Pawła” czy „Marku, kuzynie [anepsiòs] Barnabasa” (Dz 23:16; Kol 4:10). W Łukasza 21:16 występuje zarówno greckie słowo syggenòn („krewni”, np. kuzyni), jak i adelfòn („bracia”), co wskazuje, że w Pismach Greckich słowa te nie są używane zamiennie.

Skoro wtedy, gdy Jezus pełnił swą służbę, ‛jego bracia nie wierzyli w niego’, wyrażenie „jego bracia” z pewnością nie może się odnosić do braci w sensie duchowym (Jn 7:3-5). Jezus wyraźnie pokazał różnicę między swymi cielesnymi braćmi a uczniami, którzy uwierzyli w niego i byli jego braćmi duchowymi (Mt 12:46-50; Mk 3:31-35; Łk 8:19-21). Wzmianka o tym, że cieleśni bracia nie wierzyli w Jezusa, wyklucza utożsamianie ich z apostołami noszącymi te same imiona: Jakubem, Szymonem i Judasem. Poza tym w Biblii braci Jezusa wyraźnie odróżniono od jego uczniów (Jn 2:12).

Również stosunki łączące cielesnych braci Jezusa z jego matką, Marią, wskazują, że byli to jej synowie, a nie dalsi krewni. Zazwyczaj wymieniano ich razem z nią. Pogląd, iż Maria z Józefem mieli inne dzieci, potwierdzają też biblijne wypowiedzi o tym, że Jezus był „pierworodnym” Marii (Łk 2:7) i że Józef „z nią nie współżył, dopóki nie urodziła syna” (Mt 1:25). Nawet mieszkańcy Nazaretu rozpoznawali Jezusa jako „brata Jakuba i Józefa, i Judasa, i Szymona”, dodając: „A jego siostry — czyż nie są tu wśród nas?” (Mk 6:3).

W związku z powyższymi wersetami nasuwa się pytanie: Dlaczego więc Jezus tuż przed śmiercią nie powierzył swej matki, Marii, opiece cielesnych braci, lecz apostoła Jana? (Jn 19:26, 27). Najwyraźniej dlatego, że apostoł Jan, jego kuzyn, dowiódł swej wiary i Jezus szczególnie go miłował. Ta duchowa więź była dla niego ważniejsza od cielesnej; ponadto nic nie wskazuje na to, by bracia Jezusa już wtedy byli jego uczniami.

Po zmartwychwstaniu Jezusa jego bracia zmienili swe sceptyczne nastawienie, bo gdy wstąpił do nieba, razem z matką i apostołami zebrali się na modlitwie (Dz 1:14). Zapewne więc znaleźli się też w gronie uczniów, na których w dniu Pięćdziesiątnicy został wylany duch święty. Brat Jezusa Jakub odegrał szczególną rolę wśród starszych należących do ciała kierowniczego w Jerozolimie i napisał list noszący jego imię (Dz 12:17; 15:13; 21:18; Gal 1:19; Jak 1:1). Inny brat Jezusa, Juda, również napisał taki list (Judy 1, 17). Paweł nadmienił, że przynajmniej niektórzy z braci Pana byli żonaci (1Ko 9:5).

Zobacz MIEDŹ, MOSIĄDZ, BRĄZ.

Zarost poniżej ust, na szczękach i podbródku. W Pismach Hebrajskich brodę określa słowo zakán; inne słowo, safám, odnoszące się do wargi, bywa tłumaczone na „broda”, „wąsy”, „usta”, „wargi”. Niekiedy słowo zakán oznacza nie zarost, lecz dolną, wystającą część twarzy (Kpł 13:29, 30; 14:9).

Wśród starożytnych ludów wschodnich, łącznie z Izraelitami, brodę uważano za oznakę męskiej godności. Prawo dane przez Boga Izraelowi zabraniało ścinania włosów „na wysokości pejsów” (między uchem a okiem) i skraju brody (Kpł 19:27; 21:5). Zakaz ten z pewnością wynikał stąd, że u niektórych narodów pogańskich był to element praktyk religijnych.

Niekiedy na znak głębokiego żalu, wstydu bądź upokorzenia mężczyzna rwał sobie włosy z brody albo przestawał pielęgnować brodę lub wąsy (Ezd 9:3). Prawdopodobnie po zaniedbanym zaroście Mefiboszeta, syna Jonatana, Dawid rozpoznał, że gdy uciekał z powodu buntu Absaloma, Mefiboszet rzeczywiście był pogrążony w żalu, wbrew oszczerczym twierdzeniom jego sługi Ciby (2Sm 16:3; 19:24-30). Zgolenie brody obrazowało nieszczęście lub wielką rozpacz wywołaną nieszczęściem (Iz 7:20; 15:2; Jer 48:37; Eze 5:1).

Gdy w 607 r. p.n.e. została zniszczona Jerozolima, mężczyźni z Szechem, Szilo i Samarii na znak żalu zgolili sobie brody, rozdarli szaty i zrobili nacięcia na ciele. Przynieśli też ofiary do domu Jehowy, ale bezkrwawe; prawdopodobnie chcieli je złożyć na miejscu, gdzie wcześniej stała świątynia (Jer 41:5). Postępowanie tych mężczyzn nie było w pełni zgodne z Prawem Bożym — np. wbrew wyraźnemu zakazowi zrobili na sobie nacięcia (Kpł 19:28; 21:5).

Przywiązywanie wagi do wyglądu brody miało wpływ na to, jak Achisz, król Gat, potraktował Dawida, który udawał przed nim obłąkanego. Między innymi okoliczność, że Dawid ślinił sobie brodę, przekonała Achisza, iż ma do czynienia z szaleńcem (1Sm 21:13). Kiedy w późniejszym okresie Chanun, król Ammonitów, upokorzył posłańców Dawida, do połowy obcinając im brody, ten życzliwie pozwolił, by zamieszkali w Jerychu, dopóki im one nie odrosną. Ammonici wiedzieli, że tym czynem znieważyli Dawida i stali się dla niego „odrażającą wonią”, więc zaczęli się przygotowywać do wojny (2Sm 10:4-6; 1Kn 19:1-6).

Jeszcze przed wejściem w życie przymierza Prawa mężczyźni zwyczajowo nosili brody. Hebrajczycy nie stawiali sobie pomników, ale w Egipcie, Mezopotamii i innych krajach Bliskiego Wschodu znaleziono wiele takich posągów oraz płaskorzeźb, które ukazują brodatych Asyryjczyków, Babilończyków i Kananejczyków. Różnego rodzaju brody można zobaczyć nawet na podobiznach datowanych na III tysiąclecie p.n.e. Wspomniane ludy przedstawiały bez bród głównie eunuchów. Ale w Izraelu nie praktykowano kastrowania, gdyż Prawo zabraniało przyjmowania do zboru izraelskiego tak okaleczonych mężczyzn (Pwt 23:1).

Ponieważ większość Semitów, nawet z okresu poprzedzającego ustanowienie Prawa, jest ukazywana z brodami, wydaje się logiczne, że wierni mężczyźni z linii Sema — którzy nadal mówili językiem znanym w Edenie i którzy zapewne dokładniej trzymali się pierwotnych zwyczajów z czasów swego praojca Sema — również nosili brody. W związku z tym można przyjąć, że Noe, Henoch, Set i Adam też byli brodaci.

Herodot (Dzieje II, 36) odnotowuje, że Egipcjanie golili twarz i głowę. Jeśli mężczyzna zapuścił sobie włosy i brodę, świadczyło to o żałobie lub niechlujstwie. Właśnie dlatego wyprowadzony z więzienia Józef ogolił się, zanim stanął przed faraonem (Rdz 41:14). Ciekawe jednak, że Egipcjanie niekiedy nosili sztuczne brody oraz peruki.

Czy Jezus, będąc na ziemi, miał brodę? Żydzi ściśle stosowali się do tego zwyczaju. Jezus, rodowity Żyd, ‛urodził się pod prawem’ i je spełnił (Gal 4:4; Mt 5:17). Jak wszyscy Żydzi, od narodzin był oddany Jehowie Bogu na podstawie przymierza Prawa i miał obowiązek przestrzegać całego Prawa, w tym także zakazu ścinania skraju brody. Ponadto w tamtych czasach zarost golili Rzymianie. Gdyby więc Jezus to robił, zarzucano by mu, że jest Rzymianinem albo eunuchem. Poza tym proroctwo dotyczące cierpień Jezusa zapowiadało: „Nadstawiłem plecy bijącym, a policzki wyrywającym włosy” (Iz 50:6).

Biblia często wspomina o broni i zbroi, ale nie podaje szczegółowych informacji o sposobie ich wytwarzania i wykorzystywania.

Zwłaszcza Pisma Hebrajskie często donoszą o posługiwaniu się literalnym mieczem, włócznią, tarczą i inną bronią, niemniej konsekwentnie podkreślają też konieczność ufania Jehowie i płynące z tego korzyści (Rdz 15:1; Ps 76:1-3; 115:9-11; 119:114; 144:2). O takim zaufaniu wyraźnie świadczą słowa Dawida skierowane do Goliata: „Ty przychodzisz do mnie z mieczem i z włócznią, i z oszczepem, lecz ja przychodzę do ciebie z imieniem Jehowy Zastępów, Boga izraelskich szeregów bojowych, któremu urągałeś. Dzisiaj Jehowa wyda cię w moją rękę (...). I cały ten zbór się dowie, że nie mieczem i nie włócznią wybawia Jehowa, gdyż bitwa należy do Jehowy” (1Sm 17:45-47). Biblia ukazuje, jak ważne i pożyteczne jest poleganie na duchu Jehowy, a nie na sile militarnej (Za 4:6). Zapewniając o miłości do swej symbolicznej małżonki, Syjonu, Jehowa oznajmił: „Żadna broń wykonana przeciwko tobie nie okaże się skuteczna (...). Oto dziedziczna własność sług Jehowy” (Iz 54:17).

Hebrajskie słowo kelí może się odnosić nie tylko do „broni”, ale też do „przedmiotu”, „naczynia”, „narzędzia” lub „sprzętu” (Kpł 6:28; 13:49; Lb 35:16; Sdz 9:54; Kzn 9:18; Eze 4:9). W liczbie mnogiej określa „zbroję”, jak również „toboły”, „dobytek” i „wyposażenie” (Rdz 31:37; 45:20; 1Sm 10:22; 17:22; 31:9). Inne hebrajskie słowo tłumaczone na „zbroja” (nészek) pochodzi od rdzenia naszák, oznaczającego „być uzbrojonym” (1Kl 10:25; 1Kn 12:2; 2Kn 17:17). Grecki wyraz hòplon („oręż; broń”) jest spokrewniony ze słowem panoplía, które znaczy „całe uzbrojenie; cała zbroja” (Łk 11:22; Jn 18:3; Ef 6:11).

Broń. Miecz i sztylet. Hebrajskie słowo chérew na ogół tłumaczy się na „miecz”, ale można je również oddać jako „sztylet”, „dłuto” lub „nóż” (Rdz 3:24; 1Kl 18:28; Wj 20:25; Joz 5:2). Miecz jest najczęściej wymienianą w Pismach Hebrajskich bronią zaczepną i obronną. Składał się z rękojeści i metalowego ostrza, które mogło być wykonane z mosiądzu, miedzi, żelaza lub stali. Mieczy używano do cięcia (1Sm 17:51; 1Kl 3:24, 25), lecz także do zadawania pchnięć (1Sm 31:4). Niektóre były krótkie, inne długie; mogły mieć jedno ostrze lub być obosieczne. Archeolodzy odróżniają miecze od sztyletów na podstawie długości; granicą jest długość ok. 40 cm.

Miecz bądź sztylet zazwyczaj bywał zawieszany po lewej stronie pasa (1Sm 25:13) i noszony w pochwie, specjalnym skórzanym pokrowcu. Tekst 2 Samuela 20:8 dopuszcza możliwość, iż Joab celowo włożył miecz tak, by mu wypadł z pochwy, a potem trzymał go w ręku, zamiast z powrotem go do niej schować. Niczego niepodejrzewający Amasa być może pomyślał, że miecz wypadł przypadkowo, więc nie zwracał na niego uwagi. Kosztowało go to życie.

W Chrześcijańskich Pismach Greckich „miecz” jest na ogół odpowiednikiem słowa máchaira (Mt 26:47), chociaż występuje w nich również określenie romfaía, czyli „długi miecz” (Obj 6:8). Okoliczność, że tej nocy, kiedy zdradzono Jezusa, uczniowie mieli przy sobie dwa miecze, nie była w tamtych czasach niczym niezwykłym (Łk 22:38); istnieją dowody na to, iż zwłaszcza Galilejczykom noszenie broni nie było obce (zob. Flawiusz,