Jak powstała klasa duchownych

11, 12. (a) Jak jeszcze ujawniło się odstępstwo? (b) Jaką rolę odgrywali apostołowie i starsi z Jeruzalem?

¹¹ Odstępstwo ujawniło się w jeszcze innej dziedzinie: W myśl nauk Jezusa oraz apostołów wszyscy chrześcijanie mieli pełnić służbę Bożą, tymczasem pozostawiono ją wyłącznie członkom zhierarchizowanej klasy kapłańskiej, która ukształtowała się w chrześcijaństwie (Mateusza 5:14-16; Rzymian 10:13-15; 1 Piotra 3:15). Po śmierci Jezusa zbory chrześcijańskie z I stulecia korzystały ze wskazówek i przewodnictwa apostołów oraz innych starszych z Jeruzalem, odznaczających się kwalifikacjami duchowymi. Żaden z nich nie wywyższał się nad pozostałych (Galacjan 2:9).

¹² W roku 49 zaszła konieczność, by grono to zebrało się w Jeruzalem celem wyjaśnienia pewnych kwestii dotyczących ogółu chrześcijan. Jak donosi sprawozdanie biblijne, po wspólnej dyskusji „postanowili apostołowie i starsi [presbyʹteroi] razem z całym zborem posłać do Antiochii wraz z Pawłem i Barnabą wybranych spośród siebie mężów (...), dając im do ręki następujące pismo: Apostołowie i starsi, bracia braciom, pochodzącym z pogan w Antiochii i w Syrii, i w Cylicji, przesyłają pozdrowienie”. Najwyraźniej apostołowie i starsi usługiwali rozproszonym zborom chrześcijańskim, tworząc organ kierujący ich działalnością (Dzieje 15:22, 23).

13. (a) Jak działali nadzorcy w poszczególnych zborach wczesnochrześcijańskich? (b) Jakie kwalifikacje musieli mieć starsi zboru?

¹³ W okresie wczesnochrześcijańskim grono kierownicze z Jeruzalem rozciągało ogólny nadzór nad wszystkimi chrześcijanami. A jak wyglądało przewodzenie na szczeblu lokalnym — w poszczególnych zborach? Z listu Pawła do Tymoteusza jasno wynika, że usługiwali w nich nadzorcy (greckie: epiʹskopos, od którego pochodzi przymiotnik „episkopalny”) — mężczyźni, którzy pod względem duchowym byli starszymi (presbyʹteroi) i swym postępowaniem oraz usposobieniem duchowym wykazali, że nadają się do nauczania współwyznawców (1 Tymoteusza 3:1-7, NW; 5:17). W I wieku nie stanowili odrębnej klasy duchownych. Nie wyróżniali się ubiorem, lecz przymiotami duchowymi. W każdym zborze działało grono starszych (nadzorców), nie było więc miejsca na niepodzielne rządy jednostki (Dzieje 20:17; Filipian 1:1, NW).

14. (a) W jaki sposób miejsce chrześcijańskich nadzorców zajęli biskupi chrześcijaństwa? (b) Kto wśród biskupów ubiegał się o prymat?

¹⁴ Dopiero po pewnym czasie ze słowa epiʹskoposb (nadzorca, przełożony) ukuto termin „biskup”, oznaczający kapłana sprawującego zwierzchnictwo nad innymi duchownymi w swej diecezji. Hiszpański jezuita Bernardino Llorca wyjaśnia: „Początkowo nie rozróżniano dostatecznie biskupów i prezbiterów. Zwracano tylko uwagę na samo znaczenie słów: biskup to odpowiednik nadzorcy, a prezbiter — starszego. (...) Ale stopniowo różnica stawała się coraz wyraźniejsza. Mianem biskupa zaczęto określać ważniejszych nadzorców, dysponujących nadrzędną władzą duchowną i uprawnionych do wkładania rąk oraz rozdawania urzędów kapłańskich” (Historia de la Iglesia Católica). W gruncie rzeczy działalność biskupów zaczęła przypominać rządy monarchiczne, zwłaszcza od IV stulecia. Stworzono hierarchię, czyli grupę duchownych rozporządzających władzą, a z czasem biskup Rzymu, podający się za następcę Piotra, został przez wielu uznany za najwyższego biskupa i papieża.

15. Jaka przepaść istnieje między sposobem przewodzenia w pierwotnym chrystianizmie i w chrześcijaństwie?

¹⁵ Obecnie stanowisko biskupa w różnych kościołach chrześcijaństwa wiąże się z prestiżem, wpływami, na ogół też z doskonałym wynagrodzeniem, a często stawia w jednym szeregu z elitarną klasą rządzącą danym państwem. Zachodzi jednak ogromna rozbieżność między taką wyniosłą i dumną pozycją a prostą organizacją zborów wczesnochrześcijańskich, podlegających starszym, czyli nadzorcom, i Chrystusowi. A co powiedzieć o przepaści dzielącej Piotra od jego tak zwanych następców, którzy panowali otoczeni przepychem w Watykanie? (Łukasza 9:58; 1 Piotra 5:1-3).

Władza i autorytet papieża

16, 17. (a) Skąd wiadomo, że pierwotny zbór rzymski nie podlegał żadnemu biskupowi ani papieżowi? (b) Jakie są dzieje tytułu „papież”?

¹⁶ Do zborów wczesnochrześcijańskich, uznających przewodnictwo apostołów i starszych w Jeruzalem, należał zbór w Rzymie, do którego prawda chrześcijańska dotarła zapewne w jakiś czas po dniu Pięćdziesiątnicy roku 33 (Dzieje 2:10). Podobnie jak w innych ówczesnych zborach usługiwali tam starsi tworzący grono nadzorców, z których żaden nie dominował nad drugimi. Na pewno nikt z pierwszych nadzorców w zborze rzymskim nie był przez współczesnych traktowany jako biskup czy papież, ponieważ w Rzymie nie powstał jeszcze episkopat monarchiczny. Trudno dokładnie ustalić, kiedy zaczęła się kształtować ta instytucja jednoosobowej funkcji biskupiej. Fakty wskazują, że nastąpiło to w II wieku (Rzymian 16:3-16; Filipian 1:1, NW).

¹⁷ Przez pierwsze dwa stulecia nie znano tytułu „papież” (z greckiego paʹpas — ojciec). Były jezuita Michael Walsh objaśnia: „Wydaje się, że po raz pierwszy nazwano biskupa Rzymu ‚papieżem’ dopiero w III wieku; tytuł ten nadano Kalikstowi (...) Do końca V wieku słowo ‚papież’ na ogół oznaczało tylko biskupa Rzymu. Wyłączne prawo do tego tytułu papież mógł sobie rościć dopiero w XI stuleciu” (An Illustrated History of the Popes).

18. (a) Który biskup Rzymu jako jeden z pierwszych zmusił innych do uznania swej władzy? (b) Na jakiej podstawie wysunięto twierdzenie o prymacie papieża? (c) Jak należy rozumieć słowa z Ewangelii według Mateusza 16:18, 19?

¹⁸ Do pierwszych biskupów rzymskich, którzy zmusili innych do posłuchu, należał papież Leon I (sprawujący urząd w latach 440-461). Michael Walsh wykazuje dalej: „Leon przywłaszczył sobie dawny pogański tytuł pontifex maximus, używany po dziś dzień przez papieży, a mniej więcej do końca IV stulecia noszony przez cesarzy rzymskich”. Oparł się przy tym na katolickiej wykładni słów Jezusa z Ewangelii według Mateusza 16:18, 19 (patrz strona 268). „Oświadczył, że skoro św. Piotr był pierwszym między apostołami, to kościołowi św. Piotra należy się prymat wśród innych kościołów” (Man’s Religions). W ten sposób dał do zrozumienia, że cesarz dzierży świeckie rządy w Konstantynopolu na Wschodzie, a on pełni władzę duchową z Rzymu na Zachodzie. Późniejszą demonstracją potęgi papieskiej była koronacja Karola Wielkiego na władcę Świętego Cesarstwa Rzymskiego, której papież Leon III dokonał w roku 800.

[Ramka na stronie 268]

Piotr a papiestwo

Jak donosi Ewangelia według Mateusza 16:18, Jezus oświadczył apostołowi Piotrowi: „A Ja ci powiadam, że ty jesteś Piotr [po grecku: Peʹtros], i na tej opoce [po grecku: peʹtra] zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne nie przemogą go”. Powołując się na te słowa, Kościół katolicki twierdzi, że Jezus zbudował swój kościół na Piotrze, który zapoczątkował nieprzerwaną linię biskupów rzymskich, będących jego następcami.

Kto był opoką, o której mówił Jezus w myśl Ewangelii według Mateusza 16:18 — Piotr czy Jezus? Z kontekstu wynika, że rozmowa dotyczyła rozpoznania w Jezusie „Chrystusa, Syna Boga żywego”, co wyznał sam Piotr (Mateusza 16:16). Logika podpowiada, iż skałą czy opoką tworzącą niewzruszony fundament kościoła musiał być Jezus, a nie Piotr, który później trzykrotnie zaparł się Chrystusa (Mateusza 26:33-35, 69-75).

Skąd wiemy, że Chrystus jest owym kamieniem fundamentalnym? Potwierdził to sam Piotr, gdy napisał: „Przystąpcie do niego, do kamienia żywego, przez ludzi wprawdzie odrzuconego, lecz przez Boga wybranego jako kosztowny. (...) Dlatego to powiedziane jest w Piśmie: Oto kładę na Syjonie kamień węgielny, wybrany, kosztowny, a kto weń wierzy, nie zawiedzie się”. Paweł zaś oświadczył: „[Zostaliście] zbudowani na fundamencie apostołów i proroków, którego kamieniem węgielnym jest sam Chrystus Jezus” (1 Piotra 2:4-8; Efezjan 2:20).

Ani Pismo Święte, ani historia nie dostarcza najmniejszego dowodu, że Piotr był stawiany wyżej niż jego współtowarzysze. On sam nie wspomina o tym w żadnym ze swych listów, a pozostałe trzy Ewangelie — łącznie z Ewangelią według Marka (najprawdopodobniej opartą na relacji Piotra) — nawet nie przytaczają owych słów Jezusa skierowanych do Piotra (Łukasza 22:24-26; Dzieje 15:6-22; Galacjan 2:11-14).

Co więcej, brak jakiegokolwiek niepodważalnego dowodu na to, iż Piotr kiedykolwiek przebywał w Rzymie (1 Piotra 5:13). Gdy Paweł zjawił się w Jeruzalem, poparli go „Jakub i Kefas [Piotr], i Jan, (...) uważani za filary”. A zatem w tamtych czasach Piotr należał do grona co najmniej trzech osób stanowiących filary zboru. Nie był „papieżem”. Nie znano go ani w tej roli, ani jako najwyższego „biskupa” w Jeruzalem (Galacjan 2:7-9; Dzieje 28:16, 30, 31).