(10:30-35), nieowocującym drzewie figowym (13:6-9), wspaniałej wieczerzy (14:16-24), zgubionej drachmie (15:8, 9), synu marnotrawnym (15:11-32), nieprawym szafarzu (16:1-8), bogaczu i Łazarzu (16:19-31), a także o wdowie i nieprawym sędzi (18:1-8).

Pojawiające się w tej Ewangelii dane chronologiczne pomagają ustalić, kiedy urodził się Jan Chrzciciel oraz Jezus i kiedy każdy z nich rozpoczął służbę (1:24-27; 2:1-7; 3:1, 2, 23; zob. SPIS LUDNOŚCI).

Autentyczność. Na autentyczność Ewangelii według Łukasza i na jej zgodność z innymi księgami biblijnymi wskazują występujące w niej liczne odwołania do Pism Hebrajskich, jak również bezpośrednie cytaty (por. Łk 2:22-24 z Wj 13:2; Kpł 12:8; Łk 3:3-6 z Iz 40:3-5; Łk 7:27 z Mal 3:1; Łk 4:4, 8, 12 z Pwt 8:3; 6:13, 16; Łk 4:18, 19 z Iz 61:1, 2). Innym dowodem autentyczności tej księgi jest spełnienie się proroctwa Jezusa o zniszczeniu Jerozolimy i świątyni (Łk 19:41-44; 21:5, 6).

Zdobycz wojenna uzyskana na pokonanym wrogu, która zgodnie ze zwyczajem przypadała zwycięskiej stronie; także coś zagrabionego przez ludzi trudniących się rozbojem (Łk 11:21, 22). Izraelici po zwycięstwach wprawdzie brali łupy, ale to nie chęć ich zdobycia była przyczyną, dla której prowadzili wojny; łupy stanowiły część nagrody od Jehowy za to, że spełniali Jego wolę jako wykonawcy Jego wyroków.

Abraham po uwolnieniu Lota z niewoli Kedorlaomera nie przyjął dla siebie nic z łupu zaproponowanego przez króla Sodomy, aby nikt nie mógł powiedzieć, że to on, a nie Jehowa, wzbogacił Abrahama (Rdz 14:1-24; Heb 7:4).

Podział łupu. Izraelici zdobyli ogromny łup, gdy wywarli pomstę na Midianitach za to, że ci nakłonili ich do grzechu i na wielu sprowadzili zagładę (Lb 25). Zdobycz podzielono tak, że połowę otrzymało 12 000 uczestniczących w bitwie, a drugą połowę ci, którzy pozostali w domu. Następnie pięćsetną część łupu wojowników oddano kapłanom, a pięćdziesiątą część drugiej połowy przekazano Lewitom. Żołnierze dobrowolnie ofiarowali do sanktuarium Jehowy wiele złota, zwłaszcza w postaci kosztowności i ozdób, jako wyraz wdzięczności za ochronę w walce, w której nie zginął ani jeden z nich (Lb 31:3-5, 21-54).

Być może nie zawsze dokonywano podziału łupów dokładnie w ten sam sposób, ale wydaje się, że przyjęto taką ogólną zasadę (1Sm 30:16-20, 22-25; Ps 68:12). Później, w czasach królów, część łupu przekazywano królowi lub do świątyni (2Sm 8:7, 8, 11, 12; 2Kl 14:14; 1Kn 18:7, 11).

W okresie podboju Kanaanu. Miasta siedmiu narodów Kanaanu miały być przeznaczone na zagładę; wszystkich mieszkańców należało zabić, można było zabrać tylko bydło i różne przedmioty (Pwt 20:16-18; 7:1, 2; Joz 11:14). Wyjątek stanowiło Jerycho, pierwsze podbite miasto — zachowano jedynie metale, które przekazano do domu Jehowy (Joz 6:21, 24). Oszczędzono też Rachab wraz z domownikami ze względu na okazaną przez nią wiarę (Joz 6:25). W miastach innych narodów, jeśli zdobyto je w walce, pozostawiano przy życiu dziewice oraz dzieci (Pwt 20:10-15). Wszelkie mienie ruchome i inne przedmioty zabrane jako łup Izraelici musieli oczyścić: tkaniny, skóry i drewno wyprać lub umyć, a metale poddać obróbce ogniowej (Lb 31:20-23).

Odstępcze miasta. Miasta izraelskie, które by odstąpiły od prawdziwego wielbienia, miały zostać doszczętnie zniszczone, a wszyscy ich mieszkańcy zgładzeni. Łup należało spalić na placu, natomiast samo miasto miało się stać „rumowiskiem po czas niezmierzony” (Pwt 13:12-17).

Chrystus ‛łupi’ dom Szatana. Kiedy Jezus Chrystus przebywał na ziemi, niejako ‛łupił’, inaczej ‛ograbiał’ (NŚ), dom Szatana, ponieważ uwalniał ludzi tkwiących w niewoli demonów, uzdrawiając ich z dolegliwości sprowadzonych przez te złe duchy (Mt 12:22-29, BWP). Poza tym „wstąpiwszy na wysokość, uprowadził jeńców; dał dary w ludziach”. Wyrwał ich spod władzy Szatana i dał jako dary w celu budowania swego zboru (Ef 4:8, 11, 12).

Łupieżcy z religii fałszywej. Chrystus oświadczył, że uczeni w piśmie i faryzeusze są ‛pełni grabieży’. Zapewne chodziło mu o to, że niczym zbójcy wymuszali mienie od wdów lub innych bezbronnych osób, jak również trzymali ludzi w niewoli religijnej, zabrawszy im „klucz wiedzy” (Mt 23:25; Łk 11:52). Ponadto żydowscy przywódcy religijni w znacznym stopniu ponosili odpowiedzialność za grabież mienia chrześcijan (Heb 10:34).

Polskie słowo „łuska” jest tłumaczeniem hebrajskiego kaskéset i greckiego lepís.

Łuski zwierzęce. Płaskie, twarde płytki pokrywające powierzchnię ciał wielu ryb i gadów. „Wszystko, co w wodach (...) ma płetwy i łuski”, było uznane przez Prawo za ceremonialnie czyste i nadające się do jedzenia. Zwierzęta wodne pozbawione płetw i łusek uważano za „coś wstrętnego”, czego nie należy spożywać (Kpł 11:9, 10, 12; Pwt 14:9, 10). A zatem łuski (hebr. kaskassím, lm. od kaskéset) pozwalały łatwo rozpoznać, czy daną rybę można zjeść. Rozróżnia się cztery odmiany rybich łusek, ale najczęściej spotykane są łuski ktenoidalne (grzebykowate) oraz łuski cykloidalne (koliste). Nakładające się na siebie rzędy łusek tworzą cienką, lekką i elastyczną warstwę ochronną.

To samo słowo hebrajskie występuje w Ezechiela 29:4, gdzie faraona egipskiego najwyraźniej przyrównano do krokodyla. Całe ciało tego gada pokrywają mocne rogowe tarczki przylegające do grubej skóry. Do łusek krokodyla zapewne nawiązano też w Hioba 41:15-17 (41:7-9, Bp, Br, Bw), gdzie użyto hebrajskiego słowa tłumaczonego często na „tarcza” (zob. LEWIATAN).

Łuski zbroi. Łuskami (hebr. kaskassím, lm. od kaskéset) mógł być pokryty pancerz żołnierski. Te małe metalowe płytki zachodziły na siebie, tworząc stosunkowo elastyczną zbroję (1Sm 17:5; zob. BROŃ, ZBROJA [Pancerz]).

Łuski na oczach Pawła. Kiedy Paweł został uleczony ze ślepoty — która go dotknęła, gdy ukazał mu się Jezus — z jego oczu „spadły jakby łuski” (Dz 9:18). Zdaniem niektórych biblistów w rzeczywistości nic nie spadło mu z oczu i jest to tylko przenośnia oznaczająca, iż Paweł odzyskał wzrok. Niemniej wiele współczesnych przekładów sugeruje, że z oczu Pawła istotnie coś spadło (Bp, BT, Bw, BWP, NŚ).

Miejsce na głowie pozbawione włosów lub z przerzedzonymi włosami. Aż 90 procent wszystkich przypadków łysienia to tzw. łysienie typu męskiego, w którym włosy giną na określonych obszarach głowy, a na pozostałych rosną prawidłowo. Biblia wspomina o „łysinie” (hebr. korcháh), „łysinie czubka głowy” (hebr. karáchat) i „łysinie czoła” (hebr. gibbéach i gabbáchat) (Kpł 13:41-44; 21:5). Dokładna przyczyna łysienia nie jest znana. Uważa się, że największą rolę odgrywają czynniki dziedziczne, ale powodem może też być infekcja, zaburzenia hormonalne lub nerwowe, kiła, starzenie się, a nawet stosowanie pewnych leków.

Łysina niekorzystnie wpływa na wygląd człowieka i dlatego w starożytności kojarzono ją ze wstydem, żałobą i nieszczęściem (Iz 3:24; 15:2; Jer 47:5; Eze 27:31; Am 8:10; Mi 1:16). Jednakże według Prawa Mojżeszowego człowiek łysy nie był nieczysty (Kpł 13:40). A łysina nie należała do defektów uniemożliwiających pełnienie służby kapłańskiej. W wizji proroka Ezechiela kapłanom polecono, by nie golili głowy ani nie nosili włosów rozpuszczonych, tylko je przystrzygali (Eze 44:20).

Łysy był np. prorok Jehowy Elizeusz. Kiedy został prorokiem w miejsce Eliasza i szedł pod górę z Jerycha do Betel, zaczęła się z niego wyśmiewać grupa dzieci, które krzyczały: „W górę, łysku! W górę, łysku!” Najwyraźniej szydziły nie tyle z jego łysiny, ile z tego, że oto jakiś łysy człowiek ma na sobie znaną im urzędową szatę Eliasza. Nie chciały widzieć żadnego następcy tego proroka. Wolały, żeby Elizeusz poszedł sobie dalej w górę do Betel albo wstąpił w wichrze do nieba, jak poprzedni właściciel tej szaty (2Kl 2:11). Aby dowieść, iż jest następcą Eliasza, i nauczyć tych chłopców oraz ich rodziców szacunku dla proroka Jehowy, Elizeusz złorzeczył młodym prześmiewcom w imię Boga Eliasza. Był to sprawdzian, czy rzeczywiście jest prorokiem. Jehowa dał dowód aprobaty dla Elizeusza, sprawiając, że z pobliskiego lasu wyszły dwie niedźwiedzice i rozszarpały 42 dzieci (2Kl 2:23, 24).

Niektóre ludy miały zwyczaj golenia włosów na głowie na znak żałoby po śmierci bliskiej osoby lub ze względów religijnych, ale Izraelitom zabroniono takich praktyk (Pwt 14:1). Kapłanom wyraźnie zakazano robienia sobie łysiny i golenia skraju brody z powodu zmarłego (Kpł 21:5). Izraelitom powiedziano też, że nie mają ścinać pejsów ani skraju brody (Kpł 19:27; Jer 9:26; zob. BRODA).

W Egipcie mężczyźni na ogół golili głowy, a zarost uważali za oznakę żałoby lub niechlujstwa. Dlatego gdy Józef został wyprowadzony z więzienia i miał stanąć przed faraonem, wcześniej się ogolił (Rdz 41:14). Jednakże Egipcjanie — zarówno ci, którzy golili głowę oraz brodę, jak i ci, którzy wyłysieli — często nosili peruki i sztuczne brody. Papirus Ebersa, egipska rozprawa medyczna z II tysiąclecia p.n.e., podaje 11 sposobów zapobiegania łysieniu.

Chory, u którego wystąpił trąd na głowie, zgodnie z Prawem miał ją ogolić na początku kwarantanny, czyli w dniu oczyszczenia, i ponownie siódmego dnia (Kpł 13:33; 14:8, 9). Jeśli nazirejczyk się skalał, to golił głowę podczas dokonywania oczyszczenia (Lb 6:9). Również wzięta do niewoli kobieta, którą chciał poślubić izraelski żołnierz, musiała najpierw ogolić sobie głowę (Pwt 21:12).

Wojownicy Nebukadneccara (Nebukadreccara) przejściowo wyłysieli podczas męczącego oblężenia lądowej części Tyru. Jehowa powiedział