żydowskiego ostatka niektóre proroctwa Izajasza (Iz 1:9; 10:22, 23), gdy napisał: „Ponadto Izajasz woła w związku z Izraelem: ‚Choćby liczba synów Izraela była jak piasek morza, to wybawiony zostanie ostatek. Jehowa bowiem dokona na ziemi rozrachunku, doprowadzając go do końca i przycinając’. Jak to też niegdyś powiedział Izajasz: ‚Gdyby Jehowa Zastępów nie pozostawił nam potomstwa, stalibyśmy się podobni do Sodomy i zostalibyśmy upodobnieni do Gomory’” (Rz 9:27-29). Dalej Paweł przypomniał o 7000 Izraelitów, którzy w czasach Eliasza nie pokłonili się Baalowi, i oznajmił: „W taki więc sposób również w obecnej porze pojawił się ostatek zgodnie z wyborem dzięki życzliwości niezasłużonej” (Rz 11:5).

Ostatek duchowy. W 12 rozdz. Objawienia Jan opisuje wizję, podczas której ujrzał w niebie niewiastę i smoka. Pod koniec zobaczył, że „smok srodze się rozgniewał na niewiastę i odszedł, aby toczyć wojnę z pozostałymi [loipòn] z jej potomstwa, którzy przestrzegają przykazań Bożych i zajmują się świadczeniem o Jezusie”. Owi „pozostali”, którzy „zajmują się świadczeniem o Jezusie”, to ostatni duchowi bracia Jezusa Chrystusa żyjący na ziemi już po zrzuceniu na nią Diabła, a więc po tym, jak rozległo się obwieszczenie: „Teraz nastało wybawienie i moc, i królestwo naszego Boga, i władza jego Chrystusa”. Smok, czyli Diabeł, toczy wojnę z tym ostatkiem braci Chrystusa, posługując się ‛bestiami’ i „wizerunkiem bestii”, opisanymi w 13 rozdz. Objawienia. Ale jak ukazuje rozdz. 14, ostatek odnosi w tej walce zwycięstwo (zob. NASIENIE, POTOMSTWO).

Zobacz WIECZERZA PAŃSKA.

Zobacz JUBILEUSZ; WOLNOŚĆ.

Zobacz BROŃ, ZBROJA.

Zobacz PLOTKOWANIE, OSZCZERSTWO.

Świadome wprowadzenie kogoś w błąd dla własnej korzyści, np. w celu przejęcia jego dóbr lub praw; zwykle wiąże się z podstępem lub inną formą wypaczania prawdy. Hebrajskie słowo tłumaczone na „oszukiwać” (ʽaszák; Kpł 6:2) wskazuje przede wszystkim na wykorzystywanie siły, władzy lub pozycji ze szkodą dla innych. Dlatego bywa też tłumaczone na ‛ciemiężyć’ lub ‛uciskać’ (Kzn 4:1; Iz 52:4). Grecki czasownik aposteréo znaczy: „oszukiwać; pozbawiać; wyzuć” (Mk 10:19; 1Ko 7:5; 1Tm 6:5). A rzeczownik dòlos („oszustwo”; Dz 13:10) można też oddać jako „podstęp” (Mk 7:22).

Kiedy w Biblii jest mowa o oszustwie, na ogół dotyczy to prowadzenia interesów. Prawo Boże zakazywało nieuczciwych praktyk handlowych. Izraelici mieli być wobec siebie uczciwi. Prawo chroniło zwłaszcza najemników (Kpł 19:13; Pwt 24:14; por. Jak 5:4). Jezus Chrystus wymienił zakaz oszukiwania jako jedno z „przykazań” Bożych (Mk 10:19). Zgodnie z przymierzem Prawa człowiek, który oszukał swego towarzysza, ale okazał skruchę i szczerze przyznał się do winy, miał zwrócić pokrzywdzonemu pełną kwotę oraz dodać do tego jedną piątą, a ponadto złożyć Jehowie dar ofiarny za przewinienie (Kpł 6:1-7).

Pismo Święte uznaje za oszustwo również rozmaite formy religii fałszywej. Czarnoksiężnik Elimas, surowo zganiony przez apostoła Pawła, został dotknięty ślepotą za oszustwo i nikczemność, których się dopuszczał, ‛wypaczając słuszne drogi Jehowy’ (Dz 13:8-11). Paweł napomniał też chrześcijan w Koryncie i napisał, że krzywdzą i oszukują swoich braci, gdyż pozywają ich do sądu przed ludzi nieprawych, a nie przed świętych w zborze. Powinni byli raczej ponieść szkodę i pozwolić się oszukać, niż udawać się z takimi sprawami przed ludzi ze świata (1Ko 6:1-8).

Biblia wielokrotnie ostrzega przed oszukiwaniem i oszukańczymi praktykami; zdecydowanie je piętnuje i wskazuje, że Bóg osądzi oszustów, a swych sług wybawi z ich ręki (Ps 62:10; 72:4; 103:6; Prz 14:31; 22:16; 28:16; Mi 2:1, 2; Mal 3:5).

Narzędzie rolnicze w postaci kija o długości ok. 2,5 m, używane głównie do kierowania bykami podczas orki. Jeden koniec był zaopatrzony w metalowy szpikulec, którym popędzano zwierzę, natomiast do drugiego przymocowywano łopatkę służącą do czyszczenia lemiesza z błota, gliny, korzeni i cierni.

„Ościeniem bydlęcym” Szamgar zabił 600 Filistynów (Sdz 3:31). Hebrajskie słowo malmád, przetłumaczone tu na „oścień”, pochodzi od rdzenia lamád, oznaczającego „uczyć się; nauczać”.

W Biblii wspomniano, że za panowania Saula Izraelici nie mogli mieć własnych kowali i musieli chodzić do Filistynów (którzy ich sobie podporządkowali), aby naostrzyć narzędzia rolnicze lub umocować ościenie — zapewne chodziło o ich metalowe szpikulce (1Sm 13:19-21).

Do ościenia przyrównano słowa mędrca, które pobudzają słuchacza do wprowadzania ich w czyn (Kzn 12:11). Przenośny zwrot „wierzgać przeciw ościeniom” nawiązuje do tego, że uparty byk, poganiany ościeniem, wierzgał, przysparzając sobie bólu. Tak samo szkodzi samemu sobie ktoś, kto podnosi sprzeciw lub bunt wobec prawowitej władzy lub wobec sytuacji, której nie da się zmienić. Właśnie w ten sposób postępował Saul, zanim został chrześcijaninem — walczył z naśladowcami Jezusa Chrystusa, których wspierał Jehowa Bóg (Dz 26:14; por. 5:38, 39).

Według dzieła A Greek and English Lexicon to the New Testament (J. Parkhurst, Londyn 1845, s. 2) greckie słowo ábyssos znaczy „bardzo głęboki; niezgłębiony”. Podobnie w Słowniku grecko-polskim pod red. Z. Abramowiczówny (Warszawa 1958, t. I, s. 4) zdefiniowano je jako „bez dna, niezgłębiony”. Jego sens dobrze więc oddaje polski wyraz „otchłań” (wg Słownika języka polskiego pod red. M. Szymczaka: „przepaść; bezdenna głębia”). W greckiej Septuagincie konsekwentnie używa się tego słowa jako odpowiednika hebrajskiego tehòm („głębina wodna”), np. w Rodzaju 1:2; 7:11.

W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo ábyssos występuje dziewięć razy, z czego siedem w Księdze Objawienia. Z „otchłani” wychodzą symboliczne szarańcze pod wodzą swego króla, Abaddona lub Apolliona, „anioła otchłani” (Obj 9:1-3, 11). O „bestii”, która toczy wojnę z ‛dwoma świadkami’ Boga i ich zabija, również powiedziano, że wychodzi „z otchłani” (Obj 11:3, 7). W Objawieniu 20:1-3 opisano przyszłe wrzucenie Szatana do otchłani na tysiąc lat; przy pewnej okazji legion demonów upraszał Jezusa, by im nie rozkazywał tam odejść (Łk 8:31).

Znaczenie biblijne. Warto zauważyć, że w greckiej Septuagincie nie używa się słowa ábyssos („otchłań”) jako odpowiednika hebrajskiego pojęcia szeʼòl. Skoro do otchłani mają zostać wtrącone stworzenia duchowe, nie może ona oznaczać jedynie Szeolu lub Hadesu, gdyż określenia te wyraźnie odnoszą się do ziemskiego powszechnego grobu ludzkości (Hi 17:13-16; zob. HADES; SZEOL). Nie oznacza ona też „jeziora ognia”, bo tam Szatan zostanie wrzucony po uwolnieniu z otchłani (Obj 20:1-3, 7-10). Tę ostatnią możliwość wyklucza również wypowiedź Pawła z Rzymian 10:7, gdzie wspomniano o pobycie Chrystusa w otchłani, co zarazem pokazuje, że otchłań również nie jest tym samym, co Tartar (zob. TARTAR).

W zrozumieniu, czym jest „otchłań”, pomaga wypowiedź z Rzymian 10:6, 7: „A prawość wynikająca z wiary powiada tak: ‚Nie mów w sercu swoim: „Kto wstąpi do nieba?”, to znaczy, by Chrystusa na dół sprowadzić, albo: „Kto zstąpi do otchłani?”, to znaczy, by wyprowadzić Chrystusa spośród umarłych’” (por. Pwt 30:11-13). Wyraźnie widać, że „otchłań” odnosi się tu do miejsca, w którym Chrystus Jezus znajdował się przez niespełna trzy dni i z którego wskrzesił go Ojciec (por. Ps 71:19, 20; Mt 12:40). W Objawieniu 20:7 otchłań nazwano „więzieniem”, a całkowite ograniczenie swobody działania, charakterystyczne dla takiego miejsca odosobnienia, trafnie opisuje sytuację Jezusa po śmierci (por. 2Sm 22:5, 6; Hi 38:16, 17; Ps 9:13; 107:18; 116:3; Dz 2:24).

W dziele J. Hastingsa Encyclopaedia of Religion and Ethics (1913, t. I, s. 54) można znaleźć ciekawą uwagę na temat sensu greckiego słowa tłumaczonego na „niezgłębiony” albo „otchłań”. W komentarzu do Rzymian 10:6, 7 napisano tam: „Sformułowanie użyte przez św. Pawła przekazuje myśl o przestrzeni tak przepastnej, że wszelkie próby jej zbadania są daremne”. W wersetach tych Paweł ukazuje kontrast między niedostępnością „nieba” i „otchłani” a możliwością osiągnięcia prawości dzięki wierze. W podobny sposób użył w Rzymian 11:33 pokrewnego słowa báthos: „O głębokości [báthos] Bożego bogactwa i mądrości, i wiedzy! Jakże niezbadane są jego sądy i jak nie do wyśledzenia jego drogi!” (zob. też 1Ko 2:10; Ef 3:18, 19). Tak więc zgodnie z Rzymian 10:6, 7 władzę nad miejscem określanym jako „otchłań” ma tylko Bóg i wyznaczony przez Niego anioł z „kluczem od otchłani” (Obj 20:1). A według dzieła A Greek-English Lexicon pod red. H. G. Liddella i R. Scotta (Oksford 1968, s. 4) jednym ze znaczeń słowa ábyssos jest „bezkresna pustka”.

Hebrajski wyraz mecoláh (lub meculáh) występujący w Psalmie 88:6 w lm. został przetłumaczony na „wielką otchłań”, a dosłownie znaczy „otchłanie” albo „głębiny” (por. Za 10:11). Określenie to jest spokrewnione ze słowem culáh, oznaczającym „głębinę” (Iz 44:27).

(skrócona forma imienia Otniel).

Syn Szemajasza i wnuk Korachity Obed-Edoma, powołany na lewickiego odźwiernego, strzegącego sanktuarium. Otni i jego bracia „sprawowali władzę w domu swego ojca, byli to bowiem dzielni mocarze” (1Kn 26:1, 4, 6-8, 15).

Pierwszy wymieniony z imienia sędzia Izraela po Jozuem. Otniel był „synem Kenaza, młodszego brata Kaleba” (Sdz 1:13; 3:9; Joz 15:17). Konstrukcja gramatyczna tekstu hebrajskiego dopuszcza, że młodszym bratem Kaleba był albo Otniel, albo Kenaz. Jednakże z innych fragmentów wynika, że Otniela należy uważać za