służba Jezusa. W tym właśnie sensie mieli dokonać dzieł większych niż on.

Obowiązek pracy. Jezus Chrystus powiedział, że „pracownik jest godzien swej zapłaty”. Wskazał tym samym, iż osobom zaangażowanym w sprawy duchowe nie zabraknie podstawowych środków do życia (Łk 10:7). Jak jednak podkreślił apostoł Paweł w swym liście do Tesaloniczan, człowiek leniwy, który nie chce pracować, nie zasługuje na to, by żyć cudzym kosztem. Powinien raczej nauczyć się pracować własnymi rękami i samemu zaspokajać swoje potrzeby (1Ts 4:11; 2Ts 3:10, 12). Podobnie złodziej powinien przestać kraść i zacząć ‛ciężko pracować’ (Ef 4:28).

Jakość pracy wykonywanej przez sług Bożych. Przy wykonywaniu jakiejkolwiek pracy sługa Jehowy powinien pamiętać o swej więzi z Bogiem, czyniąc wszystko „z całej duszy jak dla Jehowy, a nie dla ludzi” (Kol 3:23). Wymaga to pracowitości (Prz 10:4; 13:4; 18:9), uczciwości i wierności. Okazywanie tych przymiotów przysparza chwały Bogu, na co wyraźnie wskazuje zachęta skierowana do chrześcijan będących niewolnikami: „Niewolnicy niech będą we wszystkim podporządkowani swym właścicielom i starają się ich zadowolić, nie odpowiadając hardo, nie dopuszczając się kradzieży, lecz w pełni przejawiając niezachwianą wierność, aby we wszystkim zdobić naukę naszego Wybawcy, Boga” (Tyt 2:9, 10; Ef 6:5-8; Heb 13:18).

Właściwy stosunek do dóbr zdobywanych dzięki pracy. Chrześcijanie powinni zabiegać o błogosławieństwo Boże dla swej pracy i nie zamartwiać się zbytnio o potrzeby materialne. Jezus radził swym naśladowcom szukać najpierw Królestwa (Mt 6:11, 25-33). Zachęcał też: „Pracujcie nie na pokarm, który ginie, lecz na pokarm, który trwa ku życiu wiecznemu” (Jn 6:27). Dlatego słudzy Boży słusznie uznają pieniądze i inne dobra zdobyte dzięki pracy za mniej ważne od bogactw duchowych. Swoje środki materialne wykorzystują do popierania spraw duchowych i w ten sposób zjednują sobie przyjaźń Boga i Chrystusa (Kzn 7:12; Łk 12:15-21; 16:9).

Uczynki, których trzeba się wystrzegać. To Jehowa decyduje, jakie uczynki są stosowne, a jakie nie, i „podda wszelki uczynek osądzeniu w związku z każdą ukrytą rzeczą, czy to dobrą, czy złą” (Kzn 12:13, 14). Odpłaci każdemu według jego uczynków (Ps 62:12). Pamiętanie o tym, a przede wszystkim miłość do Jehowy Boga stanowią najlepszą motywację, by unikać złych postępków i robić to, co Mu się podoba (Ps 34:14; 97:10; Am 5:14, 15; 1Jn 5:3).

Aby zyskać uznanie u Boga, chrześcijanie muszą wystrzegać się „uczynków ciała”, takich jak: rozpusta, rozpasanie, bałwochwalstwo, uprawianie spirytyzmu, nieprzyjaźnie, napady gniewu i pijatyki. Wymienione praktyki zaliczają się też do „bezowocnych uczynków typowych dla ciemności”, które nie przynoszą żadnego pożytku; kto się ich dopuszcza, nie odziedziczy Królestwa Bożego (Gal 5:19-21; Ef 5:3-14; 1Pt 4:3; por. Jn 3:20, 21).

Szlachetne uczynki. Jeśli ktoś chce osiągnąć powodzenie w swej pracy, musi polegać na Jehowie Bogu (Ps 127:1; Prz 16:3). To On dodaje sił i wspiera osoby, które spełniają Jego wolę (2Ko 4:7; Flp 4:13). Ludzie nierzadko trudzą się na próżno (Kzn 2:10, 11), ale praca związana z czystym wielbieniem nie jest daremna. Chrześcijan pochodzenia hebrajskiego zapewniono: „Bóg nie jest nieprawy, żeby miał zapomnieć o waszej pracy oraz o miłości, którą okazaliście jego imieniu przez to, że usługiwaliście świętym i w dalszym ciągu usługujecie” (Heb 6:10). Do takiej pracy z pewnością można zaliczyć okazywanie życzliwości i materialnego wsparcia potrzebującym, uciskanym czy prześladowanym (por. Ef 4:28; Flp 4:14-19; 1Tm 6:17, 18; Jak 1:27). Szlachetne uczynki obejmują również chrześcijańskie dzieło czynienia uczniów (Mt 28:19, 20; 1Ko 3:9-15), a w wypadku mężczyzn — także usługiwanie w charakterze nadzorców w zborze chrześcijańskim i nauczanie współwyznawców (1Ts 5:12, 13; 1Tm 3:1; 5:17).

Wiara a uczynki. Uczynki wymagane przez Prawo Mojżeszowe, m.in. składanie ofiar, oczyszczanie się i obrzezanie, nie czyniły nikogo prawym (Rz 3:20; 4:1-10; Gal 3:2). Jednakże uczeń Jakub oznajmił: „Człowiek ma być uznany za prawego dzięki uczynkom, a nie tylko dzięki wierze” (Jak 2:24). Jakub nie pisał tu o uczynkach związanych z przestrzeganiem Prawa Mojżeszowego, lecz miał na myśli uczynki będące wyrazem i dowodem czyjejś wiary (por. Mt 7:21-27; Ef 2:8-10; Jak 1:27; 2:14-17; 4:4). Na przykład Abraham dowiódł swej wiary, gdy był gotowy złożyć w ofierze Izaaka. A Rachab potwierdziła swoją wiarę, ukrywając izraelskich zwiadowców (Heb 11:17-19; Jak 2:21-25).

Zamiłowanie do pracy, pilność, wytrwałość w pracy; gorliwość. Na ogół dotyczy zajęć godnych pochwały i użytecznych. Jest przeciwieństwem gnuśności i próżniactwa.

Grecki wyraz tłumaczony w Biblii czasami na „pracowitość” częściej oddano jako „żarliwość”, „prawdziwa żarliwość” lub „gorliwe staranie”. Jego sens oddają też słowa „pośpiech”, „prędkość”, „zajęcie”.

Apostoł Paweł ostrzegł chrześcijan przed opieszałością w czynieniu dobra. Oznajmił: „Pragniemy jednak, żeby każdy z was wykazywał taką samą pracowitość [dosł. „przyśpieszał”], abyście mieli zupełną pewność nadziei aż do końca, tak byście nie stali się gnuśni, lecz byli naśladowcami tych, którzy dzięki wierze i cierpliwości dziedziczą obietnice” (Heb 6:11, 12; por. Prz 10:4; 12:24; 18:9). Jezus Chrystus polecił swym uczniom: „Wytężajcie siły, by wejść przez wąskie drzwi, gdyż wielu, mówię wam, będzie się starało wejść, lecz nie zdoła” (Łk 13:24). Dobrym przykładem takiego pilnego wytężania się był Paweł (Kol 1:29; 2Ts 3:7-9). Oczywiście najlepszy wzór pracowitości dają Jehowa i Jego Syn (Iz 40:26; Jn 5:17).

Jeśli chrześcijanie nie chcą stać się „bezczynni albo bezowocni”, muszą „dokładać ze swej strony [w odpowiedzi na obietnice Boże] wszelkich gorliwych starań”, by uzupełniać wiarę cnotą, poznaniem, panowaniem nad sobą, wytrwałością, zbożnym oddaniem, uczuciem braterskim i miłością (2Pt 1:4-8). Wymaga to nieustannego przykładania się do pracy (2Tm 2:15; Heb 4:11) i całkowitego skupienia uwagi (Heb 2:1). Niezbędnych do tego sił udziela Jehowa przez swego ducha. Znaczenie pracowitości dobitnie podkreślił apostoł Paweł: „Nie bądźcie opieszali w tym, czym się zajmujecie. Pałajcie duchem. Służcie Jehowie jako niewolnicy”. Nakaz ten dotyczy wszystkich sług Bożych („trwajmy w tym usługiwaniu”), a zwłaszcza tych, którzy przewodzą w zebraniach i działalności zborowej, gdyż Paweł napisał: „Kto przewodzi, niech to czyni z prawdziwą żarliwością” (Rz 12:7, 8, 11).

Członkowie zboru chrześcijańskiego, którzy znajdą się w potrzebie, mogą liczyć na pomoc współwyznawców, pod warunkiem że nie stronią od pracy. Biblia podaje następującą zasadę: „Jeżeli ktoś nie chce pracować, niech również nie je”. Leniwych zachęcono, „żeby w cichości pracując, jedli pokarm, na który sami zarobili” (2Ts 3:10-12). Kto podaje się za chrześcijanina, ale nie dba o swych domowników, „ten wiary się zaparł i jest gorszy niż człowiek bez wiary” (1Tm 5:8). Nawet ubogie wdowy wciągano na listę uprawniającą do regularnej pomocy materialnej tylko wtedy, gdy wcześniej były aktywnymi chrześcijankami i ‛pilnie naśladowały każdy dobry uczynek’ (1Tm 5:9, 10).

Korzyści. Pracowitość zapewnia wiele korzyści, zarówno teraz, jak i w przyszłości. „Ręka pilnego — ta wzbogaci” (Prz 10:4). „Ręka pilnych będzie rządzić” (Prz 12:24). „Dusza pilnych zostanie obficie nasycona” (Prz 13:4). Synowie pracowitej kobiety „wstają i zwą ją szczęśliwą; powstaje ten, który ją ma — i ją wysławia”. O takiej kobiecie powiedziano: „Dajcie jej z owocu jej rąk i niech dzieła jej nawet w bramach ją sławią” (Prz 31:28, 31). A duchowym braciom Chrystusa oznajmiono: „Róbcie wszystko, co możecie, aby utwierdzić swe powołanie i wybranie, bo jeśli będziecie to czynić, na pewno nie upadniecie. Tak bowiem zostanie wam szczodrze udostępnione wejście do wiecznotrwałego królestwa naszego Pana i Wybawcy, Jezusa Chrystusa” (2Pt 1:10, 11).

W czasach biblijnych osoba zajmująca się praniem odzieży, jak również obróbką nowych tkanin: wybielaniem i dekatyzowaniem oraz odtłuszczaniem przed farbowaniem. Hebrajski odpowiednik słowa „pracz” najwyraźniej pochodzi od rdzenia oznaczającego „deptać”, czyli prać przez deptanie, które pomaga usunąć brud (Mal 3:2; zob. KĄPIEL). Greckie słowo gnaféus, tłumaczone na „czyściciel odzieży”, jest spokrewnione z określeniem gnáfos („szczeć sukiennicza; zgrzebło”) i odnosi się do kogoś, kto poddaje obróbce nowe tkaniny albo pierze i płucze brudną odzież.

Starożytni czyściciele odzieży zapewne potrafili znacznie rozjaśnić ubrania, piorąc je i wybielając. Ale Marek, gdy opisywał niezrównaną biel szat Jezusa podczas sceny przemienienia, oświadczył: „Jego szaty wierzchnie stały się lśniące, daleko bielsze, niż zdołałby je wybielić którykolwiek czyściciel odzieży na ziemi” (Mk 9:3).

Soda. Hebrajskie słowo néter, tłumaczone na „soda”, odnosiło się do uwodnionego węglanu sodu, czyli natrytu, nazywanego też sodą rodzimą. Po polaniu słabym kwasem soda zaczyna się pienić, do czego nawiązano w Przysłów 25:20. Chociaż w niektórych przekładach w wersecie tym mowa o „saletrze”, nie chodzi tu o tę substancję, gdyż saletra to azotan sodu lub potasu.

Soda sama w sobie oraz jako składnik mydła jest bardzo skutecznym środkiem czyszczącym. Okoliczność ta dodaje wagi słowom Jehowy na temat rażących grzechów Izraela, przyrównanego do winorośli: „Choćbyś się obmyła sodą i wzięła sobie dużo ługu, twoje przewinienie będzie plamą przede mną” (Jer 2:22).

W starożytności sodę pozyskiwano z jezior lub z pokładów znajdujących się w Syrii, Indiach, Egipcie oraz wzdłuż pd.-wsch. wybrzeży Morza Martwego. Podobno wykorzystywano ją nie tylko