WĄŻ

(hebr. céfaʽ, cifʽoní, nachász, tannín; gr. òfis).

Długi, beznogi gad pokryty łuskami. Porusza się, pełzając na brzuchu, a ponieważ głowę ma tuż przy ziemi, wydaje się, jakby swym ruchliwym językiem lizał proch (Rdz 3:14). Na terenie Izraela spotyka się ponad 30 gatunków węży.

Hebrajskie słowo nachász najwyraźniej odnosi się do wszelkich węży i często występuje z precyzującymi określeniami (Ps 58:4; 140:3; Prz 23:32). Na przykład plemię Dana najpierw przyrównano ogólnie do „węża [nachász]”, a potem konkretnie do „węża rogatego [szefifòn]”, leżącego na skraju drogi i kąsającego wrogów Izraela (Rdz 49:17). Greckim odpowiednikiem tego pierwszego hebrajskiego terminu jest słowo òfis, które również ma znaczenie ogólne. Chociaż wiele węży żyjących obecnie w Izraelu nie należy do jadowitych, Biblia przeważnie wspomina o takich, które są jadowite lub niebezpieczne.

Zdaniem leksykografów właśnie do węży jadowitych odnoszą się hebrajskie słowa céfaʽ i cifʽoní, a ich wymowa prawdopodobnie przypomina syczący dźwięk wydawany przez te węże, gdy ktoś się do nich zbliża. Oba te określenia mogą dotyczyć jakiejś żmii, ale nie ma co do tego pewności. W Biblii gdańskiej, w Izajasza 11:8; 14:29 i 59:5, błędnie odniesiono je do mitycznego „bazyliszka”.

W relacji o przemienieniu laski Mojżesza w węża (Wj 7:9-13) użyto hebrajskiego słowa tannín, które niewątpliwie oznacza tu „wielkiego węża”, gdyż w innych wersetach odnosi się do potworów morskich (Rdz 1:21; Hi 7:12; Ps 74:13; 148:7; Iz 27:1; 51:9). W Powtórzonego Prawa 32:33 i Psalmie 91:13, gdzie wymieniono także kobry, słowo to wyraźnie oznacza jadowite węże. Jedno ze źródeł w Jerozolimie po niewoli babilońskiej nazywano „Źródłem Wielkiego Węża” (Neh 2:13).

Różne wersety nawiązują do charakterystycznych zachowań węży: wicia się (Hi 26:13), kąsania i chowania się w kamiennych murach (Kzn 10:8, 11; Am 5:19) oraz przejawiania ostrożności (Rdz 3:1). Jezus zachęcił swych uczniów do naśladowania tej ostatniej cechy, gdy radził im, jaką postawę mają przyjąć wobec przeciwników przypominających wilki (Mt 10:16).

O ostrożności węży wybitny brytyjski zoolog H. W. Parker napisał w książce Snakes: A Natural History (1977, s. 49): „Nawet gdy zostanie przełamana ostatnia linia obrony, kontratak początkowo bywa symulowany — wąż kilkakrotnie rzuca się z pozorną wściekłością, lecz nie dosięga napastnika, a czasami w ogóle nie otwiera paszczy. Nierzadko zdarza się wtedy, że ukradkiem się rozwija i jest gotowy do szybkiej ucieczki, gdyby przeciwnik się wycofał. Jeśli jednak dochodzi do prawdziwego ataku, wąż zachowuje się jak podczas polowania, choć atakuje z większą zaciętością. Gatunki, które normalnie po ukąszeniu ofiary wypuszczają ją lub tylko przytrzymują, w takiej sytuacji wielokrotnie kąsają napastnika albo go szarpią”.

Znaczenie przenośne. Biblijne wzmianki o wężach często mają znaczenie przenośne: do jadu tych zwierząt przyrównano kłamstwa niegodziwych (Ps 58:3, 4), do ich języka — ostry język ludzi, którzy knują zło (Ps 140:3), a o nadmiarze wina powiedziano, że kąsa jak wąż (Prz 23:32). Natomiast wypowiedź, iż ‛pokarmem węża będzie proch’, ilustruje uwolnienie odrodzonego ludu Jehowy od przemocy i wszelkich szkód (Iz 65:25).

Poza tym w sensie symbolicznym wąż pojawia się w Bożych zapowiedziach sądu nad różnymi narodami, m.in. nad Filisteą (Iz 14:29), niewierną Judą (Jer 8:17) i Egiptem, którego głos przyrównano do głosu węża, co może nawiązywać do syczenia uciekającego węża lub do zawodzenia Egipcjan po doznanej klęsce (Jer 46:22). Ta ostatnia wzmianka zapewne miała również ukazać, że egipscy faraonowie daremnie nosili na swej koronie ureusa — wizerunek świętego węża symbolizujący opiekę Uadżyt, bogini-kobry. W Micheasza 7:17 zapowiedziano, że wszystkie narody sprzeciwiające się ludowi Bożemu będą musiały „zlizywać proch jak węże” (zob. też Am 9:3).

W Jeremiasza 51:34 mieszkanka Syjonu przyrównała króla Nebukadneccara (Nebukadreccara) do „wielkiego węża”, który ją połknął.

Szatan Diabeł. W Objawieniu 12:9 i 20:2 głównego przeciwnika Bożego, Szatana, nazwano „pradawnym wężem”, najwidoczniej dlatego, że podczas rozmowy z kobietą w Edenie posłużył się literalnym wężem (Rdz 3:1-15). Jako „pradawny wąż” jest on także duchowym praojcem innych przeciwników Bożych, toteż Jezus powiedział do nich: „Węże, pomiocie żmijowy” (Mt 23:33; por. Jn 8:44; 1Jn 3:12).

W religii fałszywej. Wąż był często używany w religiach pogańskich jako symbol i jako obiekt kultu (ILUSTRACJE, t. 2, s. 530). W Mezopotamii, Kanaanie i Egipcie był symbolem zarówno samej płodności, jak i bogiń płodności; dwa skręcone ze sobą węże wskazywały na płodność w wyniku zespolenia fizycznego. A ponieważ wąż co jakiś czas zrzuca skórę, był też symbolem ciągłego odnawiania się życia.

Król Ezechiasz wykorzenił wśród swych poddanych kult węża, rozbijając jego miedziany posąg, który sporządził Mojżesz na pustkowiu w czasie plagi jadowitych węży (Lb 21:6-9; 2Kl 18:4; zob. MIEDZIANY WĄŻ; OGNISTY WĄŻ).