o siedmiu latach małych wylewów Nilu i wynikającym z tego braku żywności. Według tej relacji po ustaniu głodu część ziemi przydzielono kapłanom. Co prawda dokument ten może być „fałszerstwem dokonanym przez kapłanów w późniejszych czasach w celu uzasadnienia roszczeń do ziemi”, ale przynajmniej stanowi potwierdzenie, że panowało przekonanie, iż kiedyś Egipt nawiedziła siedmioletnia klęska głodu (Ancient Near Eastern Texts, red. J. Pritchard, 1974, s. 31).

Przed wkroczeniem Izraelitów do Ziemi Obiecanej Jehowa zapewnił ich przez Mojżesza, że jeśli będą Mu wiernie służyć, nie zabraknie im pożywienia (Pwt 28:11, 12). Natomiast głód należał do zapowiedzianych strasznych następstw niewierności (Pwt 28:23, 38-42). W okresie sędziów głód skłonił Elimelecha, męża Noemi, do przeniesienia się z rodziną z Betlejem do Moabu (Rut 1:1, 2). W czasach Dawida Jehowa sprowadził na ziemię izraelską trzyletnią klęskę głodu z powodu winy krwi spoczywającej na domu Saula w związku z Gibeonitami (2Sm 21:1-6). W odpowiedzi na modlitwę Eliasza kraj niewiernych Izraelitów nawiedziła trzyipółletnia susza, która wywołała dotkliwy niedobór żywności (1Kl 17; Jak 5:17). Klęski głodu zdarzały się też za dni Elizeusza, m.in. w czasie oblężenia Samarii przez Syryjczyków, kiedy to zanotowano nawet przypadek kanibalizmu (2Kl 4:38; 6:24-29; 8:1).

Chociaż prorocy Boży ostrzegali, że odstępstwo sprowadzi śmierć od głodu, zarazy i miecza, niewierni mieszkańcy Judy woleli słuchać fałszywych proroków, którzy zapewniali, iż żadne nieszczęście nie nadejdzie (Jer 14:11-18; Eze 5:12-17). Ale słowa proroków Bożych okazały się prawdziwe. Podczas oblężenia Jerozolimy przez Babilończyków (609-607 p.n.e.) w mieście zapanował tak straszny głód, że kobiety gotowały i jadły własne dzieci (2Kl 25:1-3; Jer 52:4-6; Lam 4:1-10; 5:10; por. Pwt 28:51-53).

Za pośrednictwem proroka Joela Jehowa ostrzegł Izraelitów, że przed nadejściem „dnia Jehowy” nawiedzi ich przerażająca plaga owadów, która spustoszy ziemię i wywoła wielki głód (Jl 1).

Setki lat później Jezus przepowiedział braki żywności jako jeden z elementów znaku zakończenia „systemu rzeczy” (Mt 24:3, 7; por. Obj 6:5, 6). Zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią chrześcijańskiego proroka Agabusa w czasach cesarza Klaudiusza (41-54 n.e.) rzeczywiście nastał wielki głód (Dz 11:28). Kilka lat wcześniej, w 42 r. n.e., klęska taka nawiedziła Egipt, gdzie mieszkało dużo Żydów. A dla Judei i Jerozolimy nastała „wielka bieda”, gdy wojska rzymskie pod wodzą Tytusa obległy Jerozolimę i w końcu zburzyły ją w 70 r. n.e. (Łk 21:23). Jak donosi Józef Flawiusz, w mieście zapanował wtedy straszliwy głód: ludzie żuli skóry, jedli trawę, siano, a pewna matka nawet upiekła i zjadła własnego syna (Wojna żydowska, VI, III, 3, 4 [193-213]). Gdy jednak Jezus przepowiadał braki żywności, wskazał, że nie chodzi tylko o wydarzenia poprzedzające zagładę Jerozolimy, lecz także o to, co będzie się dziać w okresie powrotu Syna Człowieczego w chwale Królestwa (Łk 21:11, 27, 31; por. Obj 6:5, 6).

Uwolnienie od głodu. Chrystus Jezus zapewnił, że Bóg wysłucha modlitw swych wiernych sług o chleb na każdy dzień i zatroszczy się o potrzeby tych, którzy na pierwszym miejscu stawiają Królestwo Boże (Mt 6:11, 33; por. Ps 33:19; 37:19, 25). Wskazał jednak, że ze względu na sprzeciw i prześladowania jego naśladowcy będą niekiedy cierpieć głód (Mt 25:35, 37, 40). Apostoł Paweł napisał, że pełniąc służbę w trudnych warunkach, wielokrotnie odczuwał głód i pragnienie (1Ko 4:11-13; 2Ko 11:27; Flp 4:12). Był jednak przekonany, że głód fizyczny nigdy ‛nie zdoła oddzielić’ wiernych sług Boga od Jego miłości, która dodaje im sił (Rz 8:35, 38, 39; por. Łk 6:25).

Osoby, które łakną i pragną prawości oraz prawdy, na pewno zostaną nasycone pod względem duchowym (Mt 5:6; Jn 6:35). Dotyczy to także członków „wielkiej rzeszy”, którzy mają nadzieję przeżyć „wielki ucisk” i o których napisano, że „nie będą już więcej głodować ani już więcej pragnąć” (Obj 7:9, 13-17). Pod panowaniem Królestwa Bożego nastanie również obfitość literalnej żywności i głód nikomu już nie dokuczy (Ps 72:16; Iz 25:6).

Całkowita lub częściowa utrata zdolności słyszenia, często spowodowana chorobą, wypadkiem albo hałasem — długotrwałym bądź nagłym o dużym natężeniu. Niektórzy są głusi od urodzenia. Biblia wspomina również o utracie słuchu wskutek opętania przez demona (Mk 9:25-29). Rdzeń, od którego wywodzi się hebrajskie słowo cherész („głuchy”; Iz 35:5), ma związek z milczeniem lub niereagowaniem na słowa i bywa tłumaczony na ‛być głuchym’, ‛milczeć’ oraz ‛ogłuchnąć’ (Ps 28:1; 35:22, przyp. w NW; 50:3, przyp. w NW; Mi 7:16).

Jehowa, który stworzył ucho (Prz 20:12), nakazał swemu ludowi mieć wzgląd na niesłyszących. Izraelitom nie wolno było złorzeczyć głuchym ani się z nich wyśmiewać, ponieważ nie mogli się oni bronić przed zarzutami, których nie słyszeli (Kpł 19:14; por. Ps 38:13, 14).

Wypowiedź Jehowy zanotowana w Wyjścia 4:11, że „czyni” On człowieka głuchym, nie oznacza, iż jest odpowiedzialny za wszystkie przypadki głuchoty. Może jednak z określonej przyczyny lub w jakimś szczególnym celu sprawić, że ktoś rzeczywiście straci słuch, mowę lub wzrok. Na przykład ojciec Jana Chrzciciela na pewien czas zaniemówił, gdyż nie uwierzył zapowiedzi anioła (Łk 1:18-22, 62-64). Jehowa może też ‛uczynić’ ludzi głuchymi pod względem duchowym, pozwalając, by pozostawali w takim stanie, jeśli tego chcą (por. Iz 6:9, 10).

Podczas swej służby Jezus Chrystus niejednokrotnie przywracał głuchym słuch, czym pokazał, że ma cudowną moc uzdrawiania (Mt 11:5; Mk 7:32-37; Łk 7:22). Gdy więc obejmie władzę nad ziemią, bez wątpienia znikną wszelkie ułomności, m.in. głuchota.

Niegodziwców odrzucających rady psalmista przyrównał do kobry, która jest głucha na głos zaklinaczy (Ps 58:3-5). Podobnie w czasach Izajasza Izraelici, choć mieli uszy, byli jakby głusi, ponieważ niechętnie słuchali słowa Jehowy i zwlekali z wprowadzaniem go w czyn (Iz 42:18-20; 43:8). Jednakże po zapowiedzianym powrocie z wygnania lud Boży miał odzyskać duchowy słuch. Miał ‛usłyszeć’ słowo Jehowy, czyli zacząć zwracać na nie uwagę (Iz 29:18; 35:5). Kiedy Jezus Chrystus był na ziemi, wielu ludziom otworzył uszy zrozumienia, dzięki czemu mogli działać zgodnie z tym, co słyszeli (Mt 13:16, 23).

W Biblii słowo „głupiec” na ogół nie oznacza kogoś nieinteligentnego, lecz tego, kto wbrew rozsądkowi łamie zasady moralne i odrzuca prawe mierniki Boże. W języku hebrajskim osobę taką określają słowa kesíl („nierozumny”; Prz 1:22), ʼewíl („głupi”; Prz 12:15), nawál („nierozumny”; Prz 17:7) i lec („szyderca”; Prz 13:1). Po grecku áfron to ktoś „nierozsądny” (Łk 12:20), anòetos — „nierozumny” (Gal 3:1), a moròs — „głupi” (Mt 23:17; 25:2).

Do typowych głupców można zaliczyć Nabala (1Sm 25) oraz tych, którzy znają prawdziwego Boga, ale oddają cześć stworzeniu (Rz 1:20-25). Izajasz powiedział, że „nierozumny [czyli głupiec] będzie mówił po prostu to, co nierozumne, a jego serce będzie się zajmowało tym, co szkodliwe, by działać na rzecz odstępstwa i mówić przeciw Jehowie to, co przewrotne, by duszę głodnego odprawić z niczym, a nawet spragnionego odprawia on bez picia” (Iz 32:6). Głupiec gardzi mądrością i karnością (Prz 1:7). Zamiast słuchać rad, podąża drogą, która „jest w jego oczach słuszna” (Prz 12:15). Szybko się obraża i wdaje w zwadę (Prz 20:3; Kzn 7:9). Mówi w swym sercu (może nawet nie wypowiada na głos, ale pokazuje czynami): „Nie ma Jehowy” (Ps 14:1).

Ponieważ faryzeusze i uczeni w piśmie byli obłudni i wypaczyli prawdę ludzkimi tradycjami, Jezus Chrystus słusznie nazwał ich ludźmi „głupimi i ślepymi” — pozbawionymi mądrości i kręgosłupa moralnego. Podał też przykłady ich braku rozeznania, potwierdzające, że istotnie zasługiwali na taką ocenę (Mt 15:3; 23:15-22). Gdyby jednak ktoś niesłusznie potępiał swego brata i kwestionował jego postawę moralną, nazywając go „podłym głupcem”, podlegałby karze Gehenny (Mt 5:22; 7:1, 2; Rz 14:10-12).

O tym, jak nierozsądne jest zaniedbywanie spraw duchowych i pozbawianie się przez to prawdziwych błogosławieństw, świadczą trafne, życiowe przykłady opowiedziane przez Jezusa, m.in. o głupcu, który postawił swój dom na piasku, czy o bogaczu, któremu ziemia dobrze obrodziła i dlatego chciał rozbudować swe spichrze, żeby potem zażywać wygód. Głupotą jest również brak czujności duchowej, czego dowodzi przypowieść o pięciu głupich dziewicach, które wychodząc na spotkanie z oblubieńcem, nie zabrały ze sobą oliwy do lamp (Mt 7:24-27; 25:1-13; Łk 12:16-21).

Chcąc być naprawdę mądrym, trzeba stać się głupim w oczach świata, gdyż „mądrość tego świata jest u Boga głupstwem”. Na swych przedstawicieli Jehowa nie wybrał mędrców tego świata, ale tych, na których świat patrzy z góry jak na niedouczonych głupców. W ten sposób głupstwo świata zostało jeszcze bardziej obnażone. Ale osoby, którym okazano łaskę, nie mają żadnych powodów do chluby. Cała chwała słusznie należy się Jehowie, który jest Źródłem wszelkiej mądrości (1Ko 1:18-31; 3:18, 19).

Kto odpowiada głupiemu „według jego głupoty”, tzn. zniża się do jego metod prowadzenia sporu, zrównuje się z nim, przejmuje jego nierozsądne zachowanie i myślenie. Dlatego przysłowie radzi: „Nie odpowiadaj głupiemu według jego głupoty”. Czasem jednak warto odpowiedzieć takiemu człowiekowi „według jego głupoty”, czyli przeanalizować jego argumenty, zdemaskować ich niedorzeczność i wykazać, że prowadzą do zupełnie innych wniosków (Prz 26:4, 5).

Miejsce, które ptak lub inne zwierzę przygotowuje w celu wychowania w nim potomstwa; poza tym w Biblii słowem tym określa się kryjówkę albo wygodne, przytulne miejsce zamieszkania (Prz 27:8; Iz 10:14; 16:2).