mocarstwo polityczne oznajmiono, iż ‛rosło aż do zastępu niebios’, a nawet sprawiło, że część tego zastępu i gwiazd spadła na ziemię. W Daniela 12:3 o tych sługach Bożych przebywających na ziemi w przepowiedzianym czasie końca czytamy, iż mieli jaśnieć „jak gwiazdy — po czas niezmierzony”. Warto też zwrócić uwagę na symboliczne znaczenie gwiazd w rozdz. 1-3 Objawienia; z kontekstu wyraźnie wynika, że owe „gwiazdy” to osoby, które żyją na ziemi, doświadczają ziemskich przeżyć i pokus, a przy tym są odpowiedzialne za zbory powierzone ich pieczy (Obj 1:20; 2:1, 8, 12, 18; 3:1, 7, 14).

Droga do życia w niebie. Aby wstąpić do nieba, nie wystarczy po prostu wierzyć w Chrystusową ofiarę okupu oraz zgodnie z pouczeniami Bożymi zdobywać się na uczynki wiary. Natchnione pisma apostołów i uczniów pokazują, że ktoś taki musi ponadto być powołany i wybrany przez Boga za pośrednictwem Jego Syna (Mt 22:14; 2Tm 1:9, 10; 1Pt 2:9). Zaproszenie to łączy się z szeregiem kroków, które trzeba przedsięwziąć, aby dana osoba nadawała się do objęcia dziedzictwa niebiańskiego. Część z nich podejmuje Bóg, inne zaś ci, których On powołuje. Do kroków tych należy m.in.: uznanie powoływanego chrześcijanina za prawego (Rz 3:23, 24, 28; 8:33, 34), ‛zrodzenie go’, czyli zaliczenie w poczet duchowych synów Bożych (Jn 1:12, 13; 3:3-6; Jak 1:18), ochrzczenie w śmierci Chrystusa (Rz 6:3, 4; Flp 3:8-11), namaszczenie (2Ko 1:21; 1Jn 2:20, 27) i uświęcenie (Jn 17:17). Powołany musi aż do śmierci wytrwać w niezłomnej lojalności (2Tm 2:11-13; Obj 2:10), a gdy dochowa wierności swemu powołaniu i wybraniu (Obj 17:14), zostaje w końcu wskrzeszony do życia duchowego (Jn 6:39, 40; Rz 6:5; 1Ko 15:42-49; zob. NAMASZCZANIE; UŚWIĘCENIE; UZNANIE ZA PRAWEGO; ZMARTWYCHWSTANIE).

Trzecie niebo. W 2 Koryntian 12:2-4 apostoł Paweł opisuje kogoś, kto został „porwany do trzeciego nieba” i „do raju”. Ponieważ Pismo Święte nie wspomina, by ktokolwiek inny przeżył coś podobnego, wydaje się, że chodzi tu o samego Pawła. Wprawdzie niektórzy próbują powiązać tę wzmiankę o trzecim niebie z dawnym poglądem rabinicznym, że niebiosa są podzielone na poziomy i że w sumie jest „siedem niebios”, lecz pogląd taki nie znajduje poparcia w Piśmie Świętym. Biblia nie wspomina, jakoby niebo było podzielone na płaszczyzny lub poziomy, natomiast z dotychczasowych rozważań wynika, że aby ustalić, czy w danym wypadku niebo należy rozumieć jako atmosferę ziemską, przestrzeń kosmiczną, niebiosa duchowe czy jeszcze coś innego, zawsze trzeba uwzględnić kontekst. Wydaje się więc, że wzmianka o „trzecim niebie” wskazuje na stan najwyższego uniesienia, w jakim Paweł oglądał tę wizję. Warto zwrócić uwagę, w jaki sposób pewne słowa i zwroty są trzykrotnie powtórzone w Izajasza 6:3, Ezechiela 21:27, Jana 21:15-17 i Objawieniu 4:8 — najwyraźniej chodzi o uwypuklenie jakiejś cechy lub myśli.

Zobacz ZWIERZĘTA.

Zobacz CZYSTOŚĆ.

Zobacz NIEDOZWOLONY OGIEŃ.

Określenie występujące w Kapłańskiej 10:1 jako tłumaczenie hebrajskiego słowa zar (rodzaj żeński zaráh, dosł. „obcy”). W wersecie tym odnosi się do „niedozwolonego ognia”, który synowie Aarona, Nadab i Abihu, zaczęli ofiarować przed Jehową, „czego on im nie polecił” i za co zgładził ich ogniem (Kpł 10:2; Lb 3:4; 26:61). Jehowa oznajmił potem Aaronowi: „Gdy przychodzicie do namiotu spotkania, nie pijcie wina ani odurzającego napoju, ty i twoi synowie z tobą, żebyście nie pomarli. Jest to ustawa po czas niezmierzony dla waszych pokoleń, aby odróżnić to, co święte, od tego, co nie jest święte, oraz to, co nieczyste, od tego, co czyste, i aby uczyć synów Izraela wszystkich przepisów, które Jehowa przekazał im przez Mojżesza” (Kpł 10:8-11). Można stąd wysnuć wniosek, że Nadab i Abihu znajdowali się pod wpływem alkoholu, co ośmieliło ich do ofiarowania nieprzepisowego ognia. Był on „niedozwolony” najprawdopodobniej dlatego, że zapalono go w złym czasie, w niewłaściwym miejscu lub w niestosowny sposób, albo dlatego, że kadzidło miało inny skład niż nakazany w Wyjścia 30:34, 35. Odurzenie alkoholem nie usprawiedliwiało ich grzechu.

Wyrazu zar użyto także w Wyjścia 30:9, gdzie wspomniano o paleniu „niedozwolonego kadzidła” na ołtarzu w Miejscu Świętym (zob. przyp. w NW).

(hebr. dow; gr. árkos).

W Palestynie występował kiedyś niedźwiedź syryjski (Ursus arctos syriacus), którego wciąż można spotkać w pn. Syrii, pn.-zach. Iranie i pd. Turcji. Ma on zazwyczaj jasnobrązowe ubarwienie i waży ok. 140 kg. Pomimo pozornej niezdarności niedźwiedzie potrafią bardzo szybko się poruszać nawet w trudnym terenie — na krótkich odcinkach niektóre gatunki osiągają prędkość prawie 50 km/h. Poza tym dobrze pływają i większość z nich umie też się wspinać.

Fakty nie potwierdzają poglądu, jakoby niedźwiedzie ściskały lub dusiły swe ofiary. Podczas walki niedźwiedź uderza przeciwnika swą ogromną łapą i rozrywa jego ciało potężnymi pazurami. Do zabicia jelenia często wystarcza mu jedno uderzenie. Pismo Święte całkiem słusznie więc ukazuje go jako niebezpieczne zwierzę, zestawiając go z lwem (Lam 3:10; Am 5:19). Zdaniem przyrodników niedźwiedzie są nawet bardziej niebezpieczne niż wielkie koty. Na ogół jednak, podobnie jak inne zwierzęta, unikają ludzi, choć mogą zaatakować, gdy zostaną sprowokowane lub zaskoczone.

Pismo Święte kilkakrotnie wspomina o rozjuszonej niedźwiedzicy, która straciła młode (2Sm 17:8; Prz 17:12; Oz 13:8). Pewnego razu Bóg posłużył się niedźwiedzicami do wykonania wyroku na młodych chuliganach, którzy drwili z proroka Elizeusza (2Kl 2:24).

Niedźwiedzie żywią się liśćmi i korzeniami roślin, owocami, jagodami, orzechami, jajkami, owadami, rybami, gryzoniami itp., ale szczególnie lubią miód. Choć nie jest to regułą, zwykle wolą pokarm roślinny. Jednak w starożytnym Izraelu, gdzie było niewiele owoców i innego pożywienia dla niedźwiedzi, pasterze owiec i kóz musieli strzec przed nimi swe stada. W młodości Dawid odważnie walczył z niedźwiedziem, broniąc trzód swego ojca (1Sm 17:34-37).

Gdy głodny niedźwiedź wywęszy zdobycz, wydaje niecierpliwe pomruki. Dlatego prorok Izajasz napisał, że Izraelici ‛pomrukiwali jak niedźwiedzie’ w oczekiwaniu na sprawiedliwość i wybawienie, które jednak nie nadchodziły (Iz 59:11). Z kolei atakujący niedźwiedź trafnie wyobraża niegodziwego władcę, który gnębi i uciska swych ubogich poddanych (Prz 28:15).

W wizji Daniela, w której przerażające bestie symbolizują mocarstwa światowe, niedźwiedź przedstawia imperium medo-perskie, żądne dokonywania wielkich podbojów i zdobywania ogromnych łupów (Dn 7:5, 17). Równie zachłanna jest bestia ukazana w wizji Janowi, która wychodzi z morza, ma siedem głów i dziesięć rogów oraz łapy „jak u niedźwiedzia” (Obj 13:2). Natomiast proroctwo zapowiadające, że niedźwiedzica będzie się paść razem z krową, wskazuje na pokój obiecany ludowi Jehowy poddanemu władzy Mesjasza (Iz 11:7).

Zobacz ZŁO, NIEGODZIWOŚĆ.

Odpowiednik hebrajskiego wyrazu tam. Użyto go np. w odniesieniu do wzorowej postawy moralnej Hioba i nieskazitelnej urody Szulamitki (Hi 1:1, 8; PnP 5:2; 6:9). Słowem tym określono też Jakuba, wiodącego spokojne życie w namiotach — w przeciwieństwie do jego żądnego przygód brata, który był myśliwym (Rdz 25:27). Ale „nienaganny” jest również tłumaczeniem hebrajskiego tamím, które może oznaczać „zdrowy; doskonały” (Prz 2:21; 11:5, 20). Oba wspomniane wyrazy pochodzą od rdzenia czasownikowego tamám: „być zupełnym; wykończyć; osiągać pełnię; wyginąć” (Ps 19:13; 1Kl 6:22; Iz 18:5; Jer 24:10; por. 1Sm 16:11, gdzie pytanie: „Czy to już wszyscy chłopcy?” dosł. brzmi: „Czy ci chłopcy są zupełni?”). W Septuagincie hebrajskie tam bywa oddawane greckim ámemptos (Hi 1:1, 8; 2:3; 9:20). Formy tego słowa występują też w Chrześcijańskich Pismach Greckich i są tłumaczone na „nienaganny; bez wady” (Łk 1:6; Flp 3:6; Heb 8:7; zob. DOSKONAŁOŚĆ).

Kiedy „nienagannym” jest nazywany człowiek, określenie to zawsze ma znaczenie względne, a nie absolutne. Cierpiący Hiob dochodził do błędnych wniosków na temat Jehowy, m.in. co do tego, jak zapatruje się On na nienagannych (Hi 9:20-22). Zachariasz, ojciec Jana Chrzciciela, nie uwierzył w obietnicę Jehowy przekazaną przez anioła Gabriela (Łk 1:18-20). Mimo to zarówno Hiob, jak i Zachariasz zyskali miano nienagannych — odpowiadali bowiem miernikom ustalonym przez Jehowę dla wiernych, choć niedoskonałych ludzi (Hi 1:1; Łk 1:6).

Zanim Paweł został uczniem Jezusa Chrystusa, współcześni mu Żydzi też uważali go za kogoś nienagannego. Trzymał się Prawa, wypełniając nakładane przez nie obowiązki i przestrzegając zawartych w nim zakazów (Flp 3:6). Niemniej w oczach Jehowy nie był wtedy nienaganny. Obciążył się ciężkim grzechem, gdyż prześladował braci Chrystusa, był bluźniercą i człowiekiem zuchwałym (1Tm 1:13, 15).

Postępowanie Jehowy z grzeszną ludzkością. Wszystkie dzieła, poczynania i wypowiedzi Jehowy są doskonałe, nienaganne (hebr. tamím) (Pwt 32:4, przyp. w NW). A ponieważ jest On także wszechmocny, słusznie skarcił Hioba słowami: „Czy ma się spierać z Wszechmocnym ten, kto krytykuje?” (Hi 40:1, 2). Apostoł Paweł wyjaśnił, że Bóg ma prawo obchodzić się ze swymi stworzeniami stosownie do swej woli, tak jak garncarz formuje naczynia według swego