BRAT

Każdy z synów mających wspólnych rodziców (lub jedno z nich) w stosunku do innego ich syna lub córki; po hebrajsku ʼach, po grecku adelfòs. Do wymienionych w Biblii rodzonych braci, czyli dzieci tego samego ojca i tej samej matki, należą m.in.: Kain i Abel, synowie Adama i Ewy (Rdz 4:1, 2; 1Jn 3:12); bliźniacy Jakub i Ezaw, synowie Izaaka i Rebeki (Rdz 25:24-26), oraz Jakub i Jan, synowie Zebedeusza i jego żony (Mt 4:21; 27:56; por. Sdz 8:19). Mojżesz i Aaron byli braćmi Miriam (Lb 26:59), a Łazarz był bratem Marty i Marii (Jn 11:1, 19). Słowo „bracia” może się też odnosić do braci przyrodnich — do synów tego samego ojca, ale różnych matek, jak np. 12 synów Jakuba urodzonych przez cztery kobiety (Rdz 35:22-26; 37:4; 42:3, 4, 13), albo do synów jednej matki, ale różnych ojców, jak w wypadku Jezusa i jego braci oraz najprawdopodobniej Dawida w stosunku do jego sióstr (2Sm 17:25; 1Kn 2:13-16; Mt 13:55; zob. śródtytuł „Bracia Jezusa”).

Jednakże w Biblii wyraz „brat” nie oznacza wyłącznie brata rodzonego lub przyrodniego. Abraham nazywał bratem swego bratanka Lota, a Laban — swego siostrzeńca Jakuba (Rdz 11:27; 13:8; 14:14, 16; 29:10, 12, 15; por. Kpł 10:4). W Izraelu braterskie stosunki łączyły również członków tego samego plemienia (Lb 8:26; 2Sm 19:12, 13), a w szerszym sensie wszystkich Izraelitów, gdyż pochodzili oni od wspólnego przodka, Jakuba, i byli zjednoczeni w wielbieniu tego samego Boga, Jehowy (Wj 2:11; Pwt 15:12; Mt 5:47; Dz 3:17, 22; 7:23; Rz 9:3). Braćmi nazywano nawet Edomitów, którzy byli spokrewnieni z Izraelitami, ponieważ wywodzili się od Abrahama poprzez Ezawa, bliźniaczego brata Jakuba (Lb 20:14). „Braterstwo” (hebr. ʼachawáh) łączyło też zjednoczone królestwa Judy i Izraela (Za 11:14).

Słowo „bracia” odnosi się również do osób działających wspólnie, mających takie same cele. Na przykład król Tyru Chiram nazwał Salomona swym bratem nie tylko dlatego, że byli sobie równi rangą, ale prawdopodobnie także dlatego, że brali udział we wspólnym przedsięwzięciu — Chiram dostarczał Salomonowi drewna i innych materiałów na budowę świątyni (1Kl 5:1-12; 9:13). „Oto jak dobrze i jak miło, gdy bracia mieszkają ze sobą w jedności!” — napisał Dawid, wskazując, że samo pokrewieństwo nie jest gwarancją pokoju i jedności między braćmi (Ps 133:1). Dawid uważał Jonatana za brata, choć nie byli synami tych samych rodziców; łączyły ich jednak wspólne zainteresowania i wzajemne przywiązanie (2Sm 1:26). Braćmi można nazwać także ludzi mających podobne charaktery i skłonności, dobre lub złe (Prz 18:9).

W czasach patriarchów oraz w okresie obowiązywania Prawa Mojżeszowego bracia mieli pewne przywileje i obowiązki. Po śmierci ojca pierworodny syn, a więc najstarszy brat, otrzymywał w dziedzictwie podwójny dział oraz przejmował obowiązki głowy rodziny. Rodzony brat miał pierwszeństwo przed innymi osobami, gdy chodziło o prawo do wykupu, zawarcia małżeństwa lewirackiego oraz wystąpienia w roli mściciela krwi (Kpł 25:48, 49; Pwt 25:5). Kazirodcze związki między bratem i siostrą były w Prawie Mojżeszowym surowo zabronione (Kpł 18:9; Pwt 27:22).

Więź braterską przypomina duchowa więź zespalająca członków zboru chrześcijańskiego. Zresztą Jezus nazwał swych uczniów braćmi (Mt 25:40; 28:10; Jn 20:17). Znaczenie tej więzi podkreślił słowami: „Każdy, kto wykonuje wolę mojego Ojca (...), ten właśnie jest mi bratem i siostrą, i matką” (Mt 12:48-50). Dlatego krewnych nie wolno kochać bardziej niż Chrystusa, a nawet ze względu na niego trzeba być gotowym ich opuścić, jeśli zajdzie taka konieczność (Mt 10:37; 19:29; Łk 14:26). Może się też zdarzyć, że brat wyda brata na śmierć (Mk 13:12). Słowem „bracia” określono nie tylko najbliższych współpracowników Jezusa, ale cały zbór (Mt 23:8; Heb 2:17), „całą społeczność braci”, „którzy zajmują się świadczeniem o Jezusie” (1Pt 2:17; 5:9; Obj 19:10). Ta społeczność duchowych braci okazuje sobie prawdziwą „miłość braterską” (Rz 12:10; Heb 13:1).

Gdy podczas Pięćdziesiątnicy apostoł Piotr przemawiał do ludzi przybyłych z dalekich krain, m.in. prozelitów, nazwał ich wszystkich braćmi (Dz 2:8-10, 29, 37). Czasami o chrześcijanach płci męskiej mówiono „bracia”, a o chrześcijankach — „siostry” (1Ko 7:14, 15), lecz na ogół określenie „bracia” było przyjętym sposobem zwracania się do grup składających się i z mężczyzn, i z kobiet (Dz 1:15; Rz 1:13; 1Ts 1:4). W takim znaczeniu słowo to występuje we wszystkich natchnionych listach z wyjątkiem trzech (Tytusa, 2 Jana i Judy) oraz w dziełach pisarzy wczesnochrześcijańskich. Apostołowie ostrzegali przed „fałszywymi braćmi”, którzy mieli się pojawić w zborach (2Ko 11:26; Gal 2:4).

Bracia Jezusa. W Ewangeliach, w Dziejach Apostolskich i dwóch listach Pawła wspomniano o „braciach Pana”, „bracie Pana”, „jego braciach” i „jego siostrach”; imiennie wymieniono czterech braci: Jakuba, Józefa, Szymona i Judasa (1Ko 9:5; Gal 1:19; Mt 12:46; 13:55, 56; Mk 3:31; Łk 8:19; Jn 2:12; Dz 1:14). W świetle takich dowodów większość biblistów zgadza się, że Jezus miał co najmniej czterech braci i dwie siostry i że wszyscy oni urodzili się Józefowi i Marii w naturalny sposób po cudownych narodzinach Jezusa.

Twierdzenie, jakoby bracia Jezusa byli synami Józefa z poprzedniego małżeństwa lub z małżeństwa lewirackiego z bratową, jest zupełnie bezpodstawne. Biblia w żaden sposób tego nie sugeruje. Hipoteza, według której słowo „brat” (adelfòs) oznacza w tym wypadku „kuzyna” (anepsiòs), nie powstała wcześniej niż w 383 r. n.e. i przypisuje się ją Hieronimowi. Jednak Hieronim nie przytoczył żadnych uzasadniających ją argumentów, a w późniejszych pismach wyraził nawet pewne wątpliwości wobec swej „teorii kuzynów”. Biblista J. B. Lightfoot napisał: „Św. Hieronim nie oparł swej teorii na tradycji, a zatem dowodów na jej poparcie należy szukać wyłącznie w Piśmie Świętym. Zbadałem biblijne świadectwo i stwierdziłem, że (...) argumenty na rzecz tej teorii są znacznie słabsze niż argumenty przeciwko niej, należy więc ją odrzucić” (St. Paul’s Epistle to the Galatians, Londyn 1874, s. 258).

Gdy w Pismach Greckich jest mowa o siostrzeńcu lub kuzynie, nie pojawia się słowo adelfòs. W takich sytuacjach wyjaśniano, o jakie pokrewieństwo chodzi; czytamy np. o „synu siostry Pawła” czy „Marku, kuzynie [anepsiòs] Barnabasa” (Dz 23:16; Kol 4:10). W Łukasza 21:16 występuje zarówno greckie słowo syggenòn („krewni”, np. kuzyni), jak i adelfòn („bracia”), co wskazuje, że w Pismach Greckich słowa te nie są używane zamiennie.

Skoro wtedy, gdy Jezus pełnił swą służbę, ‛jego bracia nie wierzyli w niego’, wyrażenie „jego bracia” z pewnością nie może się odnosić do braci w sensie duchowym (Jn 7:3-5). Jezus wyraźnie pokazał różnicę między swymi cielesnymi braćmi a uczniami, którzy uwierzyli w niego i byli jego braćmi duchowymi (Mt 12:46-50; Mk 3:31-35; Łk 8:19-21). Wzmianka o tym, że cieleśni bracia nie wierzyli w Jezusa, wyklucza utożsamianie ich z apostołami noszącymi te same imiona: Jakubem, Szymonem i Judasem. Poza tym w Biblii braci Jezusa wyraźnie odróżniono od jego uczniów (Jn 2:12).

Również stosunki łączące cielesnych braci Jezusa z jego matką, Marią, wskazują, że byli to jej synowie, a nie dalsi krewni. Zazwyczaj wymieniano ich razem z nią. Pogląd, iż Maria z Józefem mieli inne dzieci, potwierdzają też biblijne wypowiedzi o tym, że Jezus był „pierworodnym” Marii (Łk 2:7) i że Józef „z nią nie współżył, dopóki nie urodziła syna” (Mt 1:25). Nawet mieszkańcy Nazaretu rozpoznawali Jezusa jako „brata Jakuba i Józefa, i Judasa, i Szymona”, dodając: „A jego siostry — czyż nie są tu wśród nas?” (Mk 6:3).

W związku z powyższymi wersetami nasuwa się pytanie: Dlaczego więc Jezus tuż przed śmiercią nie powierzył swej matki, Marii, opiece cielesnych braci, lecz apostoła Jana? (Jn 19:26, 27). Najwyraźniej dlatego, że apostoł Jan, jego kuzyn, dowiódł swej wiary i Jezus szczególnie go miłował. Ta duchowa więź była dla niego ważniejsza od cielesnej; ponadto nic nie wskazuje na to, by bracia Jezusa już wtedy byli jego uczniami.

Po zmartwychwstaniu Jezusa jego bracia zmienili swe sceptyczne nastawienie, bo gdy wstąpił do nieba, razem z matką i apostołami zebrali się na modlitwie (Dz 1:14). Zapewne więc znaleźli się też w gronie uczniów, na których w dniu Pięćdziesiątnicy został wylany duch święty. Brat Jezusa Jakub odegrał szczególną rolę wśród starszych należących do ciała kierowniczego w Jerozolimie i napisał list noszący jego imię (Dz 12:17; 15:13; 21:18; Gal 1:19; Jak 1:1). Inny brat Jezusa, Juda, również napisał taki list (Judy 1, 17). Paweł nadmienił, że przynajmniej niektórzy z braci Pana byli żonaci (1Ko 9:5).