w Filippi (Flp 1:1), istniało grono „starszych”, czyli nadzorców — określenia te zresztą często występują w lm. O „gronie starszych” (gr. presbytérion) wspomniano w związku z ‛włożeniem rąk’ na Tymoteusza (1Tm 4:14). „Starsi”, jako nadzorcy zboru, ‛przewodzili’ swoim braciom (Rz 12:8; 1Ts 5:12-15; 1Tm 3:4, 5; 5:17).

Paweł i Piotr, „starsi” mający autorytet apostolski, czasami nadzorowali pracę „starszych” z poszczególnych zborów (por. 1Ko 4:18-21; 5:1-5, 9-13; Flp 1:1; 2:12; 1Pt 1:1; 5:1-5), podobnie jak apostoł Jan oraz uczniowie Jakub i Juda; wszyscy oni pisali listy do zborów. Paweł wyznaczył Tymoteusza i Tytusa na swych przedstawicieli w pewnych miejscach (1Ko 4:17; Flp 2:19, 20; 1Tm 1:3, 4; 5:1-21; Tyt 1:5). Niejednokrotnie mieli oni do czynienia z nowo powstałymi zborami. Tytusowi polecono, by w zborach na Krecie ‛skorygował to, co wadliwe’.

Poza tym Paweł, Barnabas, Tytus i najwyraźniej także Tymoteusz mieli udział w mianowaniu „starszych” (Dz 14:21-23; 1Tm 5:22; Tyt 1:5). Brak jakichkolwiek wzmianek o tym, by zbory same ich sobie wybierały. Po informacji o ponownej wizycie Pawła i Barnabasa w Listrze, Ikonium i Antiochii dodano, że „w każdym zborze ustanowili [gr. cheirotonésantes] (...) starszych” (Dz 14:23). W dziele The Acts of the Apostles (F. F. Bruce, 1970, s. 286) zamieszczono następującą uwagę na temat sensu greckiego czasownika cheirotonéo: „Chociaż pod względem etymologicznym [cheirotonéo] znaczy ‚wybierać przez podniesienie ręki’, z czasem zaczęto używać go w znaczeniu ‚wyznaczyć’, ‚mianować’: por. to samo słowo z przedrostkiem [pro: „przed”] w x. 41”. W Słowniku grecko-polskim pod red. Z. Abramowiczówny (Warszawa 1965, t. IV, s. 611) podano podstawowe znaczenia słowa cheirotonéo, po czym powiedziano: „późn[iej] og[ólnie] wyznaczyć, zamianować, (...) wyznaczyć na stanowisko w kościele”. Podobnie w dziele A Greek and English Lexicon to the New Testament (Londyn 1845, s. 673) J. Parkhurst wyjaśnia: „Z dopełnieniem w bierniku: wyznaczyć lub zamianować na urząd, chociaż nie przez głosowanie”. Do zamianowania tych chrześcijan na urząd „starszego” nie było potrzebne głosowanie przez podniesienie ręki.

Paweł napisał do Tymoteusza: „Starsi, którzy bardzo dobrze przewodzą, niech będą poczytywani za godnych podwójnego szacunku, zwłaszcza ci, którzy ciężko pracują, przemawiając i nauczając” (1Tm 5:17). W świetle następnego wersetu (5:18) oraz wcześniejszego omówienia kwestii pomagania wdowom pod względem materialnym (5:3-16) najwyraźniej słuszny jest wniosek, że ten „podwójny szacunek” miał obejmować także wsparcie materialne.

Kim jest „dwudziestu czterech starszych” zasiadających na niebiańskich tronach?

W Księdze Objawienia określenie presbýteroi występuje 12 razy i odnosi się do istot duchowych. Żeby ustalić, o kogo chodzi, trzeba wziąć pod uwagę ich otoczenie, strój i zachowanie.

Apostoł Jan ujrzał w wizji niebiański tron Jehowy, a wokół niego 24 mniejsze trony, na których zasiadało 24 starszych odzianych w białe szaty i mających na głowach złote korony (Obj 4:1-4). Potem zobaczył, jak ci starsi wielokrotnie padali przed tronem Jehowy, oddając Mu cześć, oraz uczestniczyli w wielu wydarzeniach (Obj 4:9-11; 5:4-14; 7:9-17; 14:3; 19:4). Mieli szczególny udział w obwieszczaniu, że nastało Królestwo, bo Jehowa ‛wziął swą wielką moc i zaczął królować’ (Obj 11:15-18).

W starożytności „starsi Izraela” reprezentowali cały naród i przemawiali w jego imieniu (Wj 3:16; 19:7). Podobnie „starsi” mogą reprezentować czy też wyobrażać cały zbór duchowego Izraela. A zatem 24 starszych zasiadających na tronach wokół tronu Boga może trafnie symbolizować całe grono namaszczonych chrześcijan, już po dochowaniu wierności aż do śmierci i otrzymaniu obiecanej nagrody — zmartwychwstania do życia w niebie i tronu obok tronu Jehowy (Obj 3:21). Liczba 24 również jest wymowna, gdyż właśnie tyle oddziałów kapłańskich zorganizował Dawid do usługiwania w świątyni w Jerozolimie. A namaszczeni chrześcijanie mają przecież być „królewskim kapłaństwem” (1Pt 2:9; 1Kn 24:1-19; Łk 1:5-23, 57-66; Obj 20:6; zob. NADZORCA).

Zobacz HEBRAJSKIE, PISMA.

Stosunkowo duża jednostka pływająca, głównie morska. Biblia na ogół zawiera tylko przypadkowe wzmianki o statkach lub okrętach, ich wyposażeniu i żegludze, ale dostarczają one pewnych informacji o tych jednostkach w czasach starożytnych. Opisy pozabiblijne oparte są na dokumentach historycznych różnych narodów oraz na zachowanych malowidłach statków handlowych, bitew morskich itp.

Statki egipskie. Egipcjanie budowali łodzie z wiązek splecionych ze sobą i powiązanych sznurami