z plemienia Beniamina. Jeremiasz wskazał jednak na nadzieję, gdyż zapowiedział, że wygnańcy powrócą (Jer 31:16). W Mateusza 2:18, gdzie przytoczono tę proroczą wypowiedź z Jeremiasza 31:15, odniesiono ją także do czasu, gdy Herod kazał pozabijać w Betlejem małe dzieci (zob. RACHELA).

3. Miasto-enklawa w Negebie, należące do plemienia Symeona (Joz 19:1, 8). Było też znane pod nazwą Baalat-Beer i „Rama na południu”. Niektórzy utożsamiają je z Chirbat Ghazza (Chorbat ʽUza), położonym ok. 30 km na wsch. od Beer-Szeby (zob. BAALAT-BEER).

4. Niezidentyfikowane miasto na terytorium Aszera, wspomniane jedynie w Jozuego 19:24, 29. Na podstawie tego fragmentu trudno ustalić, gdzie dokładnie leżało, ale wydaje się, że było to na pn. od Tyru.

5. Warowne miasto na terytorium Naftalego (Joz 19:32, 36). Niektórzy identyfikują je z Chirbat Zajtun ar-Rama (zwanym też Chirbat Dżul), położonym tuż na wsch. od Ar-Rama (Rama) i jakieś 30 km na wsch. od portowego miasta Akka (Akko). Jednakże ta pojedyncza wzmianka z Jozuego nie pozwala dokładnie go zlokalizować.

6. Rodzinne miasto proroka Samuela i jego rodziców. W 1 Samuela 1:1 o Elkanie, ojcu Samuela, powiedziano, że mieszkał w „Ramataim-Cofim, w górzystym regionie Efraima”. W dalszej części sprawozdania występuje już nazwa skrócona — „Rama” (1Sm 1:19). Być może dłuższej formy używano dla odróżnienia tego miasta od innych o takiej samej nazwie, np. Ramy w Beniaminie. W Biblii warszawskiej ojciec Samuela występuje jako „mąż z Ramy, Sufita”. Takie tłumaczenie tekstu masoreckiego sugerowałoby, że Elkana był potomkiem Cufa (Cofaja) albo pochodził z ziemi Cuf (1Sm 9:5; 1Kn 6:27, 28, 34, 35).

Zgodnie ze starożytną tradycją Euzebiusz z Cezarei umiejscawiał tę Ramę wśród wzgórz Efraima, gdzie dziś leży Rentis (Rantis), ok. 35 km na pn. zach. od Jerozolimy. W takim wypadku miasto to byłoby tożsame z Arymateą (gr. postać hebr. Ramáh), wspomnianą w Chrześcijańskich Pimach Greckich (Łk 23:50-53).

Elkana mieszkał w Ramie, gdzie zapewne urodził się Samuel, ale co roku podróżował do Szilo w celu złożenia Jehowie ofiary (1Sm 1:3, 19; 2:11). Chociaż Samuel przez jakiś czas przebywał w Szilo razem z Helim, później też osiadł w Ramie i właśnie stamtąd wyruszał, by sądzić Izraela (1Sm 3:19-21; 7:15-17; 8:4; 15:24-35; 16:4, 13; 19:18-24). Gdy zmarł, został pochowany przy swym domu w Ramie, nazwanej „jego miastem” (1Sm 25:1; 28:3).

7. Skrócona forma nazwy Ramot-Gilead (2Kl 8:28, 29; 2Kn 22:5, 6; zob. RAMOT-GILEAD).

Miejsce zamieszkania Elkany, ojca Samuela, położone w górzystym regionie Efraima (1Sm 1:1; zob. RAMA 6).

(„wzgórze szczęki”).

Miejsce w Judzie, któremu Samson nadał tę nazwę, gdy wilgotną szczęką osła zabił tam tysiąc Filistynów (Sdz 15:16-18; zob. LECHI).

(„wzgórze strażnicy”).

Jedno z miast na wsch. od Jordanu, przydzielonych plemieniu Gada (Joz 13:24, 26). Najwidoczniej leżało w pobliżu Betonim.

Zobacz RAAMSES, RAMESES.

(prawdopodobnie: „Jah jest wysoki [wywyższony]”).

Izraelita, jeden z „synów Parosza”, którzy po zachętach Ezdrasza odesłali swe cudzoziemskie żony i synów (Ezd 10:10, 11, 25, 44).

1. Górna część grzbietu poniżej karku; barki.

W starożytności, podobnie jak dzisiaj, na ramionach (barkach) noszono ciężary (Rdz 21:14; Wj 12:34). Arka Przymierza miała być przenoszona na ramionach Lewitów, a nie przewożona wozem (Joz 3:14, 15; 2Sm 6:3, 6-9, 13; 1Kn 15:15). Wielki ciężar na ramionach mógł oznaczać ucisk lub niewolę (Ps 81:5, 6; Iz 10:27; 14:25; Mt 23:4). Plemieniu Issachara zapowiedziano, że „nachyli grzbiet [„ramię”, Bg] do niesienia ciężarów” (Rdz 49:14, 15). W dziejach Izraela członkowie tego plemienia chętnie brali na siebie różne obowiązki i trudy. To z Issachara wywodzili się liczni odważni wojownicy sędziego Baraka, później sędzia Tola, a w czasach Dawida — także wielu innych mądrych i dzielnych mężów (Sdz 5:13, 15; 10:1, 2; 1Kn 7:1-5; 12:23, 32).

Do ramion bądź barków nawiązywano też w kontekście władzy lub odpowiedzialności. Proroctwo Izajasza zapowiadało, iż na barkach Jezusa Chrystusa spocznie władza książęca (Iz 9:6). Niewiernemu Szebnie Izajasz oświadczył, że szafarzem domu królewskiego będzie zamiast niego Eliakim, któremu Bóg położy na ramieniu „klucz domu Dawidowego”. Ponieważ klucz w takich wypadkach symbolizował władzę i odpowiedzialne stanowisko, proroctwo to może się odnosić do powierzenia Chrystusowi władzy królewskiej, stanowiącego urzeczywistnienie przymierza zawartego z Dawidem (Iz 22:15, 20-22; Łk 1:31-33; por. też Obj 3:7). Na uwagę zasługuje również fakt, że do naramienników arcykapłana był przywiązany napierśnik sądu, co najwyraźniej symbolizowało uprawnienia, jakie miały spocząć na ramionach wielkiego Arcykapłana, Jezusa Chrystusa (Wj 28:6, 7, 12, 22-28; zob. ARCYKAPŁAN).

Kiedy Mojżesz błogosławił synów Izraela, tak powiedział o plemieniu Beniamina: „Niech umiłowany Jehowy mieszka przy nim bezpiecznie (...) i będzie mieszkał między jego ramionami” (Pwt 33:12). Prawdopodobnie chodziło o to, że królowie z rodu Dawida obiorą sobie terytorium Beniamina na siedzibę. Hebrajskie słowo przetłumaczone tu na „ramiona” jest w Jozuego 15:8 oddane jako „bok”, „grzbiet górski” lub „stok” (Bg, Bw, NŚ) i odnosi się do zbocza wzniesienia, na którym stała wówczas Jerozolima (zob. inne przykłady: Joz 15:10; Eze 25:9).

‛Nadstawianie (pokazywanie) opornego ramienia’ oznacza przeciwstawianie się Bożym poleceniom i prawom (Neh 9:29; Za 7:11), natomiast ‛służenie Jehowie ramię przy ramieniu’ wskazuje na jedność w działaniu (Sof 3:9).

2. Górne kończyny człowieka.

Hebrajskie słowo zeròaʽ i greckie brachíon, które występują w Biblii w tym znaczeniu, często używane są przenośnie — odnoszą się do siły lub mocy (Rdz 49:24, przyp. w NW; por. Bg; Hi 22:8, przyp. w NW; por. Łk 1:51). Swym nieskończenie potężnym „ramieniem” Jehowa Bóg może powoływać do istnienia cudowne dzieła stwórcze (Jer 27:5; 32:17). Poza tym za jego pomocą sprawuje władzę (Iz 40:10; Eze 20:33), wybawia uciśnionych (Ps 44:3; Iz 52:10), wyzwala swój lud (Wj 6:6; Iz 63:12; Dz 13:17), wspiera go i troszczy się o niego (Pwt 33:27; Iz 40:11; Oz 11:3), sądzi ludzi (Iz 51:5), rozprasza nieprzyjaciół (Ps 89:10; Łk 1:51). ‛Złamanie czyjegoś ramienia’ oznacza skruszenie jego potęgi (Hi 38:15; Ps 10:15; Jer 48:25). Jehowa ‛objawia swe ramię’ — swą potęgę — za pośrednictwem Jezusa Chrystusa, obdarzonego mocą i władzą i występującego w roli Sędziego oraz Wykonawcy Wyroków (Iz 53:1; Jn 12:37, 38).

Biblia wyjaśnia, że nie warto polegać na zawodnym „ramieniu cielesnym”, czyli na mocy człowieka. Jehowa ostrzega swych sług, iż pokładanie ufności w ludzkim „ramieniu” jest niewłaściwe i zgubne (2Kn 32:8; Jer 17:5). On ‛złamie ramię’ niegodziwców, którzy uciskają swe ofiary (Hi 35:9; 38:15; Ps 10:15).

Posąg ze snu króla Nebukadneccara miał pierś i ramiona ze srebra. Przedstawiały one Medo-Persję — królestwo, które stało się mocarstwem światowym w miejsce Babilonu, głowy ze złota (Dn 2:32, 39).

(prawdopodobnie: „wzgórza; wzniesienia”; od rdzenia oznaczającego: „wznosić się”).

1. Miasto lewickie na terytorium Issachara (1Kn 6:71-73); przypuszczalnie to samo co Remet oraz Jarmut z poz. 2 (Joz 19:17, 21; 21:27-29). Bywa utożsamiane z Kokab al-Hawa (Kochaw ha-Jarden), usytuowanym na płaskowyżu, ok. 10 km na pn. od Bet-Szean.

2. „Ramot na południu” z 1 Samuela 30:27 zapewne odnosi się do „Baalat-Beer, Ramy na południu” z Jozuego 19:8. Miejsce to najwyraźniej leżało na obszarze Negebu (zob. RAMA 3).

3. Miasto w Gileadzie, na wsch. od Jordanu (Joz 20:8). Z czasem zaczęto je nazywać Ramot-Gilead (zob. RAMOT-GILEAD).

(prawdopodobnie: „wzgórza Gileadu”).

Miasto o znaczeniu strategicznym na terytorium Gada, na wsch. od Jordanu, znane też pod skróconą nazwą Rama (2Kl 8:28, 29; 2Kn 22:5, 6). Należało do miast lewickich po tej stronie rzeki (1Kn 6:80) i zostało wybrane na jedno z miast schronienia (Pwt 4:43; Joz 20:8; 21:38). Salomon miał w Ramot-Gilead pełnomocnika, odpowiedzialnego za dostarczanie mu żywności z miast położonych w Gileadzie i Baszanie (1Kl 4:7, 13).

Ramot-Gilead odgrywało ważną rolę w dziejach kraju, gdy po rozpadzie królestwa Izrael był atakowany przez Syrię; najwidoczniej stanowiło swego rodzaju bramę do ziem leżących na wsch. od Jordanu. W pewnym momencie Syryjczykom udało się je zdobyć. I chociaż Ben-Hadad II obiecał zwrócić zagarnięte wcześniej izraelskie miasta, Ramot-Gilead najwyraźniej nie zostało oddane (1Kl 20:34). Dlatego izraelski król Achab usiłował je odzyskać z pomocą judzkiego władcy Jehoszafata. Próba ta — podjęta mimo przestróg Michajasza — doprowadziła do śmierci Achaba (1Kl 22:13-38).

Syn Achaba Jehoram oraz judzki król Achazjasz również walczyli z Syryjczykami pod Ramot-Gilead. W 2 Królów 9:14 czytamy: „Jehoram właśnie strzegł Ramot-Gilead (...) z powodu Chazaela, króla Syrii”. Niewykluczone więc, że Jehoram wcześniej je zdobył i teraz go bronił (a nie szturmował), gdy przyłączył się do niego Achazjasz, chcąc razem toczyć wojnę z Chazaelem. Jehoram został ranny w walce, toteż wycofał się do Jizreel, by tam dojść do zdrowia (2Kl 8:25-29; 9:14, 15; 2Kn 22:5-8).

W Ramot-Gilead wysłannik Elizeusza namaścił Jehu, dowódcę wojskowego, na następnego króla (2Kl 9:1-14).