sądzili, że był to grzmot, a inni, że głos anioła (Jn 12:28, 29; por. Obj 6:1; 14:2; 19:6). Ponieważ odgłos grzmotu często zwiastuje nadciągającą burzę, więc „gromy” mogą się odnosić do Boskich ostrzeżeń, jak w Objawieniu 8:5; 10:3, 4; 16:18.

Dla Żydów zgromadzonych u stóp góry Synaj grzmot był przejawem obecności Boga (Wj 19:16; por. Obj 4:5; 11:19). Do tego właśnie wydarzenia lub do faktu, że Bóg prowadził Izraelitów za pośrednictwem słupa obłoku (skąd pochodziły grzmoty), mogą się odnosić zapisane przez psalmistę słowa Jehowy: „Odpowiadałem ci z kryjówki gromu” (Ps 81:7).

Obozowisko Izraelitów na pustkowiu; prawdopodobnie tożsame z Chor-Haggidgad (Pwt 10:6, 7; por. Lb 33:33). Niektórzy sądzą, że nazwa Gudgoda zachowała się w nazwie Wadi Chadachid, i proponują lokalizować to miejsce nad Wadi Chadachid, ok. 65 km na pn. pn. zach. od zatoki Akaba. Pogląd ten bywa kwestionowany, ponieważ hebrajskie spółgłoski słowa Gudgoda w rzeczywistości nie są takie same jak w słowie Chadachid. W sprawie kolejności, w jakiej zostały wymienione miejsca obozowania Izraelitów w księgach Liczb i Powtórzonego Prawa, zobacz hasło BENE-JAAKAN.

(„zbiorniki [czasze] wód”).

Miejsce, o które poprosiła córka Kaleba, gdy wyszła za mąż za Otniela (Joz 15:17-19; Sdz 1:13-15). W wielu przekładach Gullòt májim jest tłumaczone na „źródła wód”, a Gullòt Górne i Gullòt Dolne na „źródła górne i źródła dolne”, „źródła na wyżynie i źródła na nizinie” itp. (zob. Bg, Bp, BT, Bw). Warto jednak zaznaczyć, że córka Kaleba nie prosiła go o same źródła. Według Jozuego 15:18 chciała otrzymać „jakieś pole”. Dlatego Gullòt májim bywa oddawane wyrażeniem „ziemia dobrze nawodniona” (Kx), ‛ziemia mokra [oblana wodami]’ (Wk). Inni bibliści decydują się na transkrypcję i piszą „Gullot-Maim” (NŚ) lub „Gullat-Maim” (AT). Dokładna lokalizacja Gullot-Maim jest nieznana (zob. DEBIR 2).

1. Drugi z wymienionych synów Naftalego; należał do rodziny Jakuba w Egipcie (Rdz 46:24, 26; 1Kn 7:13). Założyciel rodu Gunitów w plemieniu Naftalego (Lb 26:48).

2. Przodek pewnego ważnego Gadyty (1Kn 5:11, 15).

Rodzina wywodząca się od Guniego, syna Naftalego (Lb 26:48; Rdz 46:24).

Kiedy król judzki Achazjasz jechał „drogą wznoszącą się do Gur, które jest koło Ibleamu”, został na rozkaz Jehu śmiertelnie ugodzony (2Kl 9:27). Położenie Gur jest nieznane.

W równoległej relacji o śmierci Achazjasza z 2 Kronik 22:8, 9 nie wspomniano o zranieniu go w pobliżu Gur, ale wydaje się, że oba te sprawozdania uzupełniają się nawzajem i dopiero rozpatrywane razem dają pełny obraz wydarzeń (zob. ACHAZJASZ 2).

Miejsce zamieszkane w czasach króla Uzzjasza przez Arabów (2Kn 26:3, 7). Jego dokładne położenie jest nieznane.

Łatwo krwawiące żylaki odbytnicy; hemoroidy. Choroba często sprawia dotkliwe bóle. Guzki pojawiają się pod błoną śluzową powyżej zwieracza odbytu (hemoroidy wewnętrzne) bądź poniżej (hemoroidy zewnętrzne) albo na obu odcinkach.

Guzki krwawnicze zostały wymienione wśród schorzeń, które miały dotknąć Izraelitów za nieposłuszeństwo wobec Jehowy (Pwt 28:15, 27). Bóg dotknął tą plagą Filistynów z Aszdodu i jego terytoriów, a także z Gat i Ekronu, gdy przetrzymywali u siebie Arkę Przymierza (1Sm 5:6-12).

Występujące w 1 Samuela 5:6 hebrajskie słowo ʽofalím — tłumaczone na „guzki krwawnicze” (NŚ), „wrzody” (Bg, Bp, BWP), „guzy” (BT), „wrzody odbytnicy” (Bw) — oznacza obrzęki, wypukłości albo guzy odbytu, czyli hemoroidy. W 1 Samuela 6:11, 17 w tekście masoreckim schorzenie, które dotknęło Filistynów, określono słowem techorím („guzy”). W każdym z sześciu miejsc, w których w Biblii występuje słowo ʽofalím („guzki krwawnicze”), masoreci opatrzyli je znakami samogłoskowymi z wyrazu techorím („guzy”), a także umieścili go na marginesie, by wskazać, że podczas czytania należy nim zastępować słowo ʽofalím.

Pięciu sojuszniczych władców filistyńskich zwróciło Izraelitom Arkę razem z przeznaczonym dla Jehowy „darem ofiarnym za przewinienie”, na który składało się m.in. pięć złotych wizerunków guzków krwawniczych (1Sm 6:4, 5, 11, 17). Również inne starożytne narody (zwłaszcza Grecy i Rzymianie) miały zwyczaj ofiarowywać swym bogom podobizny chorych części ciała, gdy prosiły ich o uleczenie lub gdy dziękowały im za rzekome przywrócenie zdrowia.

Ponieważ w tym samym czasie kraj doprowadzały do zguby skoczki (gryzonie przypominające myszy) (1Sm 6:5), zdaniem niektórych uczonych Filistyni chorowali na dżumę dymieniczą — groźną dla życia chorobę zakaźną, objawiającą się gorączką, dreszczami, skrajnym wyczerpaniem i bolesnym obrzękiem węzłów chłonnych (dymienica). Choroba ta jest przenoszona przez ukąszenia pcheł, które wcześniej pasożytowały na zakażonych nią zdychających lub martwych szczurach albo innych gryzoniach.

Kiedy Arka dotarła do Ekronu, w mieście zapanowało „śmiertelne zamieszanie”, „a mieszkańcy, którzy nie pomarli, zostali porażeni guzkami krwawniczymi” (1Sm 5:10-12). W 1 Samuela 6:4 zanotowano wypowiedź filistyńskich kapłanów i wróżbitów, którzy wspomnieli o podobiznach zarówno guzków krwawniczych, jak i skoczków, po czym oświadczyli: „Bo każdy spośród was i waszych władców sojuszniczych ma tę samą plagę”. Ale słowa te mogą po prostu oznaczać, że cały naród — władców i prostych ludzi — dotknęło to samo nieszczęście, „ta sama plaga”, a nie że gryzonie i guzki krwawnicze miały związek z tą samą epidemią. Biblia sugeruje jedynie, że skoczki doprowadzały Filisteę do zguby, niszcząc w całym kraju roślinność, natomiast nic nie mówi o tym, jakoby zwierzęta te były nosicielami choroby, którą Jehowa poraził Filistynów.

Bezprawny stosunek płciowy wymuszony na kobiecie siłą, groźbą lub oszustwem.

Jehowa ostrzegł Izraelitów, że jeśli nie będą przestrzegać Jego praw, nie tylko dotkną ich choroby oraz inne nieszczęścia, ale też dostaną się w ręce swych wrogów. Zapowiedział m.in.: „Zaręczysz się z kobietą, lecz inny mężczyzna ją zgwałci [forma słowa szagál]” (Pwt 28:30). Tak rzeczywiście się działo, gdy Izraelici wskutek nieposłuszeństwa przestali zaznawać ochrony Jehowy, a wrogo usposobione narody pogańskie zdobyły ich miasta (por. Za 14:2). Podobny los miał spotkać Babilon, co się spełniło podczas najazdu Medów i Persów (Iz 13:1, 16). Natomiast Prawo Mojżeszowe nie pozwalało na dokonywanie gwałtów na podbitych narodach — żołnierze izraelscy podczas wyprawy wojennej mieli zachowywać wstrzemięźliwość płciową (1Sm 21:5; 2Sm 11:6-11).

Za czasów sędziów w mieście Gibea na terytorium Beniamina dokonano zbiorowego gwałtu, który doprowadził do niemal całkowitego wytępienia tego plemienia. „Nicponie” mieszkający w tym mieście, opanowani wynaturzonymi żądzami, chcieli współżyć z pewnym przybyszem, Lewitą. Ten jednak oddał im w zamian za siebie swą nałożnicę, która wcześniej dopuściła się rozpusty. Napastnicy pastwili się nad nią całą noc, aż umarła. Użyte w tej relacji hebrajskie słowo ʽanáh, które przetłumaczono na ‛zgwałcić’, oznacza też „dręczyć”, „upokarzać” oraz „ciemiężyć” (Sdz rozdz. 19, 20).

Amnon, syn króla Dawida, zgwałcił swą przyrodnią siostrę Tamar, za co został zabity z rozkazu jej brata Absaloma (2Sm 13:1-18). Kiedy perski król Aswerus przejrzał podstępnego Agagitę Hamana i poznał jego zdradzieckie plany wobec Żydów, a zwłaszcza wobec królowej Estery, uniósł się gniewem. Zrozpaczony Haman, wiedząc, że nie może się spodziewać miłosierdzia od króla, zaczął błagać o nie Esterę i padł na łoże, na którym spoczywała. Kiedy król wrócił do komnaty i ujrzał Hamana w tej pozycji, zawołał: „Czy ma jeszcze dojść do zgwałcenia królowej w mojej obecności w tym domu?” Niezwłocznie skazał go na śmierć. Wyrok został wykonany, a Haman najwyraźniej zawisł na tym samym palu, który przygotował dla Mardocheusza, kuzyna Estery (Est 7:1-10). Relacjonując słowa króla (Est 7:8), pisarz biblijny użył hebrajskiego wyrazu kawász, który znaczy „podporządkować sobie” (Rdz 1:28; Jer 34:16), lecz może też być tłumaczony na „zgwałcić”.

Prawo Mojżeszowe przewidywało, że jeśli zaręczona dziewczyna dopuści się rozpusty z innym mężczyzną, to oboje mają być straceni. Ale jeśli wołała o pomoc, uznawano to za dowód jej niewinności. Mężczyzna ponosił śmierć za grzeszne zmuszenie jej do współżycia, dziewczynę zaś uwalniano od winy (Pwt 22:23-27).

GWARDIA PRETORIAŃSKA

Specjalna rzymska formacja wojskowa, utworzona przez Oktawiana Augusta jako cesarska straż przyboczna. Składała się z dziewięciu (później dziesięciu) kohort, z których każda liczyła po 1000 ludzi. Wszyscy byli ochotnikami z Italii; ich żołd był dwu- lub trzykrotnie wyższy niż żołnierzy służących w legionach. Tyberiusz ulokował tę elitarną jednostkę koło Rzymu, założywszy dla niej warowny obóz na pn. od murów miasta. Czasami kohorty wysyłano do innych krajów, ale trzy zawsze stacjonowały w Rzymie, z czego jedna w koszarach przylegających do pałacu cesarskiego. Ponieważ gwardia pretoriańska była w zasadzie jedynym wojskiem stale stacjonującym w Italii, wyrosła na potężną siłę polityczną popierającą lub obalającą cesarzy. Z biegiem czasu wielkość i skład tej gwardii uległy zmianom; zaczęto nawet przyjmować do niej ludzi z prowincji. Ostatecznie rozwiązał ją cesarz Konstantyn w 312 r. n.e.

W Ewangeliach i Dziejach Apostolskich słowo praitòrion, pochodzące z łaciny, bywa używane w odniesieniu do pałacu lub rezydencji. Wyrazem