Jak powstają wspomnienia?

Pamięć, która zdaniem profesora Richarda F. Thompsona jest „chyba najbardziej zdumiewającym zjawiskiem w przyrodzie”, wiąże się z kilkoma różnymi funkcjami mózgu. Większość badaczy wyróżnia dwa rodzaje pamięci: deklaratywną i proceduralną. Ta druga obejmuje umiejętności i nawyki. Natomiast pierwsza gromadzi fakty. W książce The Brain — A Neuroscience Primer (Mózg — podstawy neurologii) dokonano podziału według czasu trwania śladu pamięciowego i wymieniono: pamięć bezpośrednią, trwającą około 100 milisekund; krótkotrwałą, która utrzymuje się kilka sekund; operacyjną, gromadzącą bieżące doświadczenia, oraz pamięć długotrwałą, przechowującą przyswajane materiały werbalne i umiejętności ruchowe.

Według jednego z możliwych wyjaśnień pamięć długotrwała uruchamia się przy pobudzeniu przedniej części mózgu. Informacja przeznaczona dla tej pamięci przepływa w postaci impulsu elektrycznego do hipokampa. Tutaj proces zwany długotrwałym wzmocnieniem synaptycznym zwiększa zdolność neuronów do przekazywania informacji (patrz ramka „Zmniejszanie szczeliny”).

Inna teoria ma związek z uznawaniem kluczowej roli fal mózgowych. Jej zwolennicy uważają, iż przypominające uderzenia bębna rytmiczne oscylacje, jakim podlega aktywność elektryczna mózgu, pomagają łączyć wspomnienia i decydują o momencie pobudzenia odpowiednich komórek nerwowych.

Uczeni twierdzą, że nasz mózg gromadzi rozmaite aspekty wspomnień w różnych miejscach, przy czym każda informacja przechowywana jest w obszarze wyspecjalizowanym w jej przyjmowaniu. Niektóre części mózgu z pewnością mają związek z pamięcią. Ciało migdałowate — mała, wielkości migdała, wiązka komórek nerwowych niedaleko pnia mózgu — magazynuje wspomnienia wywołujące lęk. Zwoje podstawy koncentrują się na nawykach i umiejętnościach fizycznych, a móżdżek, leżący u podstawy mózgu — na odruchach wrodzonych i warunkowych. Jak się uważa, w nim mieści się też ośrodek równowagi, potrzebnej na przykład podczas jazdy na rowerze.

Zjawisko nazywane długotrwałym wzmocnieniem synaptycznym zachodzi wtedy, gdy neurony regularnie ulegają pobudzeniu i uwalniają do synapsy neuroprzekaźniki. Zdaniem niektórych uczonych dzięki temu komórki nerwowe zbliżają się do siebie. Według innych istnieją dowody na to, że informacja zostaje skierowana z neuronu odbiorczego z powrotem do nadawczego. To z kolei powoduje zmiany chemiczne, w wyniku których powstaje jeszcze więcej białek służących jako neuroprzekaźniki. A te wzmacniają połączenia między neuronami.

Właśnie ze względu na te stale zmieniające się połączenia, czyli plastyczność mózgu, mówi się o nim, że nieużywany „rdzewieje”. Dlatego jeśli chcesz coś zapamiętać, często o tym myśl.