HELI

(od rdzenia: „wznieść się; wstąpić”).

1. Arcykapłan izraelski; najwyraźniej potomek Itamara, czwartego wymienionego syna Aarona (por. 2Sm 8:17; 1Kl 2:27; 1Kn 24:3; Wj 6:23). Jako arcykapłan, Heli sądził Izraela przez 40 lat. Za jego życia prorokiem został Samuel (1Sm 3:10-13, 19-21; 4:18). W czasach Helego w Izraelu panował głód duchowy, gdyż „słowo od Jehowy stało się w owych dniach rzadkością; nie rozgłaszano żadnej wizji” (1Sm 3:1).

Heli po raz pierwszy pojawia się w 1 rozdz. 1 Samuela. Siedzi na zewnątrz przy odrzwiach przybytku i strofuje bogobojną Annę, poczytując ją za pijaną, gdy tymczasem ona żarliwie modli się do Jehowy u wejścia do przybytku. Kiedy Anna tłumaczy, że nie jest pijana, lecz udręczona zmartwieniem i zgryzotą, Heli odprawia ją w pokoju. Jehowa wysłuchuje modlitwy Anny i ta rodzi syna, któremu nadaje imię Samuel. Po odstawieniu chłopca od piersi spełnia złożoną obietnicę i oddaje go na służbę w przybytku (1Sm 1:9-18, 20, 24, 28; 2:11, 18).

Zaniedbuje karcenia synów. Jako ojciec i arcykapłan w Izraelu Heli nie dopisuje pod względem zbożnego karcenia. Jego dwaj synowie, Chofni i Pinechas, usługują jako kapłani, ale są „nicponiami” zainteresowanymi wyłącznie jedzeniem oraz zaspokajaniem nieczystych pragnień seksualnych. Nie zadowalają się częścią daru ofiarnego przypadającą im według prawa Bożego i nawet wysuwają się przed Jehowę, gdyż posyłają sługę, by od Izraelity składającego ofiarę żądał surowego mięsa, zanim tłuszcz zostanie spalony na ołtarzu. Chciwi, cieleśnie usposobieni synowie Helego, wykorzystując swą pozycję w namiocie spotkania, dopuszczają się rozmaitych występków, czym kalają czyste wielbienie Jehowy. Nawet gdy wychodzi na jaw, że utrzymują niemoralne stosunki z kobietami, które usługują u wejścia do przybytku, Heli nie usuwa ich z urzędu, lecz tylko łagodnie strofuje. Darzy swych synów większym szacunkiem niż Jehowę (1Sm 2:12-17, 22-25, 29).

Po jakimś czasie pewien prorok Boży przynosi złowieszczą przestrogę: Władza i wpływy zostaną odebrane domowi Helego, tak iż nie będzie w nim starca. Zepsuci synowie arcykapłana zginą jednego dnia (1Sm 2:27-36). Później Jehowa potwierdza wyrok na dom Helego za pośrednictwem młodego Samuela (1Sm 3:11-14). Samuel obawia się przekazać Helemu tę niepomyślną wiadomość, ale na jego prośbę w końcu to robi. Heli przyjmuje zapowiedź z pokorą, mówiąc: „To Jehowa. Niech czyni, co dobre w jego oczach” (1Sm 3:15-18).

Jehowa wykonuje wyrok na jego domu. Odpłata nadchodzi zgodnie ze słowem Bożym. W bitwie z Filistynami Izraelici tracą ok. 4000 mężczyzn. Postanawiają sprowadzić Arkę z Szilo do obozu, sądząc, że dzięki niej pokonają wrogów. Ale Filistyni walczą tym zacieklej. Zabijają 30 000 Izraelitów i zdobywają Arkę. Chofni i Pinechas, którzy z nią przybyli, ponoszą śmierć. Pewien Beniaminita ucieka z pola bitwy, by powiadomić Helego. Słaby i niewidomy Heli, mający 98 lat, siedzi na krześle przy drodze i niepokoi się o Arkę. Na wieść o tym, że została zdobyta, przewraca się do tyłu, wskutek czego łamie sobie kark i umiera (1Sm 4:2-18).

Dalsza część kary dosięgła dom Helego z rąk króla Saula, który bezlitośnie nakazał wymordować kapłanów z Nob, potomków Helego poprzez Achituba, syna Pinechasa (1Sm 14:3; 22:11, 18). Z tego pogromu ocalał tylko Abiatar, syn Achimelecha, i usługiwał jako arcykapłan za panowania Dawida (1Sm 22:20; 2Sm 19:11). Później jednak został pozbawiony godności kapłańskiej przez Salomona za to, że przyłączył się do spisku Adoniasza (1Kl 1:7; 2:26, 27). W ten sposób dopełnił się wyrok wydany przez Jehowę na dom Helego — jego potomkowie na zawsze utracili urząd arcykapłański (1Sm 3:13, 14).

2. Najwyraźniej ojciec Marii i dziadek Jezusa Chrystusa (Łk 3:23). Uważa się, że nazwanie Józefa „synem Helego” oznacza, iż był on zięciem Helego. Chociaż Łukasz w swym spisie nie wymienia matki Jezusa, Marii, zapewne podaje rodowód od Dawida właśnie z jej strony (Łk 3:31; zob. RODOWÓD JEZUSA CHRYSTUSA).