BYK

(hebr. szor [Wj 21:28], par [Wj 29:10], bakár [1Kl 7:25], ʽagalím [„młode byki”; Am 6:4], reʼém [„dziki byk”; Lb 23:22]; aram. tor [Dn 5:21]; gr. táuros [Mt 22:4], bous [1Ko 9:9], mòschos [„byczek”; Łk 15:23]).

Te różne wyrazy z języków, w których spisano Biblię, odnoszą się do samca bydła domowego i na ogół są tłumaczone na „byk”, „cielec” lub „wół”. Słowo „wół” oznacza obecnie wykastrowanego byka, ale gdy w różnych przekładach występuje jako odpowiednik powyższych określeń z języków oryginału, nie należy go rozumieć w tym wąskim znaczeniu. Chociaż byki kastruje się, żeby przystosować je do pracy w charakterze zwierząt pociągowych, Izraelici najwyraźniej tego nie robili, gdyż takie okaleczone zwierzę nie nadawało się na ofiarę (Kpł 22:23, 24; Pwt 17:1; por. 1Kl 19:21). Dlatego niektórzy uważają, że rasa bydła hodowana przez Izraelitów odznaczała się łagodniejszym temperamentem.

Samiec bydła domowego odgrywał istotną rolę w religiach wielu ludów pogańskich. Ze względu na ogromną siłę i płodność darzono go wielkim szacunkiem, a nawet czcią. Dla Babilończyków był symbolem ich głównego bóstwa — Marduka. W Egipcie niektórym żywym bykom oddawano cześć jako wcielonym bogom — Apisowi w Memfis i Mnewisowi w Heliopolis. Ważną rolę byka w religiach pogańskich potwierdza okoliczność, iż należy on do znaków zodiaku.

Krótko po opuszczeniu Egiptu nawet Izraelici, zapewne pod wpływem skalania zwyczajami religijnymi, z którymi tam się zetknęli, zamienili chwałę Jehowy na „podobiznę byka” (Ps 106:19, 20). Później pierwszy władca dziesięcioplemiennego królestwa, Jeroboam, ustanowił kult cielca w Dan i Betel (1Kl 12:28, 29). Oczywiście było to sprzeczne z prawem Bożym nadanym Izraelowi, które zabraniało oddawania czci bykom i innym zwierzętom oraz ich wizerunkom (Wj 20:4, 5; por. 32:8).

Izraelici składali byki w ofierze (Wj 29; Kpł 22:27; Lb 7; 1Kn 29:21), a w niektórych sytuacjach Prawo Mojżeszowe wyraźnie wymagało, by ofiarować właśnie te zwierzęta. Jeśli arcykapłan popełnił grzech, ściągając tym winę na lud, miał ofiarować byka, największe i najcenniejsze ze zwierząt ofiarnych. Niewątpliwie było to związane z odpowiedzialną funkcją arcykapłana, który przewodził Izraelowi w czystym wielbieniu. Byka należało ofiarować również wtedy, gdy błąd popełniło całe zgromadzenie Izraela (Kpł 4:3, 13, 14). W Dniu Przebłagania składano byka w ofierze za kapłański dom Aarona (Kpł 16). W siódmym miesiącu kalendarza religijnego Izraelici mieli złożyć na całopalenie ponad 70 byków (Lb 29).

W Izraelu używano byków do pracy na roli, m.in. do orki i młocki (Pwt 22:10; 25:4). Zwierzęta te należało jednak traktować humanitarnie. Apostoł Paweł odniósł do chrześcijan zasadę Prawa zabraniającą nakładania kagańca bykowi młócącemu ziarno — pracujące zwierzę mogło się swobodnie pożywić; podobnie ktoś, kto dzielił się z innymi prawdami duchowymi, miał prawo korzystać ze wsparcia materialnego (Wj 23:4, 12; Pwt 25:4; 1Ko 9:7-10). Prawo zawierało przepisy regulujące sprawy kradzieży byka oraz szkód wyrządzonych ludziom i mieniu przez byka pozostawionego bez opieki (Wj 21:28 do 22:15).

Byki ofiarowane przez Izraelitów symbolizowały nieskalaną ofiarę złożoną przez Chrystusa jako jedyne odpowiednie przebłaganie za grzechy ludzkości (Heb 9:12-14). Przedstawiały też inną ofiarę, która zawsze i w każdych okolicznościach raduje Jehowę: spontaniczny owoc warg „publicznie wyznających jego imię”, przenośnie nazwany w Biblii ‛cielcami warg’ (Heb 13:15; Oz 14:2; Ps 69:30, 31).

W biblijnej symbolice byk wskazuje na moc i siłę. Miedziane morze przed świątynią Salomona spoczywało na 12 posągach byków, zwróconych po trzy w każdą stronę świata (2Kn 4:2, 4). Cztery żywe stworzenia towarzyszące rydwanowi Jehowy w wizji proroka Ezechiela miały po cztery oblicza, z których jedno było obliczem byka (Eze 1:10). W wizji apostoła Jana jedno z czterech żywych stworzeń wokół tronu było podobne do młodego byka (Obj 4:6, 7). Byk trafnie symbolizuje jeden z podstawowych przymiotów Jehowy: Jego nieograniczoną moc (Ps 62:11; Iz 40:26).

W Piśmie Świętym byk jest również symbolem agresywnych przeciwników Jehowy i Jego ludu, którzy próbują zniewolić lub zgładzić sług Boga, ale sami zostaną unicestwieni w dniu Jego pomsty (Ps 22:12; 68:30; Iz 34:7, 8; Eze 39:18; zob. CIELĘ, CIELEC; DARY OFIARNE).

Biblia kilkakrotnie nawiązuje też do charakterystycznych cech „dzikiego byka” (reʼém): jego nieustępliwości (Hi 39:9-12), szybkości i waleczności (Lb 23:22; 24:8), siły jego wielkich rogów (Pwt 33:17; Ps 22:21; 92:10) i wigoru w młodym wieku (Ps 29:6). Dzikie byki niekiedy przedstawiają też upartych wrogów Jehowy, na których zostanie wykonany Jego wyrok (Iz 34:7).