ŚWIECZNIK

Stojak, na którym stawiano jedną lub więcej lamp oliwnych. Chociaż Biblia wspomina o świecznikach używanych w domach i innych budynkach (2Kl 4:10; Dn 5:5; Łk 8:16; 11:33), opisuje głównie świeczniki związane z wielbieniem prawdziwego Boga.

W przybytku. Jehowa w wizji polecił Mojżeszowi wykonać do przybytku świecznik (hebr. menoráh; gr. lychnía); miał on być ‛ze szczerego złota i kuty’. Razem z lampami i przyborami ważył jeden talent (Wj 25:31, 39, 40; 37:17, 24; Lb 8:4; Heb 9:2). Taka ilość złota (ok. 34 kg) miałaby dziś wartość ok. 385 000 dolarów.

Wygląd. Świecznik ten miał stać w „Miejscu Świętym”, czyli w pierwszym pomieszczeniu przybytku (Heb 9:2). Składał się z trzonu i sześciu wygiętych do góry ramion, usytuowanych po dwóch przeciwległych stronach. Trzon był ozdobiony czterema wyrzeźbionymi kielichami w kształcie kwiatów migdałowca, z gałkami i kwiatami na przemian. Nie wiadomo, jaki kwiat przypominały te ozdoby; użyte tu hebrajskie słowo może oznaczać dowolny kwiat. Każde z ramion miało trzy kielichy, z gałkami i kwiatami na przemian. Opis ten może wskazywać, że ramiona łączyły się z trzonem w miejscach, gdzie znajdowały się gałki. Na szczycie trzonu i sześciu ramion stawiano lampy, w których paliła się czysta, wytłoczona oliwa z oliwek. Do przyborów używanych ze świecznikiem należały szczypce, popielnice i naczynia na oliwę (Wj 25:31-38; 37:18-23; Kpł 24:2; Lb 4:9).

Wykonanie świecznika nadzorowali Becalel z plemienia Judy oraz Oholiab z plemienia Dana (Wj 31:1-11; 35:30-35). Z pewnością byli zdolnymi rzemieślnikami; być może nauczyli się swego zawodu jeszcze jako niewolnicy w Egipcie. Ale teraz Jehowa napełnił ich swym duchem, żeby mogli wykonać tę pracę ze szczególną starannością, dokładnie według wzoru pokazanego i objaśnionego Mojżeszowi (Wj 25:9, 40; 39:43; 40:16).

Zastosowanie. Mojżesz „postawił świecznik w namiocie spotkania, przed stołem po stronie południowej przybytku”. Najwyraźniej był umieszczony równolegle do pd. ściany namiotu (po lewej stronie od wejścia), naprzeciw stołu na chleby pokładne. Oświetlał „obszar przed świecznikiem”, czyli Miejsce Święte, gdzie znajdował się też złoty ołtarz kadzielny (Wj 40:22-26; Lb 8:2, 3).

Kiedy 1 Nisan 1512 r. p.n.e. Mojżesz ukończył wznoszenie przybytku, zgodnie ze wskazówkami Jehowy zapalił lampy świecznika (Wj 40:1, 2, 4, 25). Później czynił to Aaron (Lb 8:3), a potem on i kolejni arcykapłani dbali o to, by świecznik był gotowy „przed Jehową od wieczora aż do rana, zawsze” (Kpł 24:3, 4). Gdy Aaron przygotowywał lampy „każdego ranka” i gdy zapalał je „między dwoma wieczorami”, spalał też kadzidło na złotym ołtarzu (Wj 30:1, 7, 8).

Podczas wędrówki Izraelitów po pustkowiu świecznik wraz z innymi sprzętami przybytku nosili Lewici z rodu Kehata. Najpierw jednak kapłani musieli je przykryć, gdyż Jehowa ostrzegł, że osobom spoza ich grona „ani na chwilę nie wolno wejść, by zobaczyć święte rzeczy, żeby nie musieli umrzeć”. Świecznik i jego przybory przykrywano niebieską tkaniną, a potem wkładano w nakrycie ze skór foczych i kładziono na noszach (Lb 4:4, 9, 10, 15, 19, 20).

W relacji o sprowadzeniu przez króla Dawida Arki Przymierza na górę Syjon nie ma wzmianki o świeczniku. Najwyraźniej pozostawał on w przybytku, który przenoszono w różne miejsca.

W świątyni. Dawid przekazał Salomonowi otrzymane w natchnieniu plany budowy świątyni. Zawierały one wskazówki dotyczące złotych i srebrnych świeczników (1Kn 28:11, 12, 15, 19). Dziesięć złotych świeczników stało w Miejscu Świętym — „pięć po prawej stronie i pięć po lewej”, czyli pięć po pd. i pięć po pn. stronie pomieszczenia (1Kl 7:48, 49; 2Kn 4:20). Wszystkie wykonano „według tego samego projektu” (2Kn 4:7). Być może były znacznie większe od świecznika stojącego w przybytku, skoro większe rozmiary miała też sama świątynia oraz inne jej sprzęty, np. „lane morze” (1Kl 7:23-26; 2Kn 3:3, 4). Srebrnych świeczników zapewne używano na dziedzińcach lub w pomieszczeniach innych niż Miejsce Święte i Miejsce Najświętsze (wyposażenie tych dwóch pomieszczeń było wykonane ze złota). Podobnie jak w przybytku, lampy na złotych świecznikach zapalano „co wieczór” (2Kn 13:11).

Gdy w 607 r. p.n.e. Babilończycy zburzyli świątynię, zabrali z niej złote i srebrne sprzęty, m.in. świeczniki (Jer 52:19).

Świątynia odbudowana przez Zerubbabela. Pismo Święte nie zawiera informacji na temat świeczników w świątyni odbudowanej przez Zerubbabela. Ale Józef Flawiusz donosi, że Antioch (Epifanes) „ograbił świątynię, zabierając (...) złote świeczniki” (Dawne dzieje Izraela, XII, V, 4). Apokryficzna Księga 1 Machabejska wspomina o tym, że świecznik zabrano i trzeba było wykonać nowy (1 Machabejska 1:21-23; 4:49, 50, BT).

Świątynia przebudowana przez Heroda. Ze wspaniałości świątyni Heroda można wnioskować, że jej świeczniki dorównywały pięknem i wartością tym ze świątyni Salomona. Biblia jednak nic o nich nie mówi. O świeczniku ze świątyni Heroda wspomina Flawiusz, ukazano go także na płaskorzeźbie na wewnętrznej ścianie tryumfalnego Łuku Tytusa w Rzymie. Widać tam przedmioty zabrane z Jerozolimy po zburzeniu jej przez Rzymian w 70 r. n.e. Józef Flawiusz twierdzi, iż był naocznym świadkiem tryumfalnego pochodu cesarza Wespazjana i jego syna Tytusa. Donosi, że w pochodzie tym niesiono „świecznik tak samo sporządzony ze złota, lecz wykonany według innego wzoru, niż jesteśmy przyzwyczajeni w codziennym życiu. Ze środka podstawy wyrastał trzon, z którego odchodziły delikatne ramiona tworzące rodzaj trójzębu; każde zaś miało na końcu lampę wykutą z brązu. Było ich siedem” (Wojna żydowska, VII, V, 5 [148, 149]).

Nie można dziś powiedzieć z całą pewnością, czy świecznik w świątyni jerozolimskiej wyglądał dokładnie tak, jak ten na Łuku Tytusa. Wątpliwości dotyczą zwłaszcza jego podstawy, przedstawionej jako dwie równoległe wielokątne skrzynie, z których mniejsza stoi na większej. Jedni sądzą, że wygląd świecznika na rzymskiej płaskorzeźbie jest autentyczny, gdyż Herod zmienił jego projekt i odszedł od tradycyjnej żydowskiej podstawy w postaci trójnogu, próbując upowszechnić styl zachodni, by przypodobać się Rzymianom. Inni uczeni uważają, że świecznik nie mógł tak wyglądać. Na ściankach podstawy widać orły i potwory morskie, co ich zdaniem byłoby wyraźnym pogwałceniem drugiego przykazania.

Niektórzy wnioskują, że prawdziwy świecznik w świątyni stał na trzech nogach, ponieważ właśnie taką podstawę, niekiedy stylizowaną na nogi zwierząt, mają świeczniki ukazane na licznych zabytkach pochodzących z różnych części Europy i Bliskiego Wschodu z okresu od III do VI w. n.e. Najstarszy wizerunek świecznika widnieje na monetach z czasów Antygona II, który panował w latach 40-37 p.n.e. Jedna z nich, choć nie jest zbyt dobrze zachowana, zdaje się wskazywać, że świecznik stał na jakiejś płycie z nogami. W 1969 r. w obrębie Starego Miasta w Jerozolimie odkopano dom z wyrytym w tynku wizerunkiem świecznika świątynnego. Na schematycznym rysunku widać siedem ramion i trójkątną podstawę, a wszystko jest ozdobione gałkami przedzielonymi równoległymi liniami. Na ścianach grobu Jazona, odkrytego w Jerozolimie w 1956 r. i datowanego na początek I w. p.n.e., archeolodzy odnaleźli wyryte rysunki siedmioramiennych świeczników. Wydaje się, że ich dolne części są osadzone w jakichś skrzynkach lub stojakach.

Biorąc pod uwagę te znaleziska archeologiczne, niektórzy kwestionują wygląd podstawy świecznika na Łuku Tytusa i sugerują, że być może jest to tylko wyobrażenie rzymskiego rzeźbiarza, opierającego się na żydowskich motywach znanych mu z innych źródeł.

Znaczenie przenośne. Prorok Zachariasz zobaczył w wizji niezwykły złoty świecznik. Stało na nim siedem lamp, podobnie jak na świeczniku w przybytku, ale lampy te miały siedem rurek — zdaniem uczonych po jednej na każdą lampę. Na szczycie świecznika znajdowała się czasza. Najwyraźniej rurki przez cały czas doprowadzały do lamp oliwę pochodzącą z dwóch drzew oliwnych, które prorok ujrzał obok świecznika (Za 4:2, 3, 12).

Jehowa Bóg za pośrednictwem wyniesionego do chwały Jezusa Chrystusa przekazał apostołowi Janowi wizję, w której zobaczył on „siedem złotych świeczników i pośród świeczników kogoś podobnego do syna człowieczego”. Z opisu wynika, że był to Jezus Chrystus, który wyjaśnił Janowi, iż świeczniki oznaczają siedem zborów (Obj 1:1, 12, 13, 20). Z wyglądu zapewne przypominały świecznik, który oświetlał przybytek, by kapłani mogli pełnić w nim służbę. Okoliczność, iż świeczniki symbolizowały zbory, harmonizuje z wypowiedzią Jezusa, który oznajmił oddanym sługom Bożym: „Wy jesteście światłem świata” (Mt 5:14). Jako „ten, który się przechadza pośród siedmiu złotych świeczników”, Jezus nadzoruje to dzieło roztaczania światła (Obj 2:1).

Gdy Chrystus udzielał rad członkom zboru w Efezie, ostrzegł, że jeśli nie okażą skruchy, usunie ich świecznik z jego miejsca. Najwyraźniej oznaczało to, że nie będzie się już nimi posługiwał do szerzenia światła prawdy, a ich światło zgaśnie (Obj 2:1-5; por. Mt 6:22, 23).

W ostatniej biblijnej wzmiance o świecznikach, zawierającej pewne podobieństwa do wizji Zachariasza, powiedziano, że „dwa drzewa oliwne i dwa świeczniki” symbolizują „dwóch świadków”, którzy mieli prorokować odziani w wory (Obj 11:3, 4).