bratanka Kaleba, czyli za syna Kenaza, który był bratem Kaleba, i tak z reguły oddają to polskie przekłady (por. Bg, BT, BWP). Ponadto Kaleb był „synem Jefunnego”, a nie Kenaza, jak Otniel (Lb 32:12; 1Kn 4:15).

Otniel poślubił Achsę, córkę Kaleba, ponieważ zdobył kananejską twierdzę Debir, a Kaleb obiecał Achsę temu, kto zdobędzie to miasto (Joz 15:16-19; Sdz 1:11-15). Otniel miał syna imieniem Chatat i dał początek trwałemu rodowi w plemieniu Judy. Wiele lat później przedstawiciel tego rodu został wybrany na dowódcę jednego z oddziałów sług króla Dawida, liczących po 24 000 mężczyzn (1Kn 4:13; 27:1, 15).

Po raz pierwszy obcy królowie uciskali nieposłusznych Izraelitów przez osiem lat. Gdy ci „zaczęli wołać do Jehowy o pomoc”, On dał im wybawcę w osobie Otniela. Dzięki oddziaływaniu ducha Jehowy Otniel pokonał Kuszan-Riszataima, „króla Syrii”, i został wodzem i sędzią swych braci (Sdz 3:8-11).

Gromada bezkręgowców. Ciało dorosłego owada składa się zasadniczo z trzech części — głowy, tułowia i odwłoka — oraz z sześciu odnóży, jednej pary czułków i zazwyczaj z dwóch lub czterech skrzydeł.

W obrazowym języku Biblii owady nazwano ‛stworzeniami poruszającymi się na czterech nogach’. Mojżesz z pewnością wiedział, że owady mają sześć odnóży. Powyższa wzmianka musi więc dotyczyć sposobu poruszania się, a nie liczby nóg. Niektóre skrzydlate owady, m.in. pszczoły, muchy i osy, chodzą na sześciu nogach w taki sposób jak zwierzęta czworonożne. Inne owady, np. szarańcze, mają jedną parę nóg przystosowanych do skakania, więc gdy idą, używają dosłownie czterech pozostałych nóg (Kpł 11:20-23).

Przeszło milion znanych gatunków owadów odznacza się ogromną różnorodnością. Niektóre mają ubarwienie ciemne, a inne mienią się żywymi barwami, tworzącymi piękne wzory. Spotyka się u nich wszystkie kolory tęczy. Owady bardzo się też różnią wielkością — od chrząszczy tak małych, że mogłyby przejść przez ucho igły, po osobliwe patyczaki, osiągające ponad 30 cm długości. Są owady, które tworzą zorganizowane społeczeństwa, budują, zajmują się rolnictwem, wytwarzają rozmaite produkty, pokonują w locie dalekie odległości, świetnie skaczą, pływają i drążą korytarze. Obserwując i analizując życie owadów, człowiek może się wiele nauczyć — a przede wszystkim dostrzec, że są Bożymi stworzeniami, obdarzonymi instynktowną mądrością, która nie jest dziełem przypadku, lecz pochodzi od Źródła wszelkiej mądrości, Jehowy (Hi 12:7-9).

Choć wielu uważa owady za szkodniki niszczące uprawy i inne dobra człowieka, a także przenoszące choroby, w rzeczywistości tylko nikły ich procent powoduje dziś szkody. Większość jest dla człowieka obojętna albo w bezpośredni lub pośredni sposób przysparza mu korzyści.

Owady znacząco wpływają na życie roślin. Jak się ocenia, zapylanie 85 procent roślin kwiatowych jest uzależnione wyłącznie lub po części od owadów. Ponadto są one pożyteczne w procesie glebotwórczym oraz jako padlinożercy. Z czerwców uzyskuje się barwniki i szelak (żywicę). Na Bliskim Wschodzie owady, np. szarańcza, od stuleci służą za pożywienie. Gdyby nie owady, nie znalibyśmy miodu ani jedwabiu.

A zatem owady odgrywają ogromną rolę w przyrodzie. Carl D. Duncan, profesor entomologii i botaniki, zauważył: „Nie jest przesadą twierdzenie, że owady kształtują środowisko człowieka o wiele bardziej niż on sam i gdyby nagle zupełnie zniknęły, świat zmieniłby się do tego stopnia, iż ludziom najprawdopodobniej nie udałoby się zachować żadnej formy zorganizowanego społeczeństwa” (Annual Report of the Smithsonian Institution, 1947, s. 346).

Jedno z podstawowych zwierząt hodowanych przez pasterzy (Rdz 24:35; 26:14). Owce należą do przeżuwaczy. W starożytnej Palestynie, podobnie jak dzisiaj, najczęściej spotykaną rasą były owce tłustoogoniaste — z charakterystycznym szerokim, tłustym ogonem, który na ogół waży co najmniej 5 kg (por. Wj 29:22; Kpł 3:9). Zazwyczaj były białe (PnP 6:6), choć zdarzały się również ciemnobrunatne i nakrapiane (Rdz 30:32). Wśród ludów pasterskich najbogatsi ludzie, tacy jak Hiob, posiadali tysiące owiec (Hi 1:3, 16; 42:12). Izraelici prawdopodobnie trzymali czasem małe owieczki jako ulubione zwierzę domowe (2Sm 12:3; Jer 11:19).

Bez pasterza owce domowe są bezradne i wystraszone. Błądzą, rozchodzą się i są całkowicie zdane na łaskę swych wrogów (Lb 27:16, 17; Jer 23:4; Eze 34:5, 6, 8; Mi 5:8). Owce chętnie poddają się kierownictwu i posłusznie idą za pasterzem. Potrafią nauczyć się rozpoznawać jego głos i słuchają tylko jego (Jn 10:2-5). Ilustruje to fragment z książki J. Hartleya Researches in Greece and the Levant (Londyn 1831, ss. 321, 322):

„Ostatniej nocy zwróciłem uwagę na słowa z Jana x. 3 (...) Zapytałem więc służącego, czy w Grecji nadaje się owcom imiona. Powiedział, że tak i że owce reagują, gdy pasterz woła je po imieniu. Tego ranka miałem okazję sprawdzić, czy tak jest naprawdę. Kiedy przechodziłem obok stada owiec, zapytałem o to pasterza i usłyszałem taką samą odpowiedź. Poprosiłem go wtedy, żeby zawołał jakąś owcę. Gdy to uczynił, ona natychmiast zostawiła pastwisko i swe towarzyszki i podbiegła do rąk pasterza z taką radością i ochotą, jakiej nigdy wcześniej nie widziałem u żadnego innego zwierzęcia. Prawdą jest również, że owce w tym kraju za cudzym nie idą, lecz uciekają od niego (...) Pasterz wyjaśnił mi, że wiele jego owiec jest nieoswojonych; nie nauczyły się jeszcze swoich imion, ale z czasem wszystkie się ich nauczą” (zob. PASTERZ).

W starożytności owce hodowano m.in. w Negebie (1Sm 15:7, 9), w okolicach Charanu (Rdz 29:2-4), w ziemi Midian (Wj 2:16), w ziemi Uc (Hi 1:1, 3), w górzystym regionie Judy, gdzie leżało miasto Karmel (1Sm 25:2), jak również w Baszanie i Gileadzie (Pwt 32:14; Mi 7:14).

Owce dostarczały Hebrajczykom i innym ludom wielu produktów. Z baranich rogów wyrabiano naczynia i instrumenty muzyczne (Joz 6:4-6, 8, 13; 1Sm 16:1). Skóry niekiedy służyły za odzienie (Heb 11:37), a farbowane na czerwono skóry baranie wykorzystano przy budowie przybytku (Wj 26:14). Z wełny wyrabiano włókno będące prawdopodobnie podstawowym surowcem do wyrobu odzieży (Hi 31:20; Prz 27:26). Owce stanowiły towar handlowy (Eze 27:21), a nawet płacono nimi daniny (2Kl 3:4; 2Kn 17:11). Zarówno ich mięso, jak i mleko były ważnym składnikiem pożywienia (Pwt 14:4; 32:14; 2Sm 17:29; Iz 7:21, 22). Mięso baranie i jagnięce chętnie jadali nawet królowie i namiestnicy (1Sm 8:17; 1Kl 4:22, 23; Neh 5:18; Am 6:4).

Mięso gotowano lub pieczono. Na posiłek paschalny przygotowywano jednorocznego baranka lub koziołka, którego po zdjęciu skóry i oczyszczeniu wnętrzności pieczono w całości (Wj 12:5, 9). Gdy mięso miało być gotowane, najpierw ściągano skórę ze zwierzęcia, a potem dzielono je na kawałki. Niekiedy łamano kości, by uwolnić z nich szpik. Mięso razem z kośćmi gotowano w dużym naczyniu (Eze 24:3-6, 10; Mi 3:1-3). Po ugotowaniu mięsa wyciągano je z kotła, a wywar podawano osobno (Sdz 6:19). Przyrządzenie gościom owieczki lub baranka świadczyło o gościnności (2Sm 12:4).

Strzyżenie owiec było wyczekiwanym wydarzeniem, podobnie jak żniwa. Towarzyszyły mu ucztowanie i ogólna radość (1Sm 25:2, 11, 36; 2Sm 13:23, 24, 28).

Prawo Mojżeszowe zabraniało spożywania tłuszczu z owiec (Kpł 7:23-25) oraz zabijania owcy i jej jagnięcia w tym samym dniu (Kpł 22:28). Zawierało też przepisy regulujące kwestię zabłąkanych owiec, a także utraty, okaleczenia lub kradzieży tych zwierząt (Wj 22:1, 4, 9-13; Pwt 22:1, 2). Od posłuszeństwa Izraelitów wobec praw Bożych zależało, czy ich stada i trzody zostaną pobłogosławione czy przeklęte (Pwt 7:12, 13; 28:2, 4, 15, 18, 31, 51).

Już od najdawniejszych czasów owce składano w ofierze (Rdz 4:2, 4; 22:7, 8, 13; Hi 42:8). Prawo wymagało, by każdy pierworodny samiec owcy był złożony na ofiarę, ale nie wcześniej niż w ósmym dniu życia. Pierworodnego osła można było wykupić owcą (Wj 34:19, 20; Kpł 22:27). Barany składano jako dary ofiarne za przewinienie (Kpł 5:15, 16, 18; 6:6), ofiary całopalne (Kpł 9:3; 16:3; 23:12) i ofiary współuczestnictwa (Kpł 9:4); złożono je także w ofierze podczas wprowadzenia na urząd Aarona i jego synów (Wj 29:22; Kpł 8:22-28). Każdego dnia składano ustawiczną ofiarę całopalną z dwóch jednorocznych baranków (Wj 29:38-42). Oprócz tego barany i baranki ofiarowywano na początku każdego miesiąca oraz w związku z dorocznymi świętami (Lb 28:11, 17-19, 26, 27; 29:1-38). Baran był w Izraelu tak typowym zwierzęciem ofiarnym, że prorok Samuel użył wyrażenia „tłuszcz baranów” jako synonimu określenia „ofiara” (1Sm 15:22). Niekiedy jednak na ofiarę współuczestnictwa (Kpł 3:6), dar ofiarny za grzech (Kpł 4:32; Lb 6:14) lub dar ofiarny za przewinienie (Kpł 5:6) można było przeznaczyć „owieczkę”, czyli samicę.

Znaczenie prorocze i przenośne. W Piśmie Świętym określenie „owce” często odnosi się do bezbronnego, niewinnego, a niekiedy krzywdzonego ludu Jehowy (2Sm 24:17; Ps 44:11, 22; 95:7; 119:176; Mt 10:6, 16; Jn 21:16, 17; Rz 8:36). Izraelici jako owce Boga wiele wycierpieli z powodu niewiernych pasterzy, czyli przywódców. Za pośrednictwem proroka Ezechiela Jehowa opisał, jak zaniedbywali oni Jego lud: „Trzody nie pasiecie. Chorych nie wzmocniliście, a niedomagającej nie uzdrowiliście i zranionej nie opatrzyliście, a tej, która się odłączyła, nie przyprowadziliście z powrotem i zagubionej nie postaraliście się odnaleźć, lecz srogo utrzymywaliście je w podporządkowaniu, i to po tyrańsku. One zaś stopniowo się rozproszyły, ponieważ nie było pasterza, tak iż stały się żerem wszelkiego dzikiego zwierza polnego” (Eze 34:3-5). Natomiast owce podążające za Jezusem, zarówno „mała trzódka”, jak i „drugie owce”, otoczone są troskliwą opieką (Łk 12:32; Jn 10:4, 14, 16; Obj 7:16, 17). Jezus przyrównał ludzi wyświadczających dobro nawet najmniejszemu z jego braci do owiec, natomiast tych, którzy tego nie czynili — do kóz (Mt 25:31-45).

Niekiedy „barany” symbolizują ludzi skazanych na zagładę, zwłaszcza ciemięskich przywódców narodu (Jer 51:40; Eze 39:18). W Ezechiela 34:17-22 barany, kozły i tłuste owce wyobrażają niewiernych przywódców izraelskich, którzy przywłaszczali sobie to, co najlepsze, a zanieczyszczali to, co zostało dla owiec chudych i chorych, czyli uciskanego i wyzyskiwanego ludu.

O Jezusie Chrystusie proroczo powiedziano, że był jak owca prowadzona na rzeź i jak baranek, który nie wydaje głosu przed postrzygaczami (Iz 53:7; Dz 8:32, 35; por. 1Pt 2:23). Ze względu na jego rolę Jan Chrzciciel nazwał go „Barankiem Bożym, który usuwa grzech świata”, a w Księdze Objawienia wielokrotnie użyto w odniesieniu do niego określenia „Baranek” (Jn 1:29; Obj 5:6; 6:16; 7:14, 17; 14:1; 17:14; 19:7).

Medo-perskie mocarstwo światowe ukazano pod postacią barana z dwoma rogami różnej wysokości. Wyższy róg zapewne symbolizował przewagę królów perskich (Dn 8:3-7, 20). Wychodząca z ziemi bestia opisana w Objawieniu 13:11 ma dwa rogi jak baranek, co wskazuje na to, że stwarza pozory łagodności. Podobnie Jezus mówił o fałszywych prorokach jako o wilkach w okryciu owczym, czyli ludziach niebezpiecznych, choć pozornie nieszkodliwych (Mt 7:15).

Wzmianka o górach ‛podskakujących jak barany’ zdaje się nawiązywać do drżenia góry Synaj, gdy Jehowa dawał Prawo Izraelowi (Ps 114:4-6; Wj 19:18; por. Ps 29:5, 6; 68:8).

Dzika owca. Hebrajskie słowo teʼò bywa tłumaczone różnie, np. na „bawół” albo „antylopa” (BT, Bw), „dziki wół” (Bp), „łoś” (Bg) i „oryks” (KUL). Jednak w dziele Lexicon in Veteris Testamenti Libros L. Koehlera i W. Baumgartnera (Lejda 1958, s. 1016) podano, że może ono oznaczać „dziką owcę” i tak też je przetłumaczono w Powtórzonego Prawa 14:5 oraz Izajasza 51:20 (NŚ).

Dzikie owce różnią się od domowych tym, że zamiast wełny pokryte są szorstkim włosiem. Na terenach najbliższych Palestynie występuje dziś podgatunek Ovis ammon gmelini, zamieszkujący góry Azji Mniejszej i wsch. Iranu. Samiec osiąga 90 cm wysokości w kłębie.

Zobacz BRAMA.

Ogrodzona przestrzeń, w której zwykle zamykano na noc owce dla ochrony przed złodziejami i drapieżnikami. Niekiedy owczarnie urządzano w jaskiniach i innych naturalnych miejscach schronienia, ale częściej budowano w tym celu zagrody okolone kamiennym murkiem (Lb 32:16; 1Sm 24:3; Sof 2:6) i wyposażone w drzwi wejściowe (Jn 10:1). Podobnie jak w nowszych czasach, murek mógł być przykryty gałęziami ciernistych roślin. Nieraz w obrębie ogrodzenia wznoszono niskie płaskie daszki, pod którymi owce mogły się schronić podczas złej pogody. W jednej owczarni czasami trzymano stada kilku pasterzy, ale nie było obawy, że owce się pomieszają, bo reagowały tylko na głos swojego pasterza. Drzwi