robić kwestii z jedzenia lub niejedzenia określonych pokarmów ani narzucać innym wskazań własnego sumienia w tym względzie. Chrześcijan ostrzeżono jednak, by nie spożywali „pokarmu jako czegoś ofiarowanego bożkom” i nie gorszyli innych, upierając się przy korzystaniu w tej dziedzinie ze swej chrześcijańskiej wolności (1Ko 8; 10:23-33). Chrześcijanie nie powinni przedkładać spraw związanych z jedzeniem ponad sprawy Królestwa (Rz 14:17; Heb 13:9).

Pokarm duchowy. Jezus z przyjemnością wykonywał wolę swego Ojca i przyrównał to do spożywania pokarmu (Jn 4:32, 34). Zapowiedział, że ustanowi „niewolnika wiernego i roztropnego”, który będzie dawał uczniom pokarm duchowy we właściwym czasie (Mt 24:44-47; zob. NIEWOLNIK WIERNY I ROZTROPNY). Mojżesz powiedział kiedyś Izraelitom: „Nie samym chlebem żyje człowiek, lecz człowiek żyje każdą wypowiedzią z ust Jehowy” (Pwt 8:3), a Jezus zachęcał swych uczniów, by zabiegali nie o pokarm fizyczny, ale o taki, który „trwa ku życiu wiecznemu” (Jn 6:26, 27; por. Hab 3:17, 18). Radził też nie zamartwiać się o jedzenie i picie, „dusza bowiem jest warta więcej niż pokarm” (Mt 6:25; Łk 12:22, 23).

Apostoł Paweł nazwał podstawowe nauki chrześcijańskie „mlekiem”, a głębsze prawdy „pokarmem stałym” (Heb 5:12-14; 6:1, 2; 1Ko 3:1-3). Również Piotr w kontekście wzrostu duchowego wspomniał o „nie sfałszowanym mleku mającym związek ze słowem” (1Pt 2:2). Jezus nazwał siebie „chlebem życia”, przewyższającym mannę zsyłaną na pustkowiu, i powiedział, że kto do niego przychodzi, nigdy nie zgłodnieje (Jn 6:32-35). Przyrównał swe ciało i krew do pokarmu i napoju dającego życie wieczne („spożywanie” ich polega na okazywaniu wiary w ofiarę okupu), co zgorszyło tych spośród uczniów, którzy nie byli usposobieni duchowo (Jn 6:54-60).

Jehowa obiecuje, że nastanie czas, gdy nigdzie na ziemi jego wiernym sługom nie zagrozi głód — będą korzystać z obfitości pokarmu zarówno duchowego, jak i fizycznego (Ps 72:16; 85:12; Iz 25:6; zob. GŁÓD; GOTOWANIE, NACZYNIA KUCHENNE oraz hasła dotyczące poszczególnych artykułów żywnościowych).

Zobacz GESTY I POZYCJA CIAŁA.

Pozostałości różnych plonów, które rolnicy celowo lub przypadkowo zostawiali na polu. Prawo Boże wyraźnie nakazywało Izraelitom, by nie żęli zboża do samego skraju pola, nie przeszukiwali gałęzi drzewa oliwnego po otrząśnięciu go z owoców ani nie zbierali resztek w winnicy. Nie mieli nawet wracać po snopek, który przez zapomnienie zostawili na polu. Prawo do zbierania pokłosia Bóg przyznał ubogim, uciśnionym, osiadłym przybyszom, chłopcom bez ojca i wdowom (Kpł 19:9, 10; Pwt 24:19-21).

Piękny przykład zastosowania tego miłościwego postanowienia można znaleźć w opisie dziejów Rut. Chociaż przysługiwało jej prawo do zbierania pokłosia, zapytała nadzorcę żniwiarzy o pozwolenie, co zapewne było zgodne z przyjętym zwyczajem. Potraktowano ją życzliwie, a Boaz nawet polecił swym żniwiarzom, żeby wyciągali trochę kłosów ze snopów i zostawiali jej do pozbierania. Było to dla Rut pewnym ułatwieniem, ale i tak musiała ciężko pracować. Pilnie zbierała pokłosie za żniwiarzami Boaza od rana do wieczora i przysiadała w domu tylko na chwilę, żeby coś zjeść (Rut 2:5-7, 14-17).

Owo wspaniałomyślne rozporządzenie, powzięte z myślą o ubogich mieszkańcach kraju, niewątpliwie zachęcało do szczodrości, ofiarności i polegania na błogosławieństwie Jehowy, ale bynajmniej nie popierało lenistwa. Pozwala to lepiej zrozumieć słowa Dawida: „Nie widziałem prawego, który byłby całkowicie opuszczony, ani jego potomstwa, by szukało chleba” (Ps 37:25). Jeśli ubodzy wykorzystywali sposobność, jaką dawał im ten przepis Prawa, to choć musieli się napracować, nie cierpieli głodu, a ich dzieci nie były zmuszone żebrać o chleb.

Znaczenie przenośne. Kiedy Efraimici zarzucili Gedeonowi, że nie od razu wezwał ich do walki z Midianitami, ten zapytał: „Czy pokłosia Efraima nie są lepsze niż winobranie Abiezera [dom, do którego należał Gedeon]?” Chodziło mu o to, że chociaż Efraimici nie uczestniczyli w walce od samego początku, dokonali znacznie więcej niż on sam, ponieważ schwytali midianickich książąt Oreba i Zeeba (Sdz 6:11; 8:1-3). Wyrażenia oznaczającego „zbieranie pokłosia” użyto też w odniesieniu do ‛wyłapania’ wrogów uciekających po bitwie (Sdz 20:44, 45). Osoby, które ocaleją po wykonaniu wyroku Jehowy, przyrównano do „tego, co pozostało, gdy się skończyło winobranie”, a ostatek „dziedzictwa” Bożego pośród zdeprawowanych ludzi Micheasz nazwał „tym, co pozostało po winobraniu” (Iz 24:13; Mi 7:1-8, 18; por. Jer 6:9; 49:9, 10).

Przez „pokolenie” rozumie się zazwyczaj ogół ludzi urodzonych mniej więcej w tym samym czasie (Wj 1:6; Mt 11:16). Pokrewne znaczeniowo jest określenie „[ludzie] współcześni”. W Rodzaju 6:9 powiedziano o Noem: „Okazał się nienaganny wśród współczesnych [dosł. „swych pokoleń”]”. „Pokolenie” oznacza też członków rodziny będących w podobnym wieku i zajmujących w niej taką samą pozycję, np. dzieci bądź wnuki (Hi 42:16).

Słowa „pokolenie” można używać jako miary czasu w odniesieniu do przeszłości lub przyszłości. W przeciwieństwie do ziemi, która pozostaje na wieki, pokolenia potomków grzesznego Adama przychodzą i odchodzą (Ps 104:5; Kzn 1:4). Jednakże wyrażenia takie jak „tysiąc pokoleń” czy „niezliczone pokolenia” odnoszą się do czegoś, co trwa po czas niezmierzony (1Kn 16:15; Iz 51:8). Żydom nakazano obchodzić Paschę ‛przez wszystkie ich pokolenia’, czyli przez czas nieokreślony (Wj 12:14). Mojżeszowi Bóg oznajmił, że imię Jehowa upamiętnia Go „po czas niezmierzony”, „na pokolenie za pokoleniem”, tzn. na zawsze (Wj 3:15). A apostoł Paweł oświadczył, iż Bogu należy się chwała „po wszystkie pokolenia na wieki wieków” (Ef 3:21).

„Pokolenie” może również oznaczać grupę ludzi mających wspólne cechy charakterystyczne lub znajdujących się w takiej samej sytuacji. W Biblii występują wyrażenia: „pokolenie prawego” (Ps 14:5; 24:6; 112:2), „pokolenie spaczone i przewrotne” oraz „pokolenie przewrotności” (Pwt 32:5, 20; Prz 30:11-14). Jezus Chrystus, przebywając na ziemi, podobnie wypowiadał się o żyjących wtedy członkach narodu żydowskiego, apostoł Paweł zaś użył tego rodzaju określenia wobec całego ówczesnego świata, oddalonego od Boga (Mt 12:39; 16:4; 17:17; Mk 8:38; Flp 2:14, 15).

Na „pokolenie” tłumaczone jest m.in. hebrajskie słowo dor, będące odpowiednikiem aramejskiego dar (Dn 4:3, 34). Dor wywodzi się od rdzenia oddawanego przez „krążyć” lub ‛ułożyć dookoła’ (Ps 84:10; Eze 24:5), a zatem jego podstawowe znaczenie to „okrąg; koło”. Pokrewne słowo dur znaczy „piłka” (Iz 22:18). Greckim odpowiednikiem „pokolenia” jest wyraz geneá, pochodzący od czasownika „rodzić się”.

Inne słowo hebrajskie, toledòt, bywa tłumaczone na „pokolenia” bądź „rodowód” (Lb 3:1; Rut 4:18), „potomkowie” albo „rodziny” (1Kn 5:7; 7:2, 4, 9) oraz „dzieje” lub „historia” (Rdz 2:4; 5:1; 6:9; por. Bp, BT, Bw, BWP i inne przekłady).

Ile trwa. Gdy „pokolenie” oznacza ludzi żyjących w jakimś okresie, nie da się ściśle ustalić granic tego okresu; zależą one od długości życia ludzi w danym czasie lub w danej populacji. Na przykład każde z dziesięciu pokoleń od Adama do Noego trwało przeciętnie 850 lat (Rdz 5:5-31; 9:29). Jednakże później długość życia ludzkiego raptownie się skróciła. Abraham żył już tylko 175 lat (Rdz 25:7). Obecnie ludzie osiągają w sprzyjających warunkach wiek 70—80 lat, tak jak za czasów Mojżesza, który napisał: „Samych w sobie dni naszych lat jest lat siedemdziesiąt; a jeśli dzięki szczególnej sile jest lat osiemdziesiąt, i tak zmierzają do niedoli oraz rzeczy szkodliwych; bo to musi szybko przeminąć, a my odlatujemy” (Ps 90:10). Nieliczni mogą żyć dłużej, lecz Mojżesz podał tu ogólną regułę. On sam doczekał 120 lat, zaliczał się więc do wyjątków, podobnie jak jego brat Aaron (123 lata), Jozue (110 lat) i niektóre inne osoby odznaczające się nadzwyczajną tężyzną i żywotnością (Lb 33:39; Pwt 34:7; Joz 24:29).

„To pokolenie” w proroctwach Chrystusa. Kiedy w proroctwach biblijnych jest mowa o „tym pokoleniu”, przy ustalaniu znaczenia tego terminu trzeba uwzględniać kontekst. Potępiwszy przywódców religijnych, Jezus Chrystus na koniec oznajmił: „Zaprawdę wam mówię: Wszystko to przyjdzie na to pokolenie”. Historia potwierdza, że zgodnie z tą przepowiednią ok. 37 lat później (w 70 n.e.) — właśnie za tego pokolenia — Jerozolimę rzeczywiście dosięgła zagłada (Mt 23:36).

Tego samego dnia Jezus jeszcze raz użył podobnych słów, gdy rzekł: „Zaprawdę wam mówię, że to pokolenie na pewno nie przeminie, dopóki się to wszystko nie stanie” (Mt 24:34). Odpowiadał właśnie na pytanie dotyczące zburzenia Jerozolimy i tamtejszej świątyni, jak również znaku jego obecności oraz zakończenia systemu rzeczy. Słowa „to pokolenie” musiały się więc odnosić do ludzi żyjących w okresie poprzedzającym r. 70. Jednakże Jezus używał terminu „pokolenie” także w odniesieniu do ludzi, których życie miało się wiązać z wydarzeniami zapowiedzianymi na czas jego obecności (Mt 24).

Ludzie żyjący w okresie od r. 1914 są świadkami wielu przerażających nieszczęść występujących w tym samym czasie i w ogromnym nasileniu; są to wojny na skalę międzynarodową, wielkie trzęsienia ziemi, straszliwe zarazy, dotkliwe klęski głodu, prześladowanie chrześcijan oraz inne wydarzenia przepowiedziane przez Jezusa, a zapisane w 24 rozdz. Mateusza, 13 rozdz. Marka i 21 rozdz. Łukasza.

Brak pychy i wyniosłości, uniżenie umysłu. Nie jest to słabość, lecz stan umysłu podobający się Jehowie.

W Pismach Hebrajskich wyraz „pokora” pochodzi od rdzenia ʽanáh, który znaczy „być udręczonym, upokorzonym, uciemiężonym”. Pokrewne