorzystywano w starożytności do wykonania wyroku śmierci. Prorok Daniel uniknął jednak tego losu, gdyż chronił go anioł Jehowy (Dn 6:16, 17, 22, 24; por. Heb 11:33). W I w. n.e. apostoł Paweł został wyzwolony z „paszczy lwa” — literalnej lub symbolicznej (2Tm 4:17).

Jako motyw dekoracyjny i symbol. Ryte wizerunki lwów zdobiły boczne ścianki wózków przeznaczonych do użytku w świątyni (1Kl 7:27-36). Na sześciu stopniach prowadzących do tronu Salomona stało 12 posągów lwów, a dwa inne umieszczono przy poręczach tronu (1Kl 10:19, 20). Świątynia ukazana w wizji Ezechielowi była przyozdobiona cherubami o dwóch obliczach: człowieka i młodego grzywiastego lwa (Eze 41:18, 19).

Większość biblijnych wzmianek o lwach ma charakter przenośny, czyli obrazowy. Do lwa proroczo przyrównano cały naród izraelski (Lb 23:24; 24:9), jak również plemiona Judy (Rdz 49:9) i Gada (Pwt 33:20), co wskazywało na waleczność i odwagę w sprawiedliwej walce (por. 2Sm 17:10; 1Kn 12:8; Prz 28:1). W związku z wykonaniem wyroku na swym niewiernym ludzie Jehowa przyrównał do lwa samego siebie (Oz 5:14; 11:10; 13:7-9). A ustanowionego przez Boga naczelnego sędziego, Jezusa Chrystusa, nazwano „Lwem, który jest z plemienia Judy” (Obj 5:5). Słusznie więc lew, jako symbol odwagi w zabieganiu o sprawiedliwość, kojarzony jest z obecnością Jehowy i Jego tronem (Eze 1:10; 10:14; Obj 4:7).

Ponieważ lew znany jest jako zwierzę dzikie, żarłoczne i drapieżne, przedstawia też niegodziwców (Ps 10:9), osoby przeciwstawiające się Jehowie i Jego sługom (Ps 22:13; 35:17; 57:4; Jer 12:8), fałszywych proroków (Eze 22:25), niegodziwych władców i książąt (Prz 28:15; Sof 3:3), babilońskie mocarstwo światowe (Dn 7:4) i Szatana Diabła (1Pt 5:8). O wychodzącej z morza bestii z siedmioma głowami i dziesięcioma rogami, która otrzymała władzę od Szatana, powiedziano, że ma paszczę lwa (Obj 13:2). W Psalmie 91:13 lew i kobra najprawdopodobniej symbolizują moc nieprzyjaciela, przy czym lew może wskazywać na otwarty atak, natomiast kobra na podstępne intrygi lub ataki z ukrycia (por. Łk 10:19; 2Ko 11:3).

Gdy w 537 r. p.n.e. Izraelici wracali do swej ojczyzny, Jehowa niewątpliwie zapewniał im w drodze ochronę przed lwami i innymi dzikimi zwierzętami (Iz 35:8-10). Podczas 70-letniego spustoszenia kraj ten zapewne stał się siedliskiem drapieżników, w tym także lwów (por. Wj 23:29). Ale Jehowa najwyraźniej zatroszczył się, by Izraelici i ich zwierzęta domowe nie padali łupem lwów, jak to się działo z cudzoziemcami, których król Asyrii osiedlił w miastach Samarii (2Kl 17:25, 26). Dlatego z punktu widzenia Izraelitów lew ‛jadł słomę jak byk’, to znaczy nie wyrządzał żadnej szkody ani im, ani ich dobytkowi (Iz 65:18, 19, 25). Pod panowaniem Mesjasza dojdzie jednak do większego spełnienia tych proroctw o odrodzeniu. Osoby, które niegdyś miały zwierzęce, gwałtowne usposobienie, będą żyć w pokoju z potulnymi ludźmi i nie będą ich krzywdzić. Zarówno w sensie dosłownym, jak i przenośnym pomiędzy lwami i zwierzętami domowymi zapanuje pokój (Iz 11:1-6; zob. ZWIERZĘTA SYMBOLICZNE).

(„przywiązanie; przywiązany”).

1. Trzeci syn Jakuba urodzony przez Leę w Paddan-Aram (Rdz 35:23, 26). Po jego przyjściu na świat Lea powiedziała: „Tym razem mój mąż przywiąże się do mnie, gdyż urodziłam mu trzech synów”. Chłopca nazwano Lewi, gdyż znaczenie tego imienia najwyraźniej odzwierciedlało nadzieję Lei na silniejszą więź uczuciową między nią a Jakubem (Rdz 29:34). Lewi został ojcem Gerszona (Gerszoma), Kehata i Merariego, założycieli trzech głównych rodów lewickich (Rdz 46:11; 1Kn 6:1, 16).

Lewi i jego brat Symeon gwałtownie zareagowali na zhańbienie ich siostry Diny (Rdz 34:25, 26, 31). Jakub przeklął później ten wybuch niepohamowanego gniewu i zapowiedział, że potomkowie Lewiego będą rozproszeni pośród Izraela. Słowa te istotnie się spełniły, gdyż w ziemi Kanaan Lewici zamieszkali w 48 miastach na terytoriach różnych plemion izraelskich (Rdz 49:7; Joz 21:41). Lewi udał się z Jakubem do Egiptu i zmarł tam w wieku 137 lat (Wj 1:1, 2; 6:16; zob. LEWICI).

2. Przodek Jezusa Chrystusa; w rodowodzie Jezusa zapisanym przez Łukasza nazwany „synem Symeona”. Żył między czasami Dawida a Zerubbabela (Łk 3:27-31).

3. „Syn Melchiego”, wspomniany w rodowodzie Jezusa zapisanym przez Łukasza; żył dwa pokolenia przed Helim (ojcem Marii) (Łk 3:23, 24).

4. Poborca podatkowy (Mk 2:14; Łk 5:27, 29), który został apostołem Jezusa Chrystusa; na ogół znany jako Mateusz (Mt 9:9; 10:2-4; zob. MATEUSZ).

(hebr. liwjatán).

Słowo hebrajskie występujące w Biblii sześć razy. Uważa się, że pochodzi od rdzenia oznaczającego „wieniec”, a zatem odnosi się do czegoś „splecionego” lub „zebranego w fałdy”. W większości przekładów słowo to jest transkrybowane.

Biblijne wzmianki o Lewiatanie na ogół nawiązują do wody (z wyjątkiem Hi 3:8), toteż wydaje się, że chodzi o wielkie i silne zwierzę wodne, choć niekoniecznie o jakiś konkretny gatunek. Ponieważ w Psalmie 104:25, 26 powiedziano o nim, że igra w morzu, po którym pływają okręty, więc niektórzy uważają, że w tym wypadku mowa o wielorybie. Co prawda w Morzu Śródziemnym wieloryby spotyka się rzadko, wcale jednak nie są tam nieznane, a w muzeum w Bejrucie można zobaczyć fragmenty dwóch wielorybich szkieletów. W Biblii gdańskiej w wersecie tym zamiast nazwy Lewiatan pojawia się właśnie słowo „wieloryb”, a w przekładzie An American Translation — „krokodyl”. Poza tym sam wyraz „morze” (jam) nie jest tu jednoznaczny, gdyż po hebrajsku używa się go także w odniesieniu do dużego zbiornika śródlądowego, np. Morza Galilejskiego (morza Kinneret) (Lb 34:11; Joz 12:3), lub nawet do rzeki, takiej jak Nil (Iz 19:5) czy Eufrat (Jer 51:36).