a może się odnosić również do „poczęcia” potomka (zob. Heb 11:11). Co prawda z Hebrajczyków 4:3, 4 wynika, że „założenie” świata ludzkiego nastąpiło wtedy, gdy Bóg stworzył dwoje pierwszych ludzi, ale przecież później wskutek swego postępowania przestali oni być dziećmi Bożymi (Rdz 3:22-24; Rz 5:12). Bóg w swej niezasłużonej życzliwości pozwolił im jednak wydać na świat potomstwo, a o jednym z ich synów, mianowicie o Ablu, Biblia wyraźnie mówi, że zaskarbił sobie przychylność Bożą i dlatego ma widoki na odkupienie i wybawienie (Rdz 4:1, 2; Heb 11:4). Warto zauważyć, że w Łukasza 11:49-51 Jezus wspomniał o „krwi wszystkich proroków, przelanej od założenia świata”, a zaraz potem dodał: „od krwi Abla aż do krwi Zachariasza”. Tym samym skojarzył Abla z „założeniem świata”.

Mesjasz, czyli Chrystus, miał być obiecanym Potomkiem, za którego pośrednictwem zostaną pobłogosławieni wszyscy prawi członkowie rodziny ludzkiej (Gal 3:8, 14). Pierwsza wzmianka o „potomstwie” padła już po buncie w Edenie, ale jeszcze przed narodzinami Abla (Rdz 3:15). Mesjańskiego Potomka jednoznacznie rozpoznano dopiero jakieś 4000 lat później. „Święta tajemnica”, którą wtedy wyjawiono, rzeczywiście „przez długie czasy była okryta milczeniem” (Rz 16:25-27; Ef 1:8-10; 3:4-11).

Rolę Mesjasza — głównego przedstawiciela zapowiedzianego „potomstwa” — Jehowa Bóg powierzył swemu pierworodnemu Synowi w ustalonej przez siebie porze. Nic nie wskazuje na to, jakoby ów Syn był do tego z góry „przeznaczony”, zanim jeszcze został stworzony lub zanim w Edenie wybuchł bunt. Bóg wybrał do urzeczywistnienia proroctw właśnie jego, ponieważ wcześniej zyskał do tego uzasadnione podstawy. Przed przysłaniem swego Syna na ziemię utrzymywał z nim zażyłe stosunki i niewątpliwie poznał go tak dobrze, że mógł być pewien, iż wiernie spełni on prorocze obietnice i pierwowzory (por. Mt 11:27; Jn 10:14, 15; Rz 15:5; Flp 2:5-8; zob. JEZUS CHRYSTUS [Wypróbowany i wydoskonalony]).

‛Powołani i wybrani’. Pozostają jeszcze wersety, w których jest mowa o „powołanych” albo „wybranych” chrześcijanach (Judy 1; Mt 24:24). Napisano o nich, że zostali „wybrani zgodnie ze znajomością rzeczy przyszłych, posiadaną przez Boga” (1Pt 1:1, 2), ‛wybrani przed założeniem świata’, ‛z góry wyznaczeni do usynowienia’ (Ef 1:3-5, 11), ‛od początku wybrani ku wybawieniu i właśnie do tego powołani’ (2Ts 2:13, 14). Sens tych wersetów zależy od tego, czy się odnoszą do wyznaczenia z góry poszczególnych osób, czy do pewnej klasy ludzi, mianowicie zboru chrześcijańskiego, „jednego ciała” (1Ko 10:17), składającego się z przyszłych współdziedziców Chrystusa Jezusa w jego niebiańskim Królestwie (Ef 1:22, 23; 2:19-22; Heb 3:1, 5, 6).

Gdyby te słowa odnosiły się do konkretnych ludzi z góry wybranych do wiecznego wybawienia, to nigdy nie mogliby oni okazać się niewierni ani zaprzepaścić swego powołania (ponieważ Bóg nie może się mylić w swych przewidywaniach), a wyznaczony im los nie mógłby być odmieniony. Tymczasem apostołowie Piotr i Paweł natchnieni do napisania zacytowanych powyżej słów — skierowanych do tych, którzy zostali ‛kupieni’ i ‛uświęceni’ krwią Chrystusowej ofiary okupu, którzy „zakosztowali wspaniałomyślnego daru niebiańskiego” i „stali się uczestnikami ducha świętego” oraz „mocy nadchodzącego systemu rzeczy” — zaznaczyli też, że część z tych chrześcijan odpadnie i nie zdobędzie się na skruchę, czym ściągnie na siebie zgubę (2Pt 2:1, 2, 20-22; Heb 6:4-6; 10:26-29). Obaj zgodnie zachęcali adresatów swoich listów: „Róbcie wszystko, co możecie, aby utwierdzić swe powołanie i wybranie, bo jeśli będziecie to czynić, na pewno nie upadniecie”, a także: „Wypracowujcie swoje wybawienie z bojaźnią i drżeniem” (2Pt 1:10, 11; Flp 2:12-16). Chociaż Paweł był „powołany na apostoła Jezusa Chrystusa” (1Ko 1:1), najwyraźniej nie uważał, że jest mu przeznaczone wieczne wybawienie, skoro pisał, z jakim wysiłkiem zmierza „do celu po nagrodę Bożego powołania w górę” (Flp 3:8-15) i jak się stara, aby „sam w jakiś sposób nie stał się niegodny uznania” (1Ko 9:27).

Ponadto „koronę życia” obiecano tym chrześcijanom pod warunkiem, że aż do śmierci dochowają wierności w próbach (Jak 1:12; Obj 2:10, 23). A zatem koronę, symbolizującą królowanie u boku Syna Bożego, można utracić (Obj 3:11). Wprawdzie apostoł Paweł wyraził ufne przekonanie, iż „korona prawości” jest dla niego „odłożona”, ale uczynił to dopiero wtedy, gdy nabrał pewności, że zbliża się kres jego życia, zaznaczył bowiem: „Bieg ukończyłem” (2Tm 4:6-8).

Jeżeli jednak rozpatrywać przytoczone wcześniej wersety w odniesieniu do pewnej klasy ludzi — do zboru chrześcijańskiego, czyli całego ‛świętego narodu’ powołanych (1Pt 2:9) — to oznaczają one po prostu, że Bóg przewidział jej wyłonienie (nie rozstrzygając wszakże o losie tworzących ją jednostek). Oznaczają też, iż z góry ustalił ‛wzór’, do którego zgodnie z Jego zamierzeniem musi się dopasować każdy, kto w stosownym czasie zostanie powołany do tej klasy (Rz 8:28-30; Ef 1:3-12; 2Tm 1:9, 10). Prócz tego z góry orzekł, jakich uczynków należy oczekiwać od takich ludzi, i zapowiedział, że będą poddani wypróbowaniu, gdyż świat sprowadzi na nich cierpienia (Ef 2:10; 1Ts 3:3, 4).

Wersety, w których wspomniano o imionach zapisanych w „księdze życia”, zostały omówione pod hasłem IMIĘ, NAZWA.

Korzenie wiary w przeznaczenie. Wśród starożytnych Greków, Rzymian i innych ludów pogańskich rozpowszechnione było mniemanie, iż los każdego człowieka — a zwłaszcza długość jego życia — z góry określają bogowie. Według mitologii greckiej przeznaczenie ludzi spoczywało w rękach trzech bogiń: Kloto („przędząca”) przędła nić życia, Lachesis („przeznaczająca”) decydowała o jej długości, a Atropos („nieodwracalna”) przecinała ją, gdy nastała ku temu pora. W podobną triadę bogiń wierzyli Rzymianie.

Jak podaje żydowski dziejopisarz Józef Flawiusz (I w. n.e.), faryzeusze usiłowali pogodzić wiarę w przeznaczenie z wiarą w Boga i w to, że człowiek ma wolną wolę (Wojna żydowska, II, VIII, 14 [162, 163]; Dawne dzieje Izraela, XVIII, I, 3). Dzieło The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge donosi: „Przed Augustynem [IV i V w. n.e.] nie było w chrześcijaństwie poważniejszych rozważań na temat teorii przeznaczenia”. Ojcowie Kościoła poprzedzający Augustyna, tacy jak Justyn Męczennik, Orygenes bądź Ireneusz, „nic nie wiedzieli o bezwarunkowym przeznaczeniu; nauczali o wolnej woli” (J. Hastings, Encyclopædia of Religion and Ethics, 1919, t. X, s. 231). Napisano o nich, że zwalczając gnostycyzm, wielokrotnie wyrażali przeświadczenie, iż człowiek został obdarowany wolną wolą, będącą „cechą charakterystyczną ludzkiej osobowości, fundamentem odpowiedzialności moralnej, Boskim darem, dzięki któremu można samodzielnie wybrać to, co się podoba Bogu”. Uważali, że ‛człowiek odznacza się moralną niezależnością, a Bóg nikomu nie narzuca swych rad’ (The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, red. S. Jackson, 1957, t. IX, ss. 192, 193).

Żucie pokarmu cofniętego z żołądka do jamy gębowej zwierzęcia. Według Prawa Mojżeszowego zwierzęta, które przeżuwają pokarm i mają rozdzielone kopyto, były ceremonialnie czyste, tzn. nadawały się do spożycia. Zaliczano do nich jelenie, gazele, sarny, antylopy, kozice oraz domowe i dzikie bydło, owce i kozy. Do zwierząt czystych nie należały: wielbłąd, góralek, zając ani królik, które co prawda przeżuwają pokarm, ale nie mają rozdzielonego kopyta (Kpł 11:1-8, 26; Pwt 14:4-8). Niektórzy komentatorzy biblijni są zdania, że zwierzęta kopytne należące do przeżuwaczy często mają czystsze nawyki żywieniowe, a dwukrotnie połykany przez nie pokarm jest dokładniej trawiony; jeśli więc zjedzą jakieś trujące rośliny, to większa część toksyn zostaje zneutralizowana lub usunięta w złożonych procesach chemicznych zachodzących podczas dłuższego trawienia.

Przeżuwanie pokarmu to proces godny uwagi. Żołądek przeżuwaczy zazwyczaj jest zbudowany z trzech lub czterech komór, a trawienie na ogół przebiega u nich podobnie. Większa część pokarmu po wstępnym rozdrobnieniu trafia do pierwszej komory, a potem do drugiej, tam zaś zostaje zmiękczona i uformowana w okrągłe grudki. Gdy zwierzę skończy jeść i odpoczywa, wskutek skurczów mięśni przełyku grudki te wracają do jamy gębowej, gdzie są przeżuwane i mieszane ze śliną. Następnie pokarm zostaje połknięty ponownie i przechodzi przez pierwszą i drugą komorę do trzeciej, a w końcu do czwartej, gdzie proces trawienia zostaje zakończony.

Dlaczego Biblia zalicza zająca do przeżuwaczy?

Krytycy Biblii często kwestionują wzmianki o tym, że zając przeżuwa pokarm (Kpł 11:4, 6; Pwt 14:7). Trzeba jednak pamiętać, że biblijnych wypowiedzi nie można oceniać na podstawie współczesnej systematyki, gdyż w czasach Mojżesza taka nie istniała. Żyjący w XVIII w. angielski poeta W. Cowper, który długo obserwował swe króliki domowe, zauważył, że „cały dzień aż do wieczora przeżuwały pokarm”. Znany przyrodnik z tego samego stulecia, Linneusz, również był zdania, że króliki przeżuwają pokarm. W późniejszym okresie przebadano to naukowo. W 1882 r. Francuz C. Morot odkrył, że króliki trawią ponownie do 90 procent przyjmowanego dziennie pokarmu. Jeśli chodzi o zające, to I. T. Sanderson napisał w pewnym dziele: „Jednym z najbardziej dla nas niezwykłych [zwyczajów tych zwierząt] (...) jest ich sposób trawienia. Nie charakteryzuje on wyłącznie rodziny Leporidae [zającowate, np. zające, króliki] — wiadomo, że występuje też u wielu innych przedstawicieli rzędu Rodentia [gryzonie]. Gdy zwierzęta nie jedzą już wysuszonego pożywienia zimowego, lecz mają dostęp do świeżego, zielonego, łapczywie je pochłaniają, po czym wydalają w pobliżu swych legowisk w na wpół