PAMFILIA

Nieduża prowincja rzymska na pd. wybrzeżu Azji Mniejszej; odwiedził ją Paweł podczas swej pierwszej podróży misjonarskiej. Chociaż granice Pamfilii z czasem się zmieniały, na ogół przyjmuje się, że zajmowała pas wybrzeża o długości ok. 120 km i szerokości ok. 50 km. Na zach. graniczyła z Licją, na pn. z Galacją, a na wsch. z królestwem Antiocha. Na wybrzeżu Pamfilii panował gorący klimat podzwrotnikowy, a na terenach położonych wyżej, w górach Taurus, klimat był bardziej umiarkowany.

Mieszkańcy Pamfilii byli prawdopodobnie potomkami Greków i miejscowego plemienia, a niektórzy nawet sugerują, iż nazwa tej krainy oznacza „złożony z różnorakich szczepów l[ub] gatunków” (Słownik grecko-polski, red. Z. Abramowiczówna, Warszawa 1962, t. III, s. 377). Najwyraźniej mieszkali tam też Żydzi lub prozelici, gdyż podczas Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. wśród tych, którzy w Jerozolimie zdumiewali się, słysząc uczniów mówiących ich „własnym językiem”, byli też przybysze z Pamfilii (Dz 2:6, 10).

Na wybrzeżu lub w pobliżu znajdowało się kilka większych miast, np. portowa Attalia, Perge nad rzeką Kestros (Aksu) oraz Side, gdzie piraci sprzedawali swe łupy i gdzie handlowano niewolnikami. Paweł, Barnabas i Jan Marek płynęli z Pafos na Cyprze na pn. zach. i „przybyli do Perge w Pamfilii”. Nie wiadomo, czy dopłynęli do samego Perge (podobno w starożytności rzeka Kestros była żeglowna przynajmniej do tego miasta), czy też wysiedli w Attalii i pozostałą odległość przebyli lądem. W Perge Jan Marek odłączył się od reszty i wrócił do Jerozolimy, a Paweł i Barnabas udali się na pn. przez góry do Antiochii w Pizydii (w prowincji Galacja) (Dz 13:13, 14; 15:38; 27:5). Droga ta miała złą sławę ze względu na rozbójników (por. 2Ko 11:26). Wracając, obaj misjonarze przechodzili przez Pamfilię i głosili w Perge. Potem udali się do Attalii, skąd odpłynęli do Antiochii w Syrii (Dz 14:24-26).

W różnych okresach historycznych Pamfilia podlegała Lidii, Persji, Macedonii i Rzymowi. Pod panowaniem rzymskim stanowiła jedną prowincję z Cylicją (leżącą na wsch.), potem z Galacją, a w końcu z Licją (Dz 13:13; 16:6; 27:5).