Starożytni skrybowie a Słowo Boże

PISMA Hebrajskie skompletowano pod koniec V wieku p.n.e. W następnych stuleciach o przetrwanie tekstu hebrajskiego pieczołowicie dbali żydowscy uczeni, zwłaszcza soferowie, a później masoreci. Jednakże najstarsze księgi biblijne sporządzono w czasach Mojżesza i Jozuego, a więc tysiąc lat przed działalnością soferów. Ponieważ materiał, na którym je spisano, był nietrwały, musiano je wielokrotnie przepisywać. Co wiadomo o zawodowych kopistach w świecie starożytnym? Czy biegłymi przepisywaczami byli też jacyś Izraelici?

Najdawniejsze ocalałe rękopisy biblijne należą do zbioru Zwojów znad Morza Martwego. Część z nich jest datowana na III i II wiek p.n.e. Profesor Alan Millard, znawca języków bliskowschodnich i archeolog, wyjaśnia: „Nie mamy do dyspozycji żadnych wcześniejszych kopii jakiegokolwiek fragmentu Biblii”. Następnie dodaje: „Znajomość kultury sąsiednich narodów pozwala się zorientować, na czym polegała praca starożytnych skrybów, toteż możemy lepiej ocenić wartość i dzieje tekstu hebrajskiego”.

Skrybowie w starożytnym Izraelu

Mojżesz wychowywał się jako członek rodziny faraona (Wyjścia 2:10; Dzieje 7:21, 22). Zdaniem egiptologów jego edukacja obejmowała pisanie i czytanie po egipsku i przynajmniej niektóre umiejętności skrybów. Profesor James Hoffmeier napisał w książce Israel in Egypt (Izrael w Egipcie): „Istnieją przesłanki potwierdzające biblijną tradycję, wedle której Mojżesz potrafił utrwalić na piśmie kolejność wydarzeń oraz przebieg wędrówki, a także wykonywać inne zadania skryby”.b

Biblia mówi także o innych Izraelitach mających kwalifikacje skryby. Jak podaje pewne dzieło, Mojżesz „ustanowił piśmiennych urzędników (...) aby sporządzali zapiski i dbali o porządek publiczny” (The Cambridge History of the Bible). Wniosek ten jest oparty na Księdze Powtórzonego Prawa 1:15, gdzie powiedziano: „Wziąłem więc zwierzchników waszych plemion (...) i ustanowiłem ich zwierzchnikami nad wami, przełożonymi nad tysiącami i przełożonymi nad setkami, i przełożonymi nad pięćdziesiątkami, i przełożonymi nad dziesiątkami, i urzędnikami wśród waszych plemion”. Kim byli ci urzędnicy?

Hebrajskie słowo tłumaczone na „urzędnik” występuje w Biblii wiele razy w odniesieniu do czasów Mojżesza i Jozuego. Zdaniem językoznawców wyraz ten oznacza „sekretarza sporządzającego zapiski”, „osobę ‚piszącą’ lub ‚notującą’” albo „urzędnika pomagającego sędziemu w pracy sekretarskiej”. Częste występowanie tego słowa wskazuje, że w Izraelu było sporo takich sekretarzy i że we wczesnych dziejach narodu mieli oni liczne zadania administracyjne.

Kolejną grupą byli kapłani izraelscy. Według dzieła Encyclopaedia Judaica „musieli być piśmienni ze względu na sprawowane funkcje religijne i świeckie”. Na przykład Mojżesz nakazał synom Lewiego: „Po upływie każdego siódmego roku (...) będziesz czytał to prawo przed całym Izraelem”. Kapłani stali się depozytariuszami oficjalnego odpisu Prawa. Zlecali i nadzorowali wykonywanie nowych kopii (Powtórzonego Prawa 17:18, 19; 31:10, 11).

Zwróćmy uwagę, jak sporządzono pierwszy odpis Prawa. W ostatnim miesiącu życia Mojżesz oznajmił Izraelitom: „Gdy się przeprawicie przez Jordan do ziemi, którą ci daje Jehowa, twój Bóg, postawisz sobie wielkie kamienie i pobielisz je wapnem. I wypiszesz na nich wszystkie słowa tego prawa” (Powtórzonego Prawa 27:1-4). Po zniszczeniu Jerycha i Aj naród izraelski zgromadził się przy górze Ebal, usytuowanej pośrodku Ziemi Obiecanej. Jozue rzeczywiście utrwalił tam na kamieniach ołtarza „odpis Prawa, które Mojżesz napisał” (Jozuego 8:30-32). Sporządzanie takich inskrypcji oznacza, że ludzie potrafili czytać i pisać. Starożytni Izraelici mieli zatem niezbędną wiedzę i umiejętności, by dla przyszłych pokoleń zachować święte teksty w niezmienionym stanie.