1, 2 (oraz wstęp). (a) Jak się ustosunkowywano do Chrześcijańskich Pism Greckich w ciągu ostatnich 300 lat? (b) Do jakich osobliwych wniosków doszli niektórzy badacze?

NIEKTÓRZY badacze doszli do osobliwych wniosków. W XIX wieku Niemiec Ludwig Noack zawyrokował, że Ewangelię według Jana napisał w 60 roku n.e. umiłowany uczeń, którym jego zdaniem był Judasz! Z kolei Francuz Joseph Ernest Renan wyraził opinię, iż wskrzeszenie Łazarza to prawdopodobnie mistyfikacja zaaranżowana przez niego samego w celu poparcia Jezusa, podającego się za cudotwórcę. A według niemieckiego teologa Gustava Volkmara historyczny Jezus nie mógłby wystąpić z roszczeniami mesjańskimi.¹

² Natomiast Bruno Bauer twierdził, jakoby Jezusa nigdy nie było! „Utrzymywał, iż faktyczną siłę sprawczą wczesnego chrystianizmu stanowił Filon, Seneka i gnostycy. Na koniec oznajmił, że Jezus jako postać historyczna w ogóle nie istniał (...), że religia chrześcijańska powstała pod koniec II wieku i wyłoniła się z judaizmu, który się dostał pod przemożny wpływ stoików”.²

3. Jakie zdanie o Biblii ma do dziś wiele ludzi?

³ Obecnie mało kto wyznaje tak skrajne poglądy. Ale czytając prace współczesnych uczonych, bez trudu można dostrzec, że wielu z nich uważa Chrześcijańskie Pisma Greckie za zbiór legend, mitów i wyolbrzymień. Czy mają rację?

Kiedy napisane?

4. (a) Dlaczego warto wiedzieć, kiedy zostały napisane księgi wchodzące w skład Chrześcijańskich Pism Greckich? (b) Jakie przytoczono tu opinie co do czasu powstania Chrześcijańskich Pism Greckich?

⁴ Na powstanie mitów i legend potrzeba czasu. Dlatego istotne jest pytanie: Kiedy napisano te księgi? Zdaniem historyka Michaela Granta spisywanie części historycznej Chrześcijańskich Pism Greckich rozpoczęto „30—40 lat po śmierci Jezusa”.⁴ Znawca archeologii biblijnej William Foxwell Albright powołał się na opinię C. C. Torreya, że „wszystkie ewangelie powstały przed 70 r. po Chr. i nie zawierają nic, co by nie mogło być napisane w ciągu dwudziestu lat po Ukrzyżowaniu”. Według samego Albrighta spisano je „najpóźniej około 80 r. po Chr.” Inni występują z nieco odmienną oceną, lecz większość zgadza się co do tego, że „Nowy Testament” skompletowano przed upływem pierwszego stulecia.

5, 6. Jaki wniosek można wysnuć z faktu, że Chrześcijańskie Pisma Greckie skompletowano niedługo po opisanych w nich wydarzeniach?

⁵ Co z tego wynika? Albright doszedł do następującego wniosku: „Możemy jedynie powiedzieć, że 20—50 lat to zbyt mało, by mogło dojść do poważniejszego skażenia istotnej treści, a nawet specyficznego brzmienia wypowiedzi Jezusa”.⁵ Profesor Gary Habermas dodaje: „Ewangelie powstały stosunkowo krótko po okresie, którego dotyczą, natomiast starożytne dzieła historyczne często opisują wydarzenia odległe o setki lat. Mimo to współcześni historycy potrafią z nich wyłuskać, co się naprawdę działo w tamtych odległych czasach”.⁶

⁶ Innymi słowy, część historyczna Chrześcijańskich Pism Greckich zasługuje co najmniej na takie samo zaufanie, jak świeckie kroniki. Kilkadziesiąt lat dzielących wypadki związane z powstawaniem chrystianizmu od utrwalenia ich na piśmie to bez wątpienia za mało czasu na wytworzenie się i upowszechnienie mitów i legend.

Wypowiedzi naocznych świadków

7, 8. (a) Kto jeszcze żył, gdy sporządzano i rozpowszechniano Chrześcijańskie Pisma Greckie? (b) Do jakiego wniosku doprowadza nas rozumowanie profesora F. F. Bruce’a?

⁷ Powyższe wnioski potwierdza fakt, że w wielu wypadkach chodzi o relacje naocznych świadków. Pisarz Ewangelii według Jana oznajmił: „Ten właśnie uczeń [którego miłował Jezus] daje świadectwo o tych sprawach i on je opisał” (Jana 21:24, BT). Pisarz księgi noszącej imię Łukasza podaje: „Nam to przekazali naoczni od samego początku świadkowie i słudzy Słowa” (Łukasza 1:2, Bw). Apostoł Paweł, powołując się na świadków zmartwychwstania Jezusa, zaznaczył: „Większość z nich żyje dotąd, niektórzy zaś pomarli” (1 Koryntian 15:6, BT).

⁸ Niezwykle trafnym spostrzeżeniem na ten temat podzielił się profesor F. F. Bruce: „W owych czasach absolutnie nie dałoby się tak łatwo, jak sobie myślą pewni autorzy, zmyślić słów i czynów Jezusa, skoro dokoła było tylu Jego uczniów, którzy pamiętali, co się zdarzyło, a co nie. (...) Uczniowie nie mogli sobie pozwalać na nieścisłości (nie mówiąc już o świadomym przekręcaniu faktów), bo natychmiast zostałoby to ujawnione przez osoby, które wprost czyhały na taką okazję. Tymczasem do mocnych stron pierwotnej działalności kaznodziejskiej apostołów należy tchnące zaufaniem odwoływanie się do wiedzy słuchaczy; mówili oni nie tylko: ‚My jesteśmy tego świadkami’, lecz także: ‚Wy sami o tym wiecie’ (Dzieje 2:22)”.⁷

Czy tekst zasługuje na zaufanie?

9, 10. Czego możemy być pewni, jeśli chodzi o Chrześcijańskie Pisma Greckie?

⁹ Czy nie zachodzi obawa, że relacje tych naocznych świadków zostały wiernie spisane, ale później uległy skażeniu? Inaczej mówiąc, czy po spisaniu oryginałów nie dostały się do nich mity i legendy? Jak się już dowiedzieliśmy, tekst Chrześcijańskich Pism Greckich zachował się w lepszym stanie niż jakiekolwiek dawniejsze dzieło literackie. Kurt i Barbara Aland, specjaliści w zakresie greckiego tekstu Biblii, wymieniają prawie 5000 manuskryptów, które przetrwały od starożytności do naszych czasów, przy czym część pochodzi aż z II wieku n.e.⁸ Cały ten ogromny materiał dowodowy przemawia za tym, że tekst grecki w zasadzie zasługuje na zaufanie. Jego dokładność potwierdzają też różne dawne przekłady, z których najstarsze pochodzą mniej więcej z roku 180 n.e.⁹

¹⁰ Wziąwszy to wszystko pod uwagę, możemy być pewni, że gdy pierwotni pisarze zakończyli swe prace, do Chrześcijańskich Pism Greckich nie przeniknęły żadne legendy ani mity. Posiadamy właściwie ten sam tekst, który spisano na początku, a jego poprawność uwierzytelnia fakt, iż uznawali go ówcześni chrześcijanie. A czy można sprawdzić historyczną dokładność Biblii przez porównanie jej z innymi relacjami z czasów starożytnych? Poniekąd tak.

O czym świadczą dokumenty

11. W jakiej mierze dowody pozabiblijne potwierdzają historyczne doniesienia Chrześcijańskich Pism Greckich?

¹¹ Trzeba przyznać, że pozabiblijne dokumenty dotyczące wydarzeń z życia Jezusa i jego apostołów są dość skąpe. Trudno jednak spodziewać się czegoś innego, skoro w pierwszym stuleciu chrześcijanie stanowili stosunkowo niewielką grupę, która w dodatku nie angażowała się w życie polityczne. Niemniej świadectwa dostarczone przez historię świecką są zgodne z tym, co czytamy w Biblii.

12. Co napisał Józef Flawiusz o Janie Chrzcicielu?

¹² Na przykład w roku 93 n.e. historyk żydowski Józef Flawiusz tak napisał o dotkliwej porażce Heroda Antypasa: „Niektórzy Judejczycy uważali, że to Bóg wytracił wojsko Heroda, sprawiedliwie wymierzając królowi karę za zgładzenie Jana, zwanego ‚Chrzcicielem’. Ów Jan, którego kazał zabić Herod, był zacnym mężem; zachęcał Judejczyków, by kształcili w sobie cnotę i by do chrztu przystępowali zachowując sprawiedliwość w stosunkach wzajemnych i gorliwie czcząc Boga”.¹⁰ Słowami tymi autor potwierdza doniesienie biblijne głoszące, że Jan Chrzciciel był człowiekiem sprawiedliwym, który nawoływał do skruchy i został stracony na rozkaz Heroda (Mateusza 3:1-12; 14:11).

13. Jak Flawiusz poświadczył, że Jakub i Jezus to postacie historyczne?

¹³ Józef Flawiusz czyni też wzmiankę o Jakubie, przyrodnim bracie Jezusa, który — jak mówi nam Biblia — początkowo nie towarzyszył Jezusowi, później jednak został wybitnym członkiem grona starszych w Jeruzalem (Jana 7:3-5; Galatów 1:18, 19). Oto, co pisze Flawiusz o uwięzieniu Jakuba: „Ananos [Annasz], który (...) otrzymał godność arcykapłańską, (...) zwołał sanhedryn i stawił przed sądem Jakuba, brata Jezusa zwanego Chrystusem, oraz kilku innych”.¹¹ Pisząc tak, Flawiusz przy okazji poświadcza, że „Jezus zwany Chrystusem” rzeczywiście był postacią historyczną.

14, 15. Jakiego potwierdzenia relacji biblijnej dostarcza Tacyt?

¹⁴ Również inni pisarze z tamtego okresu nawiązują do wydarzeń wspomnianych w Pismach Greckich. Ewangelie podają na przykład, iż działalność kaznodziejska Jezusa w Palestynie nabrała szerokiego rozgłosu. Kiedy Poncjusz Piłat skazał go na śmierć, naśladowcy Jezusa byli zdezorientowani i przygnębieni. Wkrótce potem ci sami uczniowie odważnie rozgłaszali w całym Jeruzalem wiadomość, że ich Pan został wskrzeszony. A w ciągu niewielu lat chrystianizm rozprzestrzenił się po całym cesarstwie rzymskim (Mateusza 4:25; 26:31; 27:24-26; Dzieje 2:23, 24, 36; 5:28; 17:6).

¹⁵ Taki rozwój wydarzeń potwierdza rzymski historyk Tacyt, który bynajmniej nie był sympatykiem chrystianizmu. Pisząc krótko po roku 100 n.e., nadmienił o okrutnym prześladowaniu chrześcijan przez Nerona i zaznaczył: „Początek tej nazwie dał Chrystus, który za panowania Tyberiusza skazany został na śmierć przez prokuratora Poncjusza Pilatusa; a przytłumiony na razie zgubny zabobon znowu wybuchnął nie tylko w Judei, gdzie się to zło wylęgło, lecz także w stolicy [Rzymie]”.¹²

17. Jakie dokumenty dostępne w II wieku Justynowi Męczennikowi potwierdzały biblijne doniesienia o cudach i śmierci Jezusa?

¹⁷ W połowie drugiego stulecia Justyn Męczennik pisał o śmierci Jezusa: „Że się tak działo, możecie się o tym przekonać z akt, spisanych za Poncjusza Piłata”.¹⁴ Co więcej, według Justyna te same „akta”, czyli urzędowe sprawozdania, wspominały o cudach Jezusa, czytamy bowiem: „Że zaś Chrystus takie działał dziwy, możecie się dowiedzieć z akt Poncjusza Piłata”.¹⁵ Chociaż owe „akta” nie przetrwały do naszych czasów, to w II wieku najwyraźniej były jeszcze dostępne, wobec czego Justyn mógł śmiało proponować czytelnikom zbadanie ich i ustalenie, czy mówi prawdę.

Dowody archeologiczne

18. Jak archeologia poświadczyła istnienie Piłata?

¹⁸ Również odkrycia archeologiczne potwierdzają bądź ilustrują to, o czym czytamy w Pismach Greckich. Na przykład w roku 1961 na terenie Cezarei znaleziono wśród ruin teatru z czasów rzymskich kamień z inskrypcją zawierającą imię Poncjusza Piłata.¹⁶ Przedtem niewiele było pozabiblijnych dowodów świadczących o istnieniu tego rzymskiego namiestnika.

19, 20. Na ślady po jakich osobistościach wymienionych przez Łukasza (w jego Ewangelii i w Dziejach Apostolskich) natknęła się również archeologia?

¹⁹ W Ewangelii według Łukasza czytamy, że Jan Chrzciciel rozpoczął swą działalność, gdy „Lizaniasz [był] tetrarchą Abileny” (Łukasza 3:1, BT). Niektórzy podawali to stwierdzenie w wątpliwość, ponieważ Józef Flawiusz wspomina, iż Lizaniasz, będący zarządcą tego okręgu, zmarł w 34 roku p.n.e., na długo przed narodzinami Jana. Archeolodzy znaleźli jednak w Abilenie inskrypcję nadmieniającą o innym Lizaniaszu, który był tetrarchą (zarządcą okręgu) za panowania Tyberiusza — a właśnie ten Cezar władał Rzymem, kiedy Jan rozpoczynał swą służbę publiczną.¹⁷ Bardzo więc możliwe, że chodzi o tego samego Lizaniasza, o którym wspomina Łukasz.

[Ramka na stronie 56]

Współczesna krytyka nie wytrzymuje próby

Przykładem tego, jak wątpliwą wartość ma współczesna krytyka tekstu Biblii, mogą być poniższe uwagi Raymonda E. Browna, dotyczące Ewangelii według Jana: „Pod koniec ubiegłego wieku i na początku obecnego stulecia uczeni przeżywali okres skrajnego sceptycyzmu wobec tej Ewangelii. Datowano ją na bardzo późne lata, nawet na drugą połowę II wieku. Uważana była za produkt świata hellenistycznego, całkowicie pozbawiony wartości historycznej i nie mający bliższego związku z Palestyną Jezusa z Nazaretu (...)

„Żaden z tych zarzutów nie ostał się wobec serii nieoczekiwanych znalezisk archeologicznych, dokumentarnych i tekstowych. Odkrycia te umożliwiły podważenie krytycznych poglądów, które uznano już niemal za ortodoksyjne, oraz pozwoliły zrozumieć, na jak kruchych podstawach opierała się ta krańcowo sceptyczna analiza Ewangelii według Jana. (...)

„W ocenie wieku tej Ewangelii cofnięto się do końca I stulecia, a nawet do jeszcze wcześniejszego okresu. (...) Najdziwniejsze jest chyba to, że niektórzy uczeni ośmielają się znów sugerować, iż Jan, syn Zebedeusza, istotnie mógł mieć coś wspólnego z tą Ewangelią”.³

Dlaczego jednak kogoś miałby dziwić pogląd, iż Jan napisał księgę, którą tradycyjnie przypisuje się właśnie jemu? Tylko dlatego, że nie odpowiada to z góry powziętym wyobrażeniom krytyków.