Rozdział trzynasty

Konflikt dwóch królów

1, 2. Dlaczego powinniśmy być zainteresowani proroctwem zapisanym w 11 rozdziale Księgi Daniela?

DWAJ rywalizujący ze sobą królowie są uwikłani w bezpardonową walkę o supremację. W miarę upływu lat na przemian uzyskują przewagę. Czasami jeden zdecydowanie bierze górę, drugi zaś jest nieaktywny, zdarzają się też okresy spokoju. Potem jednak nieoczekiwanie znowu dochodzi do bitwy i cały konflikt trwa dalej. Uczestnikami tych dramatycznych zmagań byli między innymi syryjski król Seleukos I Nikator, władca Egiptu Ptolemeusz I, syryjska księżniczka i późniejsza królowa Egiptu Kleopatra I, cesarze rzymscy August i Tyberiusz oraz władczyni Palmyry Zenobia. Pod koniec owego konfliktu na widowni pojawiają się nazistowskie Niemcy, kraje bloku komunistycznego, anglo-amerykańskie mocarstwo światowe, Liga Narodów i wreszcie Organizacja Narodów Zjednoczonych. Finałem będzie wydarzenie, którego nie potrafi przewidzieć żaden ze wspomnianych tworów politycznych. Fascynujące proroctwo na ten temat anioł Jehowy przekazał Danielowi mniej więcej 2500 lat temu (Daniela, rozdział 11).

² Jakże poruszony musiał być Daniel, gdy anioł wyjawiał mu szczegóły przyszłej rywalizacji między dwoma królami! Dramat ten interesuje również nas, gdyż ich zmagania o dominację ciągną się aż do naszych czasów. Przeanalizowanie, jak historia potwierdziła prawdziwość pierwszej części omawianego proroctwa, umocni naszą wiarę oraz ufność, iż spełni się również jego ostatnia część. Dzięki pilnemu zważaniu na nie będziemy wyraźniej dostrzegać, gdzie się znajdujemy w strumieniu czasu. Będziemy też jeszcze bardziej zdecydowani zachowywać neutralność wobec tego konfliktu i cierpliwie czekać, aż Bóg wystąpi w naszej obronie (Psalm 146:3, 5). Z uwagą więc posłuchajmy, co anioł Jehowy mówi do Daniela.

PRZECIW KRÓLESTWU GRECJI

3. Komu anioł udzielił wsparcia „w pierwszym roku Dariusza Meda”?

³ Anioł powiedział: „A ja w pierwszym roku Dariusza Meda [539-538 p.n.e.] powstałem, aby mu dodawać sił i aby być dla niego twierdzą” (Daniela 11:1). Dariusz już nie żył, lecz anioł uczynił jego rządy punktem wyjścia dla swego proroczego orędzia. Właśnie ten król polecił wydobyć Daniela z lwiej jamy. On też wydał dekret, w którym nakazał wszystkim swym poddanym żywić bojaźń przed Bogiem Daniela (Daniela 6:21-27). Jednakże ów anioł ‛powstał’ nie po to, by wspierać Dariusza Meda, lecz swego towarzysza — Michała, księcia ludu Daniela (porównaj Daniela 10:12-14). Wsparł go w zmaganiach z demonicznym księciem Medo-Persji.

4, 5. Kim byli czterej przepowiedziani królowie Persji?

⁴ Anioł Boży opowiadał dalej: „Oto powstanie w Persji jeszcze trzech królów, a czwarty nagromadzi więcej bogactw niż wszyscy inni. I skoro tylko dzięki swym bogactwom wzrośnie w siłę, pchnie wszystko przeciw królestwu Grecji” (Daniela 11:2). O których władców Persji tu chodzi?

⁵ Pierwszymi trzema królami byli Cyrus Wielki, Kambyzes II oraz Dariusz I Hystaspes. Ponieważ Bardija (albo uzurpator imieniem Gaumata) panował tylko siedem miesięcy, proroctwo nie uwzględniało jego krótkotrwałych rządów. W roku 490 p.n.e. trzeci król, Dariusz I, po raz drugi spróbował wtargnąć do Grecji. Persowie ponieśli jednak klęskę pod Maratonem i wycofali się do Azji Mniejszej. Wprawdzie Dariusz poczynił staranne przygotowania do kolejnej wyprawy przeciwko Grecji, lecz w cztery lata później zmarł, nie zdążywszy zrealizować swych planów. Zadanie to przypadło jego synowi i następcy, „czwartemu” królowi, Kserksesowi I; znamy go jako króla Aswerusa, który poślubił Esterę (Estery 1:1; 2:15-17).

6, 7. (a) Jak czwarty król ‛pchnął wszystko przeciwko królestwu Grecji’? (b) Jaki był wynik wyprawy Kserksesa przeciwko Grecji?

⁶ Kserkses I rzeczywiście ‛pchnął wszystko przeciw królestwu Grecji’, czyli ogółowi niezależnych państw greckich. Jak podano w książce The Medes and Persians​—Conquerors and Diplomats (Medowie i Persowie — zdobywcy i dyplomaci), „Kserkses, mobilizowany przez ambitnych dworzan, przypuścił atak z lądu i morza”. Według relacji Herodota, greckiego historyka z V wieku p.n.e., wszystkie poprzednie wyprawy wojenne „niegodne są porównania z tą jedną”. W swoich Dziejach pisze on: „To więc była siła morska z Azji wynosząca w całości pięćset dziesięć tysięcy, do których trzeba dodać siedem tysięcy sześćset dziesięciu ludzi. Piechota zaś wynosiła sto siedemdziesiąt miriad [1 700 000], jazda osiemdziesiąt tysięcy ludzi. Do tego doliczę Arabów jadących na wielbłądach i Libijczyków na wozach, przyjmując jako ich liczbę dwadzieścia tysięcy. Jeżeli więc zliczy się razem całą siłę morską i lądową, to wypadnie suma: dwieście trzydzieści miriad siedemnaście tysięcy sześćset dziesięć”, czyli 2 317 610 żołnierzy (tłumaczenie: S. Hammer).

⁷ W roku 480 p.n.e. Kserkses I, pewny całkowitego zwycięstwa, skierował swą gigantyczną armię przeciwko Grekom. Ci próbowali pod Termopilami opóźnić pochód wroga, lecz Persowie ich pokonali, a potem spustoszyli Ateny. Jednakże pod Salaminą ponieśli straszliwą klęskę. W roku 479 znowu zostali rozgromieni przez Greków, tym razem pod Platejami. Żaden z siedmiu królów, którzy przez następne 143 lata zasiadali po Kserksesie na tronie perskim, nie wtargnął już do Grecji. Za to później pojawił się w niej potężny władca.

WIELKIE KRÓLESTWO PODZIELONE NA CZTERY CZĘŚCI

8. Jaki „potężny król” później powstał i jak doszło do tego, że ‛miał rozległą władzę’?

⁸ Anioł oznajmił: „I powstanie potężny król, a będzie rządził, mając rozległą władzę, i będzie działał według własnej woli” (Daniela 11:3). W roku 336 p.n.e. ‛powstał’ w Macedonii 20-letni władca imieniem Aleksander. Rzeczywiście przeszedł on do historii jako „potężny król” — Aleksander Wielki. Zainspirowany planami swego ojca, Filipa II, podbił prowincje perskie na Bliskim Wschodzie. Wojsko Aleksandra w sile 47 000 ludzi przekroczyło Eufrat i Tygrys, po czym rozbiło pod Gaugamelą co najmniej ćwierćmilionową armię Dariusza III. Ten ratował się ucieczką, lecz niebawem został zamordowany, co położyło kres perskiej dynastii. Rolę mocarstwa światowego przejęła Grecja, sam zaś Aleksander posiadł ‛rozległą władzę i działał według własnej woli’.

9, 10. Jak spełniła się zapowiedź, iż królestwo Aleksandra Wielkiego nie przejdzie w ręce jego potomków?

⁹ Jego panowanie nad światem miało trwać krótko, gdyż anioł Boży dodał: „A gdy już powstanie, królestwo jego się rozpadnie i będzie podzielone ku czterem wiatrom niebios, lecz nie między jego potomnych i nie na wzór władzy, z jaką on rządził; jego królestwo bowiem zostanie wykorzenione, i to na rzecz innych niż tamci” (Daniela 11:4). Aleksander nie miał nawet 33 lat, gdy w roku 323 p.n.e. w Babilonie nagła choroba przecięła pasmo jego życia.

¹⁰ Rozległe imperium, które stworzył, nie przeszło w ręce „jego potomnych”. Filip III Arridajos, brat Aleksandra, panował niespełna siedem lat, po czym w roku 317 został zamordowany na polecenie jego matki, Olimpias. Z kolei syn Aleksandra Wielkiego, Aleksander IV, sprawował rządy do roku 311, kiedy to poniósł śmierć z ręki Kasandra, jednego z wodzów swego ojca. Władzę usiłował przejąć nieślubny syn Aleksandra, Herakles, lecz i on w roku 309 p.n.e. został zamordowany. Tym samym wygasł ród Aleksandra, a ‛jego władza’ odeszła od jego rodziny.

11. Jak państwo Aleksandra zostało „podzielone ku czterem wiatrom niebios”?

¹¹ Po śmierci Aleksandra królestwo zostało „podzielone ku czterem wiatrom”. Liczni wodzowie zmarłego władcy zaczęli się zawzięcie spierać o podział imperium. Jeden z nich, Antygon Jednooki, próbował nawet podporządkować sobie całe państwo Aleksandra, ale zginął we Frygii w bitwie pod Ipsos. Do roku 301 p.n.e. olbrzymie terytorium podbite przez Aleksandra rozdzielili między siebie czterej wodzowie: Kasander opanował Macedonię i Grecję, Lizymach Azję Mniejszą i Trację, Seleukos I Nikator — Mezopotamię i Syrię, a Ptolemeusz I — Egipt i Palestynę. Zgodnie z proroczą zapowiedzią ogromne imperium Aleksandra rozpadło się na cztery królestwa hellenistyczne.

WYŁANIAJĄ SIĘ DWAJ RYWALIZUJĄCY KRÓLOWIE

12, 13. (a) Jak z czterech królestw hellenistycznych powstały dwa? (b) Jaką dynastię założył w Syrii król Seleukos?

¹² W niewiele lat po dojściu do władzy Kasander zmarł i w roku 285 p.n.e. europejską część imperium greckiego objął w posiadanie Lizymach. W roku 281 poległ on w bitwie wygranej przez Seleukosa I Nikatora, który w ten sposób zawładnął znaczną częścią terytoriów azjatyckich. W roku 276 na tron macedoński wstąpił Antygon II Gonatas, wnuk jednego z wodzów Aleksandra. Z czasem Macedonia popadła w zależność od Rzymu, a w roku 146 p.n.e. stała się jego prowincją.

¹³ Istotną rolę odgrywały więc tylko dwa z początkowych czterech królestw hellenistycznych — w jednym panował Seleukos I Nikator, a w drugim Ptolemeusz I. Seleukos dał początek syryjskiej dynastii Seleucydów. Założył wiele miast, między innymi Antiochię — nową stolicę Syrii — oraz portową Seleucję. Później w Antiochii nauczał apostoł Paweł, tam też po raz pierwszy nazwano uczniów Jezusa chrześcijanami (Dzieje 11:25, 26; 13:1-4). W roku 281 p.n.e. Seleukos został zamordowany, lecz jego dynastia utrzymała się przy władzy do roku 64 p.n.e., kiedy to rzymski wódz Pompejusz Wielki uczynił z Syrii prowincję rzymską.

14. Kiedy w Egipcie pojawiła się dynastia Ptolemeuszów?

¹⁴ Spośród wspomnianych czterech państw hellenistycznych najdłużej przetrwało założone przez Ptolemeusza I Sotera, który w roku 305 p.n.e. przybrał tytuł króla. Zapoczątkowana przez niego dynastia Ptolemeuszów panowała aż do roku 30 p.n.e., kiedy to Egipt podbili Rzymianie.

15. Jakie dwa potężne królestwa powstały z czterech państw hellenistycznych i jaka rywalizacja się wtedy rozpoczęła?

¹⁵ A zatem z czterech królestw hellenistycznych wyłoniły się dwa potężne państwa: Syria pod władzą Seleukosa I Nikatora oraz Egipt, w którym panował Ptolemeusz I. Od tych dwóch monarchów rozpoczęła się długa rywalizacja między „królem północy” a „królem południa”, opisana w 11 rozdziale Księgi Daniela. Anioł Jehowy nie podał ich imion, gdyż w ciągu wieków tożsamość i narodowość obu królów miała się zmieniać. Pomijając zbędne szczegóły, wspomniał tylko o władcach i wydarzeniach mających istotny związek z tą rywalizacją.

POCZĄTEK KONFLIKTU

16. (a) W stosunku do kogo owi królowie znajdowali się na północ i na południe? (b) Którzy władcy pierwsi wystąpili w roli „króla północy” i „króla południa”?

¹⁶ Posłuchajmy, jak anioł Jehowy opisuje początek owego dramatycznego konfliktu: „Wzrośnie w siłę król południa, jeden z jego [Aleksandra] książąt; ten zaś [król północy] zyska nad nim przewagę i będzie rządził, mając rozległą władzę, większą niż władza tamtego” (Daniela 11:5). Określenia „król północy” i „król południa” odnoszą się do władców panujących na północ i na południe od krainy rodaków Daniela, wypuszczonych już z niewoli babilońskiej i ponownie zamieszkałych w Judzie. Pierwotnie „królem południa” był Ptolemeusz I, panujący w Egipcie. Inny wódz Aleksandra Wielkiego zyskał przewagę nad Ptolemeuszem I i „rządził, mając rozległą władzę” jako król Syrii Seleukos I Nikator. Przypadła mu rola „króla północy”.

17. Czyjemu panowaniu podlegała Juda w początkowym okresie konfliktu między królem północy a królem południa?

¹⁷ W początkowym okresie tego konfliktu ziemia judzka podlegała królowi południa. Mniej więcej od roku 320 p.n.e. Żydzi, zachęcani przez Ptolemeusza I, zaczęli się osiedlać w Egipcie. Bujnie rozwijała się kolonia żydowska w Aleksandrii, gdzie Ptolemeusz I założył słynną bibliotekę. Żydzi mieszkający w Judzie pozostawali w orbicie wpływów króla południa, czyli Egiptu Ptolemeuszów, aż do roku 198 p.n.e.

18, 19. Jak z czasem obaj rywale zawarli „godziwe porozumienie”?

¹⁸ W odniesieniu do obu królów anioł przepowiedział: „A po upływie szeregu lat sprzymierzą się ze sobą i córka króla południa przybędzie do króla północy, aby zawrzeć godziwe porozumienie. Lecz nie zachowa ona mocy swego ramienia; nie ostoi się też on ani jego ramię; i zostanie wydana na łup, ona sama i ci, którzy ją przyprowadzili, i ten, kto ją zrodził, i ten, kto w tamtych czasach ją umacniał” (Daniela 11:6). Jak się spełniły jego słowa?

¹⁹ Proroctwo to nie uwzględniało Antiocha I — syna i następcy Seleukosa I Nikatora — gdyż nie stoczył on rozstrzygającej bitwy z królem południa. Jednakże jego następca, Antioch II, wdał się w długą wojnę z Ptolemeuszem II, synem Ptolemeusza I. Tak więc Antioch II i Ptolemeusz II występowali w charakterze króla północy i króla południa. Żoną Antiocha II została Laodike, która urodziła mu syna, Seleukosa II, a Ptolemeusz II miał córkę imieniem Berenike. W roku 250 p.n.e. ci dwaj królowie zawarli „godziwe porozumienie”. Za ten sojusz Antioch II musiał zapłacić odprawieniem Laodike i poślubieniem Berenike, „córki króla południa”. Miał z nią syna, który zajął miejsce synów Laodike jako dziedzic tronu syryjskiego.

20. (a) W jakim sensie „ramię” Berenike się nie ostało? (b) Jak doszło do ‛wydania’ Berenike, „tych, którzy ją przyprowadzili”, oraz ‛tego, kto ją umacniał’? (c) Kto został królem Syrii, gdy nie ostało się „ramię” Antiocha II, czyli jego moc?

²⁰ „Ramieniem”, czyli siłą i oparciem Berenike, był jej ojciec, Ptolemeusz II. Kiedy zmarł w roku 246 p.n.e., straciła ona ‛moc ramienia’ wobec swego męża. Antioch II ją odsunął i ponownie poślubił Laodike, a jej syna ogłosił swoim następcą. Laodike kazała zamordować Berenike i jej syna. Słudzy, którzy towarzyszyli Berenike w drodze z Egiptu do Syrii — „ci, którzy ją przyprowadzili” — najprawdopodobniej podzielili jej los. ‛Nie ostało się też ramię’, czyli potęga, samego Antiocha II, gdyż Laodike nawet jego otruła. Śmierć ponieśli zatem obaj królowie: ojciec Berenike — „ten, kto ją zrodził” — oraz jej syryjski małżonek, który przejściowo „ją umacniał”. W rezultacie królem Syrii został Seleukos II, syn Laodike. Jak na to wszystko miał zareagować następny król z rodu Ptolemeuszów?

KRÓL MŚCI ZAMORDOWANĄ SIOSTRĘ

21. (a) Kto się okazał ‛jednym z należących do odrośli korzeni’ Berenike i w jakim sensie ‛powstał’? (b) Jak Ptolemeusz III wystąpił „przeciwko twierdzy króla północy’ i zdobył nad nim przewagę?

²¹ „A jeden z należących do odrośli jej korzeni powstanie w jego miejsce i przyjdzie do wojska, i wyruszy przeciwko twierdzy króla północy, i wystąpi przeciw nim, i zyska przewagę” — oświadczył anioł (Daniela 11:7). „Jednym z należących do odrośli” rodziców Berenike, czyli jej „korzeni”, był jej brat. Po śmierci ojca ‛powstał’ on jako król południa egipski faraon Ptolemeusz III. Kiedy zamordowano jego siostrę, niezwłocznie wyruszył, by ją pomścić. Ciągnąc przeciwko syryjskiemu królowi Seleukosowi II, którym Laodike posłużyła się do zamordowania Berenike i jej syna, przybył pod „twierdzę króla północy”. Ptolemeusz III zdobył ufortyfikowaną część Antiochii i zgładził Laodike. Następnie ruszył na wschód przez terytorium króla północy, ograbił Babilonię i dotarł aż do Indii.

22. Co Ptolemeusz III sprowadził z powrotem do Egiptu i dlaczego ‛na szereg lat odstąpił od króla północy’?

²² Co się działo potem? Anioł Boży zapowiedział: „I przybędzie do Egiptu z ich bogami, z lanymi posągami, z cennymi przedmiotami ze srebra i złota, a także z jeńcami. I na szereg lat odstąpi od króla północy” (Daniela 11:8). Z górą dwa stulecia wcześniej król Persji Kambyzes II podbił Egipt i zabrał ze sobą bożki Egipcjan, ich „lane posągi”. Kiedy Ptolemeusz III splądrował byłą stolicę Persji, Suzę, odzyskał te posągi i zabrał je niczym „jeńców” do Egiptu. Wziął też jako łupy wojenne mnóstwo „cennych przedmiotów ze srebra i złota”. Zmuszony do stłumienia rebelii we własnym kraju, ‛odstąpił od króla północy’, nie wyrządzając mu już dalszych szkód.

ODWET KRÓLA SYRII

23. Dlaczego król północy po wkroczeniu na terytorium króla południa ‛wrócił do swej ziemi’?

²³ Jak się zachowa król północy? Oto, co powiedziano Danielowi: „Wkroczy do królestwa króla południa i wróci do swej ziemi” (Daniela 11:9). Król północy — władca Syrii Seleukos II — oddał cios za cios. Wtargnął „do królestwa” egipskiego króla południa, lecz poniósł klęskę. Około 242 roku p.n.e. z resztkami armii ‛wrócił do swej ziemi’ — wycofał się do stolicy Syrii, Antiochii. Gdy zmarł, na tron wstąpił jego syn Seleukos III.

24. (a) Jaki los spotkał Seleukosa III? (b) Jak syryjski król Antioch III ‛nadciągnął i zalał jak powódź, i przetoczył się’ przez terytorium króla południa?

²⁴ A co przepowiedziano w odniesieniu do potomstwa syryjskiego króla Seleukosa II? Anioł rzekł Danielowi: „Jego synowie zaś będą się burzyć i zbiorą rzeszę licznych wojsk. A nadciągając, istotnie nadciągnie i zaleje jak powódź, i przetoczy się. Zawróci jednak i będzie się burzył przez całą drogę do jego twierdzy” (Daniela 11:10). Przed upływem trzech lat morderczy zamach położył kres panowaniu Seleukosa III. Po nim na tronie syryjskim zasiadł jego brat Antioch III. Ten syn Seleukosa II zebrał wielką armię, aby zaatakować króla południa, którym był wtedy Ptolemeusz IV. Nowy syryjski król północy z powodzeniem walczył przeciw Egiptowi i odzyskał portową Seleucję, prowincję Celesyrię oraz miasta Tyr i Ptolemaidę wraz z okolicznymi miejscowościami. Pokonał armię Ptolemeusza IV i zajął wiele miast w Judzie. Wiosną 217 roku p.n.e. Antioch III opuścił Ptolemaidę i udał się na północ, „do jego twierdzy” w Syrii. Wkrótce jednak miała nastąpić zmiana.

SYTUACJA SIĘ ODWRACA

25. Gdzie Ptolemeusz IV stoczył bitwę z Antiochem III i co zostało ‛wydane w rękę’ egipskiego króla południa?

²⁵ Podobnie jak Daniel, z uwagą słuchamy kolejnej zapowiedzi anioła Jehowy: „A król południa rozsroży się i wyruszy, i będzie walczył z nim, to jest z królem północy; i ten wystawi liczną rzeszę, a rzesza ta zostanie wydana w rękę tamtego” (Daniela 11:11). Król południa, Ptolemeusz IV, dowodzący 75-tysięczną armią, ruszył na północ, by zmierzyć się z wrogiem. Syryjski król północy, Antioch III, zebrał przeciwko niemu „liczną rzeszę” — 68 000 żołnierzy. Ale „rzesza ta” została „wydana w rękę” króla południa w bitwie pod nadmorskim miastem Rafia, niedaleko granic Egiptu.

26. (a) Jaką „rzeszę” król południa poprowadził ku śmierci w bitwie pod Rafią i jakie były warunki zawartego tam traktatu pokojowego? (b) Dlaczego Ptolemeusz IV ‛nie wyzyskał swej silnej pozycji’? (c) Kto został następnym królem południa?

²⁶ Następnie proroctwo zapowiada: „I owa rzesza zostanie uprowadzona. Serce jego zacznie się wynosić i powali on dziesiątki tysięcy; nie wyzyska jednak swej silnej pozycji” (Daniela 11:12). Ptolemeusz IV, występujący w charakterze króla południa, niejako ‛uprowadził’, czyli powiódł ku śmierci, 10 000 syryjskiej piechoty i 300 konnych, a 4000 wziął do niewoli. Potem obaj królowie zawarli układ, na mocy którego Antioch III wprawdzie zatrzymał Seleucję, lecz utracił Fenicję i Celesyrię. Po tym zwycięstwie serce egipskiego króla południa ‛zaczęło się wynosić’, zwłaszcza przeciwko Jehowie. Juda pozostała we władaniu Ptolemeusza IV. Jednakże ‛nie wyzyskał on swej silnej pozycji’, będącej owocem zwycięstwa nad syryjskim królem północy. Wprost przeciwnie, zaczął prowadzić rozpasane życie, toteż następnym królem południa został jego pięcioletni syn, Ptolemeusz V, i to na długo przed śmiercią Antiocha III.

POWRÓT ZDOBYWCY

27. Jak król północy wrócił „po upływie czasów”, by odzyskać terytoria utracone na rzecz Egiptu?

²⁷ Ze względu na różne zdobycze nadano Antiochowi III przydomek „Wielki”. Anioł tak o nim rzekł: „Król północy wróci i wystawi rzeszę liczniejszą niż pierwsza; i po upływie czasów, szeregu lat, nadciągnie, przybywając z wielkim wojskiem i ogromnym dobytkiem” (Daniela 11:13). Wspomniane „czasy” trwały co najmniej 16 lat po zwycięstwie Egipcjan nad Syryjczykami w bitwie pod Rafią. Kiedy królem południa został młody Ptolemeusz V, Antioch III wyruszył z „rzeszą liczniejszą niż pierwsza”, by odzyskać tereny utracone na rzecz egipskiego władcy. W tym celu połączył swe siły z macedońskim królem Filipem V.

28. Jakie kłopoty miał młody król południa?

²⁸ Król południa miał też kłopoty we własnym państwie. Anioł zapowiedział, że „w owych czasach wielu powstanie przeciw królowi południa” (Daniela 11:14a). I rzeczywiście tak się stało. Młody król południa musiał stawić czoło nie tylko wojskom Antiocha III oraz jego macedońskiego sojusznika, lecz także rozruchom w samym Egipcie. Ponieważ jego opiekun Agatokles, sprawujący władzę w jego imieniu, pomiatał Egipcjanami, wielu wszczęło bunt. Anioł dodał: „A synowie rozbójników spośród twego ludu poważą się podjąć próbę urzeczywistnienia pewnej wizji, ale się potkną” (Daniela 11:14b). Nawet niektórzy rodacy Daniela stali się „synami rozbójników”, czyli rebeliantami. Jednakże każda „wizja” tych Żydów obiecująca kres pogańskiej dominacji w ich ojczyźnie miała się okazać fałszywa, a oni sami mieli się ‛potknąć’ i upaść.

29, 30. (a) Jak „ramiona południa” ugięły się wskutek ataku z północy? (b) Jak król północy ‛stanął w krainie Ozdoby’?

²⁹ Anioł Jehowy przepowiedział jeszcze: „I nadciągnie król północy, i usypie wał oblężniczy, i zdobędzie miasto warowne. A ramiona południa się nie ostoją, ani nawet lud jego doborowych, i nie ostoi się żadna moc. A nadciągający przeciwko niemu będzie działał według własnej woli i nikt się nie ostoi przed nim. Stanie też w krainie Ozdoby i w jego ręku będzie zagłada” (Daniela 11:15, 16).

³⁰ Siły zbrojne Ptolemeusza V, czyli „ramiona południa”, załamały się pod natarciem z północy. Koło miejscowości Paneas (Cezarea Filipowa) Antioch III zmusił egipskiego wodza Skopasa oraz 10 000 jego „doborowych” żołnierzy do odwrotu; schronili się w Sydonie, „mieście warownym”. Antioch III ‛usypał wał oblężniczy’ i w roku 198 p.n.e. zdobył ten fenicki port. Działał „według własnej woli”, gdyż wojska egipskiego króla południa nie zdołały stawić mu oporu. Potem pomaszerował na Jerozolimę, stolicę Judy — „krainy Ozdoby”. W roku 198 p.n.e. Jerozolima i Juda przeszły spod władzy egipskiego króla południa pod panowanie syryjskiego króla północy. Występujący w tej roli Antioch III ‛stanął w krainie Ozdoby’. ‛W jego ręku była zagłada’ wszystkich przeciwnych mu Żydów i Egipcjan. Jak długo ów król północy będzie czynił, co tylko zechce?

RZYM POSKRAMIA ZDOBYWCĘ

31, 32. Dlaczego król północy musiał w końcu zawrzeć „godziwy układ” pokojowy z królem południa?

³¹ Anioł Jehowy udziela nam takiej odpowiedzi: „I [król północy] skieruje swe oblicze na to, by przybyć z pełnią sił całego swego królestwa, i zostanie z nim zawarty godziwy układ; i będzie działał skutecznie. Dane mu też będzie doprowadzić do zguby córkę kobiet. I ta się nie ostoi, i nie pozostanie jego” (Daniela 11:17).

³² Król północy w osobie Antiocha III ‛skierował swe oblicze na to’, by opanować Egipt „pełnią sił całego swego królestwa”. Ostatecznie jednak zawarł z Ptolemeuszem V, królem południa, „godziwy układ” pokojowy. Zmienił swe plany, ulegając żądaniom Rzymu. Kiedy wraz z macedońskim władcą Filipem V zawiązał sojusz przeciwko młodziutkiemu królowi egipskiemu, aby zagarnąć jego terytoria, opiekunowie Ptolemeusza V zwrócili się do Rzymu z prośbą o ochronę. Rzymianie wykorzystali tę okazję do rozszerzenia sfery wpływów i pokazali swą siłę.

33. (a) Jakie były warunki pokoju między Antiochem III a Ptolemeuszem V? (b) Jakiemu celowi miało służyć małżeństwo Kleopatry I z Ptolemeuszem V i dlaczego ten plan się nie powiódł?

³³ Pod naciskiem Rzymu Antioch III przedstawił królowi południa warunki pokoju. Zamiast jednak oddać podbite terytoria, jak chcieli Rzymianie, postanowił przekazać je tylko formalnie, toteż zaproponował Ptolemeuszowi V rękę swej córki Kleopatry — „córki kobiet”. Miała ona wnieść w posagu kilka prowincji, między innymi „krainę Ozdoby”, Judę. Ale gdy w roku 193 p.n.e. małżeństwo zostało zawarte, król Syrii nie oddał tych ziem Ptolemeuszowi V. Był to związek polityczny, mający na celu podporządkowanie Egiptu władzy Syrii. Jednakże plan ten się nie powiódł, ponieważ Kleopatra I ‛nie pozostała jego’, w końcu bowiem poparła męża. Kiedy wybuchła wojna między Antiochem III a Rzymianami, Egipt stanął po stronie Rzymu.

34, 35. (a) Ku jakim „wybrzeżom” zwrócił swe oblicze król północy? (b) Jak Rzym położył kres „zniewadze” ze strony króla północy? (c) W jakich okolicznościach Antioch III poniósł śmierć i kto zajął jego miejsce jako król północy?

³⁴ Wskazując na niepowodzenia króla północy, anioł dodał: „I zwróci on [Antioch III] oblicze ku wybrzeżom, i zajmie wiele. A pewien dowódca [Rzym] odwróci od siebie jego zniewagę, tak iż jego [Antiocha III] zniewagi nie będzie. Zawróci ją [Rzym] na tamtego. I zwróci [Antioch III] swe oblicze ku twierdzom własnego kraju, i potknie się, i upadnie, a nie będzie odnaleziony” (Daniela 11:18, 19).

³⁵ Chodziło o „wybrzeża” Macedonii, Grecji i Azji Mniejszej. Gdy w roku 192 p.n.e. w Grecji wybuchła wojna, Antioch III uległ namowom, by się tam udać. Ta próba zagarnięcia kolejnych terytoriów rozgniewała Rzym, który oficjalnie wypowiedział wojnę królowi Syrii i pokonał go pod Termopilami. W roku 190 Antioch III przegrał bitwę pod Magnezją, a mniej więcej rok później został zmuszony do oddania wszystkich terytoriów w Grecji, Azji Mniejszej oraz na zachód od gór Taurus. Rzym podporządkował sobie syryjskiego króla północy i nałożył na niego ogromny haracz. Antioch III, wyparty z Grecji i Azji Mniejszej oraz pozbawiony prawie całej floty, ‛zwrócił swe oblicze ku twierdzom własnego kraju’, Syrii. Rzymianie ‛zawrócili na niego zniewagę wymierzoną przeciwko nim’. W roku 187 p.n.e. Antioch III zginął na terenie Persji, w Elymais, gdzie próbował splądrować świątynię. W ten sposób ‛upadł’, czyli zginął, a władzę po nim objął jego syn Seleukos IV, następny król północy.

KONFLIKT TRWA DALEJ

36. (a) Jak król południa usiłował kontynuować te zmagania, ale jaki los go spotkał? (b) Co się stało z Seleukosem IV i kto został jego następcą?

³⁶ Król południa Ptolemeusz V usiłował wziąć w posiadanie prowincje, które miał otrzymać jako posag Kleopatry, ale został otruty. Jego miejsce zajął Ptolemeusz VI. A co się stało z Seleukosem IV? Potrzebował pieniędzy na zapłacenie Rzymowi ogromnego haraczu, posłał więc swego skarbnika Heliodora, by zagarnął skarby nagromadzone podobno w świątyni jerozolimskiej. Żądny władzy Heliodor uśmiercił swego władcę. Jednakże król Pergamonu Eumenes i jego brat Attalos osadzili na tronie Antiocha IV, brata zamordowanego.

37. (a) Jak Antioch IV próbował pokazać, że jest potężniejszy od Jehowy Boga? (b) Do czego doprowadziło sprofanowanie świątyni jerozolimskiej przez Antiocha IV?

³⁷ Nowy król północy, Antioch IV, chciał dowieść, że jest potężniejszy od Boga; postanowił unicestwić wszystko, co miało związek z wielbieniem Jehowy. Rzucił Mu wyzwanie, poświęcając świątynię jerozolimską Zeusowi, czyli Jowiszowi. W grudniu 167 roku p.n.e. wzniósł pogański ołtarz na wielkim ołtarzu stojącym na dziedzińcu świątynnym i przeznaczonym do składania Jehowie codziennych ofiar całopalnych. W dziesięć dni później na tym pogańskim ołtarzu złożono ofiarę dla Zeusa. Profanacja ta doprowadziła do wybuchu żydowskiego powstania, na czele którego stanęli Machabeusze. Antioch IV walczył z nimi przez trzy lata. W roku 164, dokładnie w rocznicę owej profanacji, Juda Machabeusz ponownie poświęcił tę świątynię Jehowie, ustanawiając Święto Poświęcenia — Chanuka (Jana 10:22).

38. Jak się skończyło panowanie Machabeuszów?

³⁸ Prawdopodobnie w roku 161 p.n.e. Machabeusze zawarli traktat z Rzymem, a w roku 104 utworzyli królestwo. Ale konflikt między nimi a syryjskim królem północy trwał dalej. Wreszcie poproszono o interwencję Rzym. W roku 63 p.n.e. rzymski wódz Pompejusz Wielki po trzymiesięcznym oblężeniu zdobył Jerozolimę. W roku 39 p.n.e. senat rzymski mianował Edomitę Heroda królem Judei. Położył on kres panowaniu Machabeuszów, zajmując Jerozolimę w roku 37 p.n.e.

39. Jaki pożytek odniosłeś z rozważań nad Księgą Daniela 11:1-19?

³⁹ Pierwsza część proroctwa o dwóch rywalizujących ze sobą królach wspaniale spełniła się co do joty! Jakże ekscytujące jest analizowanie wydarzeń, które się rozgrywały w ciągu 500 lat od przekazania Danielowi tego proroczego orędzia, oraz rozpoznanie władców występujących w charakterze króla północy i króla południa! Jednakże polityczna tożsamość obu królów zmieniała się w miarę dalszego trwania ich zmagań — poprzez czasy, gdy po ziemi chodził Jezus Chrystus, aż do naszych dni. Porównanie faktów historycznych z intrygującymi szczegółami wyjawionymi w tym proroctwie pomoże nam zidentyfikować tych dwóch zwalczających się królów.

[Tabela i ilustracje na stronie 228]

KRÓLOWIE Z KSIĘGI DANIELA 11:5-19

Rozdział czternasty

Dwaj królowie zmieniają tożsamość

1, 2. (a) W jakich okolicznościach Antioch IV przystał na żądania Rzymu? (b) Kiedy Syria stała się prowincją rzymską?

MONARCHA syryjski Antioch IV dokonuje najazdu na Egipt i koronuje się na króla. Na prośbę władcy Egiptu Ptolemeusza VI Rzym kieruje tam swego posła, Gajusza Popiliusza Lenasa, a z nim potężną flotę. Za jego pośrednictwem senat rzymski poleca Antiochowi zrzec się korony Egiptu i opuścić kraj. Na przedmieściach Aleksandrii, w Eleusis, król Syrii spotyka się z posłem twarzą w twarz. Antioch prosi o czas na zasięgnięcie opinii doradców, ale Lenas kreśli na ziemi wokół niego okrąg i domaga się, żeby odpowiedział, zanim z niego wyjdzie. Upokorzony władca zgadza się na żądania Rzymu i w roku 168 p.n.e. wraca do Syrii. W ten sposób kończy się starcie między syryjskim królem północy a egipskim królem południa.

² Rzym obejmuje pierwsze skrzypce na Bliskim Wschodzie i zaczyna dyktować warunki Syrii. Toteż gdy w roku 163 p.n.e. Antioch IV umiera, jego następcy z dynastii Seleucydów nie występują już w charakterze „króla północy” (Daniela 11:15). Ostatecznie w roku 64 p.n.e. Syria staje się prowincją rzymską.

3. Kiedy i jak Rzym podporządkował sobie Egipt?

³ Egipska dynastia Ptolemeuszów odgrywa rolę „króla południa” jeszcze nieco ponad 130 lat po śmierci Antiocha IV (Daniela 11:14). W roku 31 p.n.e. Oktawian, sprawujący władzę w Rzymie, pokonuje w bitwie pod Akcjum połączone wojska Kleopatry VII, ostatniej dziedziczki Ptolemeuszów, i jej kochanka, Rzymianina Marka Antoniusza. W następnym roku Kleopatra popełnia samobójstwo, a Egipt staje się prowincją rzymską i traci pozycję króla południa. Od roku 30 p.n.e. Rzym sprawuje zwierzchnictwo zarówno nad Syrią, jak i nad Egiptem. Czy należałoby się spodziewać, że w role króla północy i króla południa wejdą teraz inni władcy?

NOWY KRÓL WYSYŁA „POBORCĘ”

4. Dlaczego należało się spodziewać, że rolę króla północy przejmie jakieś inne państwo?

⁴ Wiosną 33 roku n.e. Jezus Chrystus oznajmił swym naśladowcom: „Kiedy więc ujrzycie obrzydliwość, która sprowadza spustoszenie, jak powiedziano przez proroka Daniela, stojącą w miejscu świętym (...), niech potem ci w Judei zaczną uciekać w góry” (Mateusza 24:15, 16). Nawiązując do Księgi Daniela 11:31, Jezus ostrzegł uczniów, że w przyszłości pojawi się „obrzydliwość, która sprowadza spustoszenie”. To proroctwo, odnoszące się do króla północy, wypowiedział jakieś 195 lat po śmierci Antiocha IV, ostatniego króla syryjskiego występującego w tym charakterze. Najwyraźniej więc rolę tę miał przejąć ktoś inny. Kto się nim okazał?

5. Kto w jakiś czas po Antiochu IV ‛powstał’ na jego miejscu jako król północy?

⁵ Anioł Jehowy Boga przepowiedział: „Na jego [Antiocha IV] miejscu powstanie ktoś, kto każe poborcy przejść przez wspaniałe królestwo, a po niewielu dniach zostanie złamany, lecz nie w gniewie ani w boju” (Daniela 11:20). Słowa te spełniły się na pierwszym cesarzu rzymskim, Oktawianie, znanym jako Cezar August (patrz dodatek „Jeden we czci, drugi w pogardzie”, strona 248).

6. (a) Kiedy przez „wspaniałe królestwo” przeszedł „poborca” i jakie to miało znaczenie? (b) Dlaczego można powiedzieć, że August umarł „nie w gniewie ani w boju”? (c) Jak zmieniła się tożsamość króla północy?

⁶ „Wspaniałe królestwo” Augusta obejmowało między innymi „krainę Ozdoby” — rzymską prowincję Judeę (Daniela 11:16). Cesarz ów wysłał „poborcę” w 2 roku p.n.e., gdy zarządził spis ludności; zapewne chciał poznać liczbę mieszkańców imperium, a to dla celów podatkowych i w związku z poborem do wojska. Józef i Maria, posłuszni temu rozporządzeniu, stawili się w Betlejem, dzięki czemu Jezus zgodnie z proroctwem urodził się właśnie w tej miejscowości (Micheasza 5:2; Mateusza 2:1-12). W sierpniu 14 roku n.e. — „po niewielu dniach”, czyli stosunkowo niedługo po zarządzeniu spisu — 76-letni August umarł, i to „nie w gniewie”, czyli nie z ręki zabójcy, „ani w boju”, lecz wskutek choroby. Król północy rzeczywiście zmienił tożsamość! Jest nim odtąd rzymskie imperium cezarów.

‛POWSTAJE KTOŚ POGARDZANY’

7, 8. (a) Kto po Auguście wszedł w rolę króla północy? (b) Jak doszło do tego, że następca Augusta mimo wszystko przejął „dostojeństwo królestwa”?

⁷ Kontynuując przekazywanie proroctwa, anioł oznajmił: „A na jego [Augusta] miejscu powstanie ktoś, kto ma być w pogardzie, i nie włożą nań dostojeństwa królestwa; nadejdzie zaś w okresie wolnym od troski i uzyska królestwo przez pochlebstwa. A ramiona powodzi będą przed nim zatopione, zostaną też złamane; to samo spotka Wodza przymierza” (Daniela 11:21, 22).

⁸ Władcą, który ‛miał być w pogardzie’, okazał się Tyberiusz Cezar, syn Liwii Druzylli, trzeciej żony Augusta (patrz dodatek „Jeden we czci, drugi w pogardzie”, strona 248). August nie znosił tego pasierba ze względu na jego przywary i nie chciał, by został jego następcą. Ale gdy zmarli wszyscy inni potencjalni spadkobiercy, „dostojeństwo królestwa” mimo wszystko przejął Tyberiusz. W 4 roku n.e. imperator adoptował go i uczynił dziedzicem tronu. Po śmierci Augusta ‛pogardzany’ Tyberiusz, mający wówczas prawie 55 lat, ‛powstał’, czyli objął władzę jako cesarz rzymski i król północy.

9. W jaki sposób Tyberiusz ‛uzyskał królestwo przez pochlebstwa’?

⁹ Jak podaje The New Encyclopædia Britannica, Tyberiusz „prowadził grę polityczną z senatem i prawie przez miesiąc [po śmierci Augusta] nie zgadzał się, by go nazwano imperatorem”. Oznajmił senatorom, że nikt poza Augustem nie jest zdolny do dźwigania brzemienia władzy nad imperium rzymskim, i prosił o przywrócenie republiki, to znaczy o powierzenie władzy nie jednej osobie, lecz gronu ludzi. „Nie ośmielając się brać go za słowo, senat bił przed nim pokłony, dopóki w końcu nie przyjął rządów” — napisał historyk Will Durant. Następnie dodał: „Obie strony dobrze odegrały swoje role. Tyberiusz pragnął objąć pryncypat, w przeciwnym razie bowiem znalazłby sposób, by się od tego uchylić. Senat bał się go i nienawidził, wzdragał się jednak przed przywróceniem republiki opartej — jak niegdyś — na teoretycznie niezależnych zgromadzeniach”. Tak oto Tyberiusz ‛uzyskał królestwo przez pochlebstwa’.

10. Jak ‛zostały złamane ramiona powodzi’?

¹⁰ Następnie anioł wspomniał o „ramionach powodzi”, czyli wojskach okolicznych królestw, że „będą przed nim zatopione, zostaną też złamane”. Kiedy Tyberiusz stał się królem północy, jego bratanek Germanik dowodził legionami rzymskimi nad Renem. W 15 roku n.e. poprowadził je na dość pomyślną wyprawę przeciw germańskiemu bohaterowi Hermanowi (Arminiuszowi). Ponieważ jednak zwycięstwa były niezbyt imponujące, a odnoszono je sporym kosztem, Tyberiusz przerwał działania wojenne w Germanii. Starał się za to podjudzać tamtejsze plemiona do wojny domowej, aby nie dopuścić do ich zjednoczenia. W ogóle jego polityka zagraniczna miała raczej charakter defensywny i skupiała się na umacnianiu granic. Tego rodzaju taktyka przynosiła zresztą niezłe rezultaty. W ten sposób ‛złamano’ i ujarzmiono „ramiona powodzi”.

11. Jak ‛został złamany Wódz przymierza’?

¹¹ ‛Złamany’ został również „Wódz przymierza” zawartego przez Jehowę Boga z Abrahamem w celu udostępnienia błogosławieństw wszystkim rodzinom ziemi. Obiecywało ono nadejście Potomka Abrahama, którym okazał się Jezus Chrystus (Rodzaju 22:18; Galatów 3:16). Dnia 14 Nisan 33 roku n.e. stanął on przed Poncjuszem Piłatem w jerozolimskim pałacu namiestnika rzymskiego. Został oskarżony przez kapłanów żydowskich o zdradę przeciw cesarzowi. Oświadczył jednak Piłatowi: „Moje królestwo nie jest częścią tego świata (...) moje królestwo nie jest stąd”. Chcąc zapobiec wypuszczeniu niewinnego Jezusa, Żydzi wołali do namiestnika rzymskiego: „Jeżeli zwolnisz tego człowieka, nie jesteś przyjacielem Cezara. Każdy, kto się czyni królem, sprzeciwia się Cezarowi”. Domagali się stracenia Jezusa i oznajmili: „Nie mamy króla oprócz Cezara”. Na mocy ustawy o „zbrodni obrazy majestatu”, która za rządów Tyberiusza zaczęła obejmować dosłownie każde uchybienie wobec cesarza, Piłat rozkazał zawiesić Chrystusa na palu męki, spełniając tym samym zapowiedź o ‛złamaniu’ go (Jana 18:36; 19:12-16; Marka 15:14-20).

TYRAN ‛OBMYŚLA SWOJE KNOWANIA’

12. (a) Kto sprzymierzył się z Tyberiuszem? (b) W jaki sposób Tyberiusz ‛stał się potężny dzięki małemu narodowi’?

¹² Mówiąc w dalszym ciągu o Tyberiuszu, anioł prorokował: „Ponieważ się z nim sprzymierzą, będzie się uciekał do zwodzenia, i wyrośnie, i stanie się potężny dzięki małemu narodowi” (Daniela 11:23). Rzymscy senatorowie oficjalnie ‛sprzymierzyli się’ z Tyberiuszem, który z kolei formalnie opierał na nich swą władzę. Była to jednak gra pozorów, gdyż w rzeczywistości ‛stał się potężny dzięki małemu narodowi’. Chodzi o pretorianów, gwardię cesarską skoszarowaną opodal murów Rzymu. Ich bliskość trzymała senat w szachu i pozwalała Tyberiuszowi likwidować w zarodku wszelkie bunty ludności przeciw jego władzy. Tym samym pretorianie w liczbie około 10 000 stali się podporą potęgi Tyberiusza.

13. Pod jakim względem Tyberiusz prześcignął swych praojców?

¹³ Anioł tak jeszcze uzupełnił to proroctwo: „W okresie wolnym od troski wejdzie do najlepszej części prowincji i uczyni, czego nie czynili jego ojcowie ani ojcowie jego ojców. Zagrabione dobra i łup, i mienie porozdziela między nich; będzie też obmyślał swoje knowania przeciwko warowniom, ale tylko do czasu” (Daniela 11:24). Tyberiusz był nadzwyczaj podejrzliwy i za swego panowania nakazał stracić wiele osób. Druga część jego rządów była okresem terroru, do czego walnie się przyczynił Sejan, dowódca pretorianów. W końcu również tego ostatniego dosięgły podejrzenia i wyrok śmierci. W tyranizowaniu ludzi Tyberiusz istotnie prześcignął swych praojców.

14. (a) Jak Tyberiusz porozdzielał po prowincjach rzymskich „zagrabione dobra i łup, i mienie”? (b) Jaką opinię wyrobił sobie Tyberiusz, zanim umarł?

¹⁴ Jednakże „zagrabione dobra i łup, i mienie” Tyberiusz porozdzielał po prowincjach rzymskich. Kiedy umierał, wszystkie poddane mu ludy żyły w dobrobycie. Nie obciążał ich nadmiernie podatkami i potrafił być łaskawy dla mieszkańców okolic dotkniętych klęskami. Jeżeli żołnierze lub urzędnicy kogoś uciskali lub dopuszczali się nieprawidłowości przy załatwianiu spraw, musieli się liczyć z gniewem cesarza. Jego twarde rządy dawały poczucie bezpieczeństwa, a ulepszane szlaki komunikacyjne sprzyjały rozwojowi handlu. Tyberiusz dbał o to, by w Rzymie i w całym państwie administracja działała sprawnie i bezstronnie. Dzięki kontynuowaniu reform Augusta doskonalono prawa oraz normy społeczne i moralne. Niemniej Tyberiusz „obmyślał swoje knowania”, toteż rzymski historyk Tacyt charakteryzuje go jako obłudnika umiejętnie stwarzającego pozory. Umarł w marcu 37 roku n.e., uważany powszechnie za tyrana.

15. Jak się wiodło Rzymowi na przełomie I i II wieku?

¹⁵ Następcami Tyberiusza w roli króla północy byli między innymi: Gajusz Cezar (Kaligula), Klaudiusz I, Neron, Wespazjan, Tytus, Domicjan, Nerwa, Trajan i Hadrian. „Sukcesorzy Augusta na ogół kontynuowali jego politykę zarządzania oraz przedsięwzięcia budowlane, choć byli mniej nowatorscy, a bardziej pompatyczni” — podaje The New Encyclopædia Britannica. Zaznacza też: „Na przełomie I i II wieku Rzym znajdował się u szczytu chwały i miał najliczniejszą ludność”. Choć niektóre granice imperium były w tym okresie niespokojne, pierwsze przepowiedziane starcie z królem południa nastąpiło dopiero w III stuleciu n.e.

WYPRAWA PRZECIW KRÓLOWI POŁUDNIA

16, 17. (a) Kto odegrał rolę króla północy wspomnianego w Księdze Daniela 11:25? (b) Kto i w jaki sposób zaczął występować w charakterze króla południa?

¹⁶ W dalszej części proroctwa anioł powiedział o królu północy: „I pobudzi swoją moc oraz swe serce przeciw królowi południa, mając wielkie wojsko; a król południa we wzburzeniu przygotuje się do wojny, mając wojsko nader wielkie i potężne. On zaś [król północy] się nie ostoi, gdyż będą przeciw niemu obmyślać knowania. A do upadku doprowadzą go jadający jego przysmaki. I wojsko jego zostanie zmiecione jak przez powódź, i wielu padnie zabitych” (Daniela 11:25, 26).

¹⁷ Jakieś 300 lat po tym, gdy Oktawian uczynił z Egiptu prowincję rzymską, królem północy został cesarz Aurelian. Nieco wcześniej rolę króla południa przejęła Septymia Zenobia, władczyni rzymskiej kolonii Palmyra.a (Patrz dodatek „Zenobia — wojownicza królowa Palmyry”, strona 252). W roku 269 n.e. armia Palmyry zajęła Egipt pod pretekstem zabezpieczenia go dla Rzymu. Zenobia chciała panować nad wschodnimi prowincjami rzymskimi i przekształcić swą stolicę w najpotężniejsze miasto tego rejonu. Jej ambicje zaalarmowały Aureliana, który ‛pobudził przeciw niej swoją moc oraz swe serce’.

18. Jak się zakończyło starcie między cesarzem Aurelianem jako królem północy a Zenobią, zajmującą pozycję króla południa?

¹⁸ Król południa — państwo, na którego czele stała Zenobia — ‛we wzburzeniu przygotował się’ na wojnę z królem północy, „mając wojsko nader wielkie i potężne”, poddane rozkazom dwóch wodzów: Zabdasa i Zabbaja. Jednakże Aurelian odbił Egipt, a później wyprawił się do Azji Mniejszej i Syrii. Pod Emesą (dzisiejsze Homs) pokonał Zenobię. Królowa wycofała się do Palmyry, a gdy cesarz obległ miasto, broniła go odważnie, choć bez powodzenia. Postanowiła wówczas uciec wraz z synem do Persji, ale Rzymianie schwytali ich nad Eufratem. W roku 272 Palmyreńczycy się poddali. Aurelian oszczędził Zenobię i uczynił ją ozdobą swego pochodu tryumfalnego, który odbył w Rzymie w roku 274. Resztę życia spędziła jako rzymska matrona.

19. Jak ‛knowania obmyślane przeciw niemu’ doprowadziły do upadku Aureliana?

¹⁹ Sam Aurelian ‛nie ostał się, gdyż obmyślano przeciw niemu knowania’. W roku 275 wyruszył przeciw Persom. Kiedy czekał w Tracji na sposobność przeprawienia się przez cieśninę do Azji Mniejszej, „jadający jego przysmaki” sprzysięgli się przeciw niemu i doprowadzili go „do upadku”. Aurelian miał zamiar rozliczyć z pewnych niedociągnięć swego sekretarza Erosa. Ten jednak spreparował listę oficerów skazanych na śmierć. Zapoznawszy się z nią, uknuli oni spisek i zamordowali cesarza.

20. W jaki sposób ‛wojsko króla północy’ zostało „zmiecione jak przez powódź”?

²⁰ Dzieje króla północy nie zakończyły się wraz ze śmiercią Aureliana. Rzymem władali jego następcy. Przez jakiś czas jeden cesarz rządził wschodnią, a drugi zachodnią częścią państwa. Za ich panowania „wojsko jego”, to jest króla północy, zostało „zmiecione jak przez powódź”, czy też „rozproszone”,b i ‛wielu padło zabitych’ podczas najazdów plemion germańskich nacierających od północy. W IV wieku w granice imperium wtargnęli Goci i odtąd podobne inwazje następowały jedna za drugą. W roku 476 germański wódz Odoaker usunął ostatniego cesarza panującego w Rzymie. Na początku VI wieku cesarstwo zachodniorzymskie było już rozczłonkowane, a w Brytanii, Galii, Italii, Afryce Północnej i Hiszpanii panowali królowie germańscy. Cesarstwo wschodniorzymskie przetrwało do XV wieku.

PODZIAŁ WIELKIEGO IMPERIUM

21, 22. Jakie zmiany przeprowadził w IV wieku Konstantyn?

²¹ Następnie anioł Jehowy opisał przyszłe wyczyny króla północy i króla południa, nie wdając się już w nieistotne szczegóły wielowiekowego rozpadu cesarstwa rzymskiego. Niemniej krótkie przypomnienie jego dziejów pomoże nam rozpoznać, kto w późniejszym okresie wszedł w role tych rywalizujących ze sobą królów.

²² W IV wieku rzymski cesarz Konstantyn oficjalnie uznał odstępcze chrześcijaństwo. W roku 325 nawet przewodniczył osobiście soborowi, który zwołał do Nicei w Azji Mniejszej. Później przeniósł swą siedzibę, a zarazem stolicę cesarstwa, z Rzymu do Bizancjum, czyli Konstantynopola. Do 17 stycznia 395 roku, kiedy to umarł Teodozjusz I, cesarstwo rzymskie miało jednego władcę.

23. (a) Jak zostało podzielone cesarstwo rzymskie po śmierci Teodozjusza? (b) Kiedy upadło cesarstwo wschodniorzymskie? (c) Komu zaczął podlegać Egipt w roku 1517?

²³ Po śmierci Teodozjusza imperium zostało podzielone między jego synów. Część zachodnią otrzymał Honoriusz, a wschodnią, ze stolicą w Konstantynopolu, Arkadiusz. Cesarstwo zachodnie obejmowało między innymi Brytanię, Galię, Italię, Hiszpanię i Afrykę Północną, a wschodnie (bizantyjskie) — Macedonię, Trację, Azję Mniejszą, Syrię i Egipt. W roku 642 Saraceni (Arabowie) zdobyli Aleksandrię, stolicę Egiptu, który stał się odtąd prowincją kalifatu. W styczniu 1449 roku wstąpił na tron ostatni cesarz Wschodu, Konstantyn XI. Dnia 29 maja 1453 roku Turcy osmańscy pod wodzą sułtana Mehmeda II zdobyli Konstantynopol, kładąc kres istnieniu cesarstwa wschodniorzymskiego. W roku 1517 prowincją turecką został Egipt. Z czasem jednak ten kraj starożytnego króla południa miał się dostać pod władanie pewnego mocarstwa leżącego na Zachodzie.

24, 25. (a) Kiedy według niektórych historyków narodziło się Święte Cesarstwo Rzymskie? (b) Komu w końcu przypadł tytuł cesarski?

²⁴ W zachodniej części cesarstwa rzymskiego nabrał znaczenia katolicki biskup Rzymu, zwłaszcza odkąd w V wieku Leon I umocnił rolę papiestwa. Po jakimś czasie papieże przypisali sobie prawo koronowania cesarza Zachodu. W dniu Bożego Narodzenia roku 800 papież Leon III koronował Karola Wielkiego, króla Franków, na władcę nowego cesarstwa zachodniorzymskiego. Oznaczało to odnowienie władzy cesarskiej w Rzymie, a zdaniem niektórych historyków także narodziny Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Współistniało ono odtąd z cesarstwem bizantyjskim, a oba mieniły się chrześcijańskimi.

²⁵ Następcy Karola Wielkiego okazywali się nieudolnymi władcami. Przez jakiś czas nikt nawet nie sięgał po godność cesarską. Później król niemiecki Otton I podporządkował sobie sporą część północnej i środkowej Italii, po czym ogłosił się królem Włoch. Dnia 2 lutego 962 roku papież Jan XII koronował Ottona I na cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Miało ono stolicę w Niemczech, a sami cesarze — podobnie jak większość ich poddanych — byli Niemcami. Pięćset lat później tytuł cesarski przejęła austriacka dynastia Habsburgów i dzierżyła go niemal nieprzerwanie aż do końca istnienia Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

DWAJ KRÓLOWIE PONOWNIE DAJĄ SIĘ ROZPOZNAĆ

26. (a) W jaki sposób Święte Cesarstwo Rzymskie zeszło ze sceny wydarzeń? (b) Kto okazał się następnym królem północy?

²⁶ Śmiertelny cios Świętemu Cesarstwu Rzymskiemu zadał Napoleon I, który w roku 1805 po zwycięskiej kampanii w Niemczech odmówił mu prawa do istnienia. Dnia 6 sierpnia 1806 roku Franciszek II, nie mogąc obronić swej pozycji, zrezygnował z tytułu cesarza rzymskiego, choć pozostał cesarzem swego kraju, Austrii. Tak dobiegło kresu trwające 1006 lat Święte Cesarstwo Rzymskie, założone przez katolickiego papieża Leona III i frankijskiego króla Karola Wielkiego. W roku 1870 Rzym stał się stolicą królestwa Włoch, niezależnego od Watykanu. Rok później Wilhelm I przybrał miano cesarza nowo powstałej Rzeszy Niemieckiej. W ten sposób Niemcy pojawiły się na scenie wydarzeń jako nowożytny król północy.

27. (a) Jak Egipt dostał się pod protektorat brytyjski? (b) Kto objął rolę króla południa?

²⁷ A jakie mocarstwo okazało się współczesnym królem południa? Jak wiadomo z historii, w XVII wieku do rangi imperium urosła Brytania. Dążąc do zablokowania jej szlaków handlowych, Napoleon w roku 1798 podbił Egipt. W trakcie tej wojny Brytyjczycy sprzymierzeni z Turkami zmusili Francuzów do opuszczenia owej siedziby pierwotnego króla południa. W następnym stuleciu rosły wpływy brytyjskie w Egipcie, który od roku 1882 stał się w rzeczywistości zależny od Wielkiej Brytanii. Kiedy w roku 1914 wybuchła I wojna światowa, Egipt należał do Turcji i był rządzony przez kedywa, czyli wicekróla. Ponieważ jednak Turcja opowiedziała się po stronie Niemiec, Brytyjczycy usunęli kedywa i objęli Egipt swoim protektoratem. Stopniowo zacieśniały się też więzi między Wielką Brytanią a Stanami Zjednoczonymi Ameryki, co doprowadziło do powstania anglo-amerykańskiej potęgi światowej. Oba te kraje wspólnie przejęły pozycję króla południa.

[Przypisy]

[Ramka i ilustracja na stronach 248-251]

JEDEN WE CZCI, DRUGI W POGARDZIE

JEDEN przekształcił rozdzieraną walkami republikę w mocarstwo światowe. Drugi w ciągu 23 lat pomnożył 20-krotnie majątek tego państwa. Jeden po śmierci był czczony, drugi zaś znalazł się w pogardzie. Na panowanie tych dwóch cesarzy rzymskich przypadło życie i służba Jezusa. Kim oni byli? I dlaczego jednego otaczano czcią, a drugiego nie?

‛ZASTAŁ RZYM CEGLANY, A ZOSTAWIŁ MARMUROWY’

Kiedy w roku 44 p.n.e. zginął w zamachu Juliusz Cezar, wnuk jego siostry Gajusz Oktawiusz miał ukończone zaledwie 18 lat. Był adoptowanym synem i głównym dziedzicem majątku zamordowanego, toteż niezwłocznie wyruszył do Rzymu, by upomnieć się o swe dziedzictwo. Napotkał tam groźnego przeciwnika: najbliższego współpracownika Cezara — Marka Antoniusza, który spodziewał się zostać najważniejszym dziedzicem dyktatora. Walka o władzę połączona z intrygami politycznymi trwała 13 lat.

Dopiero po pokonaniu sojuszniczych wojsk egipskiej królowej Kleopatry i jej kochanka Marka Antoniusza Oktawian został niekwestionowanym władcą imperium rzymskiego (31 rok p.n.e.). W następnym roku Antoniusz i Kleopatra popełnili samobójstwo, a Oktawian zaanektował Egipt. W ten sposób zniknął ostatni człon mocarstwa greckiego, a Rzym stał się potęgą światową.

Oktawian pamiętał, że despotyczne rządy Juliusza Cezara skończyły się jego zabójstwem, i nie zamierzał powtórzyć tego błędu. Nie chcąc urazić republikańskich sympatii Rzymian, ukrył władzę monarszą pod płaszczykiem republikanizmu. Nie przyjął tytułu „króla” ani „dyktatora”. Posunął się nawet krok dalej: ogłosił chęć zrezygnowania ze wszelkich urzędów i przekazania senatowi rzymskiemu władzy nad wszystkimi prowincjami. Ten taktyczny chwyt przyniósł oczekiwane rezultaty. Wdzięczny senat nakłonił Oktawiana do zachowania piastowanych godności i czuwania nad niektórymi prowincjami.

Prócz tego 16 stycznia 27 roku p.n.e. senat nadał mu przydomek Augustus, czyli „wzniosły, święty”. Oktawian nie tylko przyjął ten tytuł, lecz nazwał tak samo miesiąc sierpień (Augustus) i dodał do niego jeden dzień kosztem lutego, by miał tyle samo dni co lipiec (Iulius), nazwany tak na cześć Juliusza Cezara. W ten sposób stał się pierwszym cesarzem rzymskim, znanym odtąd jako Cezar August. Później przyjął jeszcze tytuł pontifex maximus (najwyższy kapłan), a w 2 roku p.n.e. — w którym urodził się Jezus — senat nadał mu tytuł pater patriae (ojciec ojczyzny).

W tym samym roku „wyszło postanowienie Cezara Augusta, by dokonano spisu całej zamieszkanej ziemi (...); i wszyscy szli, aby ich zapisano, każdy do swego miasta” (Łukasza 2:1-3). Dzięki temu rozporządzeniu Jezus — jak zapowiedziało proroctwo — urodził się w Betlejem (Daniela 11:20; Micheasza 5:2).

August sprawował rządy dość uczciwie, dbał też o mocny pieniądz. Budował drogi i mosty, sformował również sprawną pocztę. Zreorganizował armię, stworzył stałą flotę wojenną oraz elitarne jednostki gwardii pretoriańskiej, czyli straży przybocznej cesarza (Filipian 1:13). Pod jego patronatem tworzyli tacy poeci, jak Wergiliusz i Horacy, a rzeźbiarze wykonywali piękne dzieła w stylu nazywanym dziś klasycznym. August dokończył budowle rozpoczęte przez Juliusza Cezara i odnowił wiele świątyń. Zaprowadził pax Romana (pokój rzymski), który przetrwał ponad 200 lat. Zmarł 19 sierpnia 14 roku n.e., mając lat 76. Po śmierci został zaliczony w poczet bogów.

August chlubił się, że ‛zastał Rzym ceglany, a zostawił marmurowy’. Aby państwo nie pogrążyło się na nowo w zamęcie cechującym dawną republikę, postanowił wyznaczyć następnego cesarza. Miał jednak niewielki wybór. Śmierć zabrała jego siostrzeńca, dwóch wnuków, zięcia i pasierba. Władzę mógł przejąć tylko jego pasierb Tyberiusz.

‛TEN, KTÓRY MIAŁ BYĆ W POGARDZIE’

Niecały miesiąc po śmierci Augusta senat rzymski powierzył rządy 55-letniemu Tyberiuszowi. Jego panowanie zakończyła śmierć w marcu 37 roku n.e. To właśnie on był cesarzem Rzymu w okresie publicznej służby kaznodziejskiej Jezusa.

Tyberiusz jako władca wykazywał zarówno zalety, jak i przywary. Do zalet można zaliczyć jego niechęć do wydawania pieniędzy na luksusy. Dzięki temu imperium rozkwitało, a cesarz miał środki na wspomaganie ofiar kataklizmów i trudności gospodarczych. Na plus należy też zapisać Tyberiuszowi to, że uważał siebie tylko za człowieka, odmówił przyjęcia wielu zaszczytnych tytułów i na ogół nie pozwalał otaczać siebie boską czcią, kierując kult cesarza w stronę Augusta. Nie nazwał miesiąca swym imieniem, jak to uczynili Juliusz Cezar i August, i nie zezwolił, by inni uczcili go w ten sposób.

Niemniej zalety Tyberiusza zostały przyćmione przez jego wady. Był chorobliwie podejrzliwy i obłudny, a podczas swego panowania kazał zamordować wiele osób, w tym nawet niemało dawnych przyjaciół. Poszerzył zakres ustawy o zbrodni obrazy majestatu, którą zaczęto stosować nie tylko do działalności wywrotowej, ale także do niepochlebnego wyrażania się o władcy. Właśnie na to prawo przypuszczalnie powoływali się Żydzi, nakłaniając rzymskiego namiestnika Poncjusza Piłata do zgładzenia Jezusa (Jana 19:12-16).

Tyberiusz skoszarował pretorian w warownym obozie wzniesionym na północnych krańcach Rzymu, tuż za murami miasta. Bliskość gwardii cesarskiej pozwalała mu trzymać w szachu senat, który zagrażał jego władzy, jak również tłumić w zarodku wszelkie niepokoje wśród ludu. Ponadto cesarz popierał donosicielstwo, a końcowe lata jego panowania były okresem bezwzględnego terroru.

U schyłku życia Tyberiusz uchodził za tyrana. Rzymianie ucieszyli się z jego śmierci, a senat nie zaliczył go w poczet bogów. Te i inne względy świadczą o tym, że spełniło się na nim proroctwo, iż „królem północy” zostanie „ktoś, kto ma być w pogardzie” (Daniela 11:15, 21).

CZY ZAUWAŻYŁEŚ?

• Jak doszło do tego, że Oktawian został pierwszym cesarzem Rzymu?

• Co można powiedzieć o tym, czego dokonano za rządów Augusta?

• Jakimi zaletami i jakimi wadami odznaczał się Tyberiusz?

• Jak spełniło się na Tyberiuszu proroctwo o ‛kimś, kto miał być w pogardzie’?

[Ilustracja]

Tyberiusz

[Ramka i ilustracje na stronach 252-255]

ZENOBIA — WOJOWNICZA KRÓLOWA PALMYRY

„CERĘ miała śniadą (...), zęby perłowobiałe, a jej wielkie czarne oczy iskrzyły się niezwykłym ogniem, który łagodziła arcyponętna słodycz. Głos miała mocny i melodyjny. Odznaczała się tęgim, męskim umysłem, błyskotliwym dzięki pilnym studiom. Znała język łaciński, ale równie doskonale władała greckim, syryjskim i egipskim”. Tak oto historyk Edward Gibbon wysławiał Zenobię — wojowniczą królową syryjskiego miasta Palmyra (Zmierzch Cesarstwa Rzymskiego, tłumaczenie: S. Kryński).

Zenobia była żoną władcy Palmyry, Odenata (Odenatusa), który w roku 258 n.e. został nagrodzony godnością konsula za zwycięskie wyprawy przeciw Persji w obronie cesarstwa rzymskiego. Dwa lata później cesarz Galien nadał mu miano corrector totius Orientis (zarządca całego Wschodu). Był to dowód uznania za zwycięstwo nad królem Persji Szapurem I. Z czasem Odenat przybrał tytuł „króla królów”. Jego sukcesy można w dużej mierze przypisać odwadze i roztropności Zenobii.

ZENOBIA PRAGNIE STWORZYĆ IMPERIUM

W roku 267, u szczytu swej kariery, Odenat wraz z następcą tronu został zamordowany. Władzę po mężu objęła Zenobia, gdyż jej syn był jeszcze za młody. Dzięki urodzie, ambicjom, zdolnościom przywódczym, zaprawie zdobytej podczas walk u boku męża oraz biegłej znajomości kilku języków zdołała zjednać sobie szacunek i poparcie poddanych. Zenobia miała zamiłowanie do nauki i otaczała się intelektualistami. Do grona jej doradców należał filozof i orator Kasjusz Longinus, którego nazywano „żywą biblioteką i chodzącym muzeum”. W książce Palmyra and Its Empire​—Zenobia’s Revolt Against Rome (Potęga Palmyry — bunt Zenobii przeciw Rzymowi) Richard Stoneman nadmienił: „W ciągu pięciu lat po śmierci Odenatusa (...) Zenobia utrwaliła się w pamięci swego ludu jako pani Wschodu”.

Po jednej stronie podległego sobie terytorium Zenobia miała Persję, którą już wcześniej wraz z mężem zdołała osłabić, a po drugiej rozpadający się Rzym. O sytuacji cesarstwa rzymskiego w tym okresie historyk John M. Roberts pisze: „W trzecim stuleciu (...) Rzym borykał się ze strasznymi kłopotami zarówno na rubieżach wschodnich, jak i zachodnich, wewnątrz zaś znów był trapiony wojną domową i sporami o sukcesję. Przewinęło się i odeszło 22 cesarzy (nie licząc pretendentów)”. Tymczasem syryjska pani już od pewnego czasu była w swym królestwie absolutną monarchinią. „Mając wpływ na wzajemne stosunki między dwoma imperiami [perskim i rzymskim]”, zauważa Stoneman, „mogła myśleć o stworzeniu trzeciego, dominującego nad obydwoma pozostałymi”.

Sposobność do rozszerzenia swej władzy dostrzegła Zenobia w roku 269, gdy w Egipcie pojawił się uzurpator zbuntowany przeciw Rzymowi. Jej armia szybko wkroczyła do Egiptu, stłumiła rebelię i zajęła kraj. Sama Zenobia obwołała się królową Egiptu i zaczęła bić własne monety. Królestwo jej rozciągało się teraz od Nilu po Eufrat. Właśnie w tym okresie swego życia występowała w roli „króla południa” (Daniela 11:25, 26).

STOLICA ZENOBII

Zenobia upiększyła swą stolicę i umocniła jej znaczenie, tak iż Palmyra nie ustępowała większym miastom świata rzymskiego. Szacuje się, że liczba jej mieszkańców przekroczyła 150 000. W obrębie murów, których długość wynosiła podobno 21 kilometrów, postawiono wspaniałe gmachy publiczne, świątynie, ogrody, kolumny i pomniki. Główną aleję wytyczały rzędy około 1500 kolumn porządku korynckiego, wysokości przeszło 15 metrów. Wszędzie stały posągi i popiersia bohaterów oraz zamożnych dobroczyńców. W roku 271 Zenobia wzniosła dwie statuy — jedna przedstawiała ją samą, a druga nieżyjącego męża.

Do najokazalszych budowli w Palmyrze należała świątynia słońca, która niewątpliwie wywierała dominujący wpływ na życie religijne w tym mieście. Zenobia zapewne czciła jakieś bóstwo mające związek z kultem słońca. Niemniej w III wieku Syria była krajem wielu religii. Wśród poddanych Zenobii można było spotkać osoby podające się za chrześcijan, żydów, jak również czcicieli słońca i księżyca. Jak królowa zapatrywała się na te tak różne formy kultu? Wspomniany już Richard Stoneman wyjaśnia: „Mądry władca nie lekceważy zwyczajów, które wydają się właściwe jego ludowi. (...) Wierzono, że bogowie (...) stanęli po stronie Palmyry”. W sprawach religii Zenobia najwidoczniej była tolerancyjna.

Dzięki swej barwnej osobowości Zenobia zyskała podziw wielu ludzi. Ale najważniejsze jest to, że reprezentowała twór polityczny przepowiedziany przez Daniela. Panowała jednak nie dłużej niż pięć lat. W roku 272 pokonał ją cesarz Aurelian, który później doszczętnie zburzył Palmyrę. Samej Zenobii okazał łaskę. Podobno poślubiła rzymskiego senatora i dożyła swych lat w zaciszu domowym.

CZY ZAUWAŻYŁEŚ?

• Jak opisano osobowość Zenobii?

• Czego między innymi dokonała Zenobia?

• Jaki był stosunek Zenobii do religii?

[Ilustracja]

Królowa Zenobia przemawia do swych żołnierzy

[Tabela i ilustracje na stronie 246]

KRÓLOWIE Z KSIĘGI DANIELA 11:20-26

Daniela 11:20

Król północy August

[Ilustracja]

Tyberiusz

[Ilustracja]

Aurelian

[Ilustracja]

Statuetka Karola Wielkiego

[Ilustracja]

August

[Ilustracja]

Brytyjski okręt wojenny z XVII wieku

[Całostronicowa ilustracja na stronie 230]

[Ilustracja na stronie 233]

August

[Ilustracja na stronie 234]

Tyberiusz

[Ilustracja na stronie 235]

Posłuszni dekretowi Augusta, Józef i Maria wybrali się do Betlejem

[Ilustracja na stronie 237]

Zgodnie z zapowiedzią Jezus został ‛złamany’, czyli stracony

[Ilustracje na stronie 245]

1. Karol Wielki; 2. Napoleon I; 3. Wilhelm I; 4. żołnierze niemieccy podczas I wojny światowej

Rozdział piętnasty

Rywalizujący królowie wkraczają w XX wiek

1. Kto zdaniem pewnego historyka przewodził Europie w XIX wieku?

„HISTORIĘ Europy XIX wieku cechuje dynamizm, który znacznie przewyższa wszystko, co działo się wcześniej” — napisał historyk Norman Davies. „Jak nigdy przedtem, dziewiętnastowieczna Europa pulsowała siłą — techniczną, gospodarczą, kulturalną, interkontynentalną”. W tym „triumfalnym ‚wieku siły’ Europy”, zaznaczył Davies, „prym wiodły najpierw Wielka Brytania (...) a w następnych dziesięcioleciach Niemcy” (Europa, tłumaczenie: E. Tabakowska).

‛SKŁONNI DO WYRZĄDZANIA ZŁA’

2. Jakie mocarstwa pod koniec XIX wieku występowały w roli „króla północy” oraz „króla południa”?

² U schyłku XIX wieku „królem północy” była Rzesza Niemiecka, a „królem południa” — Wielka Brytania (Daniela 11:14, 15). „Jeśli chodzi o tych dwóch królów”, oznajmił anioł Jehowy, „serce ich będzie skłonne do wyrządzania zła i przy jednym stole będą mówić kłamstwo”. Potem dodał: „Ale nic się nie powiedzie, gdyż koniec jest jeszcze na czas wyznaczony” (Daniela 11:27).

3, 4. (a) Kto został pierwszym cesarzem odrodzonej Rzeszy Niemieckiej i jakie zawarł przymierze? (b) Jaką politykę prowadził cesarz Wilhelm II?

³ Dnia 18 stycznia 1871 roku Wilhelm I został pierwszym cesarzem odrodzonej Rzeszy, czyli cesarstwa niemieckiego. Kanclerzem mianował Ottona von Bismarcka. Ten skoncentrował się na umacnianiu nowego imperium, toteż unikał konfliktów z innymi państwami; zawarł również sojusz z Austro-Węgrami i Włochami, znany jako trójprzymierze. Wkrótce jednak doszło do starcia interesów nowego króla północy oraz króla południa.

⁴ W roku 1888 umarli kolejno Wilhelm I i jego następca, Fryderyk III. Na tron wstąpił 29-letni Wilhelm II. Nowy cesarz zmusił Bismarcka do ustąpienia i zaczął prowadzić politykę rozszerzania wpływów niemieckich na całym świecie. „Za panowania Wilhelma II”, zauważył pewien historyk, „[państwo niemieckie] nabrało aroganckiej i agresywnej postawy”.

5. W jakim sensie obaj królowie zasiadali „przy jednym stole” i co tam mówili?

⁵ W atmosferze napięcia międzynarodowego 24 sierpnia 1898 roku car Rosji Mikołaj II wystąpił z inicjatywą zwołania w Hadze konferencji pokojowej. Na tej i na następnej konferencji (z roku 1907) utworzono Stały Trybunał Arbitrażowy z siedzibą w Hadze. Jego członkiem została zarówno Rzesza Niemiecka, jak i Wielka Brytania, co mogło stwarzać wrażenie, że zależy im na pokoju. Obaj królowie zasiedli „przy jednym stole”, jak gdyby byli do siebie przyjaźnie usposobieni, lecz ‛ich serca były skłonne do wyrządzania zła’. Dyplomatyczna taktyka ‛mówienia kłamstwa przy jednym stole’ nie mogła doprowadzić do ustanowienia prawdziwego pokoju. Mieli ogromne ambicje polityczne, gospodarcze i militarne, ale ‛nic się nie mogło powieść’, ponieważ ich koniec „jest jeszcze na czas wyznaczony” przez Jehowę Boga.

‛PRZECIWNY ŚWIĘTEMU PRZYMIERZU’

6, 7. (a) W jaki sposób król północy ‛wrócił do swojej krainy’? (b) Co zrobił król południa wobec rosnących wpływów króla północy?

⁶ Następnie anioł Boży powiedział: „I wróci [król północy] z wielkim mieniem do swojej krainy, a serce jego będzie przeciwne świętemu przymierzu. I będzie działał skutecznie, i wróci do swej krainy” (Daniela 11:28).

⁷ Cesarz Wilhelm II rzeczywiście wrócił do „krainy” symbolizującej ziemską pozycję starożytnego króla północy. W jaki sposób? Prowadził politykę imperialną, poszerzając obszar i wpływy Rzeszy. Szukał zdobyczy kolonialnych w Afryce i gdzie indziej. Chcąc podważyć brytyjską supremację na morzu, przystąpił do budowy wielkiej floty wojennej. „W ciągu kilkunastu lat siły morskie Niemiec, dotąd niewielkie, rozrosły się tak dalece, że ustępowały tylko brytyjskim” — podaje The New Encyclopædia Britannica. Aby utrzymać swą przewagę, Wielka Brytania również musiała rozbudować flotę. Ponadto zawarła entente cordiale (serdeczne porozumienie) z Francją i podobny sojusz z Rosją, co doprowadziło do powstania trójporozumienia (ententy). W ten sposób Europa została podzielona na dwa bloki wojskowe: trójprzymierze oraz trójporozumienie.

8. Jak cesarstwo niemieckie zgromadziło „wielkie mienie”?

⁸ Cesarstwo niemieckie kontynuowało zaborczą politykę, co pozwoliło mu, jako filarowi trójprzymierza, zgromadzić „wielkie mienie”. Ponieważ Austro-Węgry i Włochy były krajami katolickimi, trójprzymierze cieszyło się przychylnością papieża — w przeciwieństwie do króla południa, czyli krajów ententy, gdzie przeważali niekatolicy.

9. Jak król północy pokazał, że jego serce jest „przeciwne świętemu przymierzu”?

⁹ A co można powiedzieć o sługach Jehowy? Od dawna zapowiadali, że w roku 1914 zakończą się „wyznaczone czasy narodów” (Łukasza 21:24).a W roku tym zostało w niebiosach ustanowione Królestwo Boże, na którego czele stanął Jezus Chrystus, Dziedzic króla Dawida (2 Samuela 7:12-16; Łukasza 22:28, 29). Już w marcu 1880 roku w czasopiśmie Strażnica powiązano panowanie Królestwa Bożego z zakończeniem „wyznaczonych czasów narodów”, czyli „czasów pogan” (Biblia gdańska). Ale serce niemieckiego króla północy było „przeciwne świętemu przymierzu” co do Królestwa. Cesarz Wilhelm nie uznał władzy Królestwa, lecz „działał skutecznie”, realizując swoje plany hegemonii nad światem. W ten sposób zasiał ziarna, których plonem była I wojna światowa.

KRÓL ‛UPADA NA DUCHU’ WSKUTEK WOJNY

10, 11. Jak doszło do wybuchu I wojny światowej i dlaczego można powiedzieć, że nastąpiło to „w czasie wyznaczonym”?

¹⁰ „W czasie wyznaczonym [król północy] wróci i ruszy na południe”, przepowiedział anioł, „ale przy końcu nie będzie tak, jak z początku” (Daniela 11:29). „Czas wyznaczony” przez Boga na zakończenie rządów pogan nad ziemią nastał w roku 1914, gdy powołał On do istnienia niebiańskie Królestwo. Dnia 28 czerwca tego roku w Sarajewie na terenie Bośni serbski terrorysta zamordował austriackiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego małżonkę. Zbrodnia ta była iskrą, która wznieciła I wojnę światową.

¹¹ Cesarz Wilhelm nakłaniał Austro-Węgry do wzięcia odwetu na Serbii. Mając poparcie Niemiec, dnia 28 lipca 1914 roku cesarstwo austriackie wypowiedziało jej wojnę. Ale po stronie Serbów stanęła Rosja. Kiedy Niemcy wypowiedziały wojnę imperium rosyjskiemu, ruszyła mu na pomoc Francja, sprzymierzona z nim w ramach ententy. Wówczas Rzesza ogłosiła wojnę z Francją. Aby utorować sobie drogę do Paryża, wtargnęła do Belgii, której neutralność gwarantowała Wielka Brytania. Wobec tego Brytyjczycy wypowiedzieli wojnę Niemcom. Z czasem zawierucha wojenna wciągnęła jeszcze inne narody, a Włochy zmieniły front. W trakcie wojny Wielka Brytania rozciągnęła protektorat nad Egiptem, by król północy nie zajął tego kraju (siedziby starożytnego króla południa) i nie odciął jej od Kanału Sueskiego.

12. Dlaczego wynik I wojny światowej był ‛nie taki, jak z początku’?

¹² „Pomimo liczebności i potęgi wojsk aliantów”, informuje The World Book Encyclopedia, „Niemcy wydawały się bliskie wygrania wojny”. W poprzednich starciach między oboma królami zawsze zwyciężało cesarstwo rzymskie, występujące w roli króla północy. Tym razem jednak miało ‛nie być tak, jak z początku’. Król północy przegrał wojnę. Anioł tak wyjaśnił powody: „I ruszą na niego okręty z Kittim, i upadnie na duchu” (Daniela 11:30a). Czym były „okręty z Kittim”?

13, 14. (a) Co przede wszystkim oznaczały „okręty z Kittim”, które ruszyły na króla północy? (b) Jakie jeszcze okręty z Kittim uczestniczyły w dalszej fazie wojny?

¹³ W czasach Daniela mianem Kittim określano Cypr. W początkowej fazie I wojny światowej został on zaanektowany przez Wielką Brytanię. Poza tym według pewnej encyklopedii biblijnej nazwa Kittim „w szerszym znaczeniu obejmuje zachód jako całość, a szczególnie zachód w pojęciu żeglarzy” (The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible). W przekładzie New International Version wyrażenie „okręty z Kittim” oddano przez „okręty z zachodnich wybrzeży”. Podczas I wojny światowej były to głównie okręty Wielkiej Brytanii, która leży na zachód od brzegów kontynentu europejskiego.

¹⁴ W trakcie przedłużającej się wojny marynarkę brytyjską wsparły jeszcze inne okręty z Kittim. Dnia 7 maja 1915 roku niemiecka łódź podwodna U-20 zatopiła u południowych wybrzeży Irlandii statek pasażerski Lusitania. Wśród ofiar było 128 Amerykanów. Później Niemcy rozszerzyły operacje wojenne okrętów podwodnych na Atlantyk. W tych okolicznościach 6 kwietnia 1917 roku amerykański prezydent Woodrow Wilson wypowiedział Niemcom wojnę. Wzmocniony armią i flotą USA, król południa — odtąd anglo-amerykańska potęga światowa — kontynuował zażartą wojnę ze swym rywalem.

15. Kiedy król północy ‛upadł na duchu’?

¹⁵ Pod naporem mocarstwa anglo-amerykańskiego król północy ‛upadł na duchu’ i w listopadzie 1918 roku uznał swoją przegraną. Wilhelm II udał się na emigrację do Holandii, a Niemcy zostały republiką. Ale król północy nie został jeszcze rozgromiony.

KRÓL ‛DZIAŁA SKUTECZNIE’

16. Jak w myśl proroctwa król północy miał zareagować na swą porażkę?

¹⁶ „I [król północy] zawróci, i będzie potępiał święte przymierze, i będzie działał skutecznie; wróci też i będzie miał wzgląd na tych, którzy porzucają święte przymierze” (Daniela 11:30b). Proroctwo anioła sprawdziło się w całej rozciągłości.

17. Jakie wydarzenia wyniosły do władzy Adolfa Hitlera?

¹⁷ W roku 1918 zakończyła się wojna, a zwycięscy alianci narzucili Niemcom surowe warunki traktatu pokojowego. Były one trudne do zniesienia dla narodu niemieckiego, toteż nowo powstałą republikę od samego początku cechowała słabość. Przez kilka lat kraj borykał się ze skrajną nędzą, a potem z wielkim kryzysem gospodarczym, który w końcu pozbawił zatrudnienia sześć milionów osób. Na początku lat trzydziestych sytuacja dojrzała do tego, by na widowni pojawił się Adolf Hitler. W styczniu 1933 roku został on kanclerzem i rok później przejął władzę prezydencką w państwie nazwanym przez nazistów Trzecią Rzeszą.b

18. W jakich dziedzinach Hitler „działał skutecznie”?

¹⁸ Natychmiast po dojściu do władzy Hitler przypuścił zaciekły atak na „święte przymierze”, reprezentowane przez namaszczonych duchem braci Jezusa Chrystusa (Mateusza 25:40). Podjął ‛skuteczne działania’ przeciw tym lojalnym chrześcijanom, poddając wielu z nich okrutnym prześladowaniom. Dowiódł swej skuteczności także w innych dziedzinach, odnosił bowiem sukcesy ekonomiczne i dyplomatyczne. W ciągu kilku lat uczynił z Niemiec potęgę, z którą świat musiał się liczyć.

19. O czyje poparcie zabiegał Hitler?

¹⁹ Hitler „miał wzgląd na tych, którzy porzucają święte przymierze”. O kogo tutaj chodzi? Najwyraźniej o przywódców chrześcijaństwa, którzy twierdzili, że są związani z Bogiem przymierzem, chociaż już dawno przestali być uczniami Jezusa Chrystusa. Hitler skutecznie zjednał sobie poparcie „tych, którzy porzucają święte przymierze”. Na przykład zawarł konkordat z rzymskim papieżem. W roku 1935 utworzył ministerstwo do spraw wyznań. Dążył między innymi do poddania kościołów protestanckich pod kontrolę państwa.

KRÓL ‛PODNOSI RAMIONA’

20. Jakimi „ramionami” posłużył się król północy i przeciw komu ich użył?

²⁰ Hitler wkrótce rozpętał wojnę, spełniając dokładnie przepowiednię anioła: „I ramiona z niego się podniosą; i zbezczeszczą sanktuarium, twierdzę, i usuną ofiarę ustawiczną” (Daniela 11:31a). „Ramiona” to siły zbrojne, których król północy użył do walki z królem południa podczas II wojny światowej. Dnia 1 września 1939 roku wojska hitlerowskie wtargnęły do Polski. Wielka Brytania i Francja, które obiecały jej pomoc, dwa dni później wypowiedziały wojnę Niemcom. Tak rozpoczęła się II wojna światowa. Wojska niemieckie dość szybko pokonały Polskę, a potem zajęły Danię, Norwegię, Holandię, Belgię, Luksemburg oraz Francję. Jak podaje The World Book Encyclopedia, „pod koniec roku 1941 nazistowskie Niemcy panowały nad całym kontynentem”.

21. Jak podczas II wojny światowej król północy zaczął ponosić porażki i do czego to doprowadziło?

²¹ Chociaż Niemcy podpisały z ZSRR układ o przyjaźni, współpracy i podziale sfery interesów, 22 czerwca 1941 roku Hitler zaatakował dotychczasowego sojusznika. Ten krok postawił ZSRR po stronie Wielkiej Brytanii. Po początkowych spektakularnych sukcesach wojska niemieckie natknęły się na silny opór Armii Czerwonej. Dnia 6 grudnia 1941 roku zostały zatrzymane pod Moskwą. Nazajutrz sprzymierzona z Niemcami Japonia zbombardowała Pearl Harbor na Hawajach. Na wieść o tym Hitler oznajmił swym współpracownikom: „Teraz już na pewno nie przegramy wojny”. W dniu 11 grudnia pochopnie wypowiedział wojnę Stanom Zjednoczonym. Nie docenił jednak siły ZSRR i USA. Sytuacja wkrótce odwróciła się na jego niekorzyść: pod naporem Armii Czerwonej atakującej od wschodu oraz wojsk brytyjskich i amerykańskich nadciągających od zachodu Niemcy zaczęły kolejno tracić zdobyte terytoria. Dnia 7 maja 1945 roku, po samobójstwie Hitlera, poddały się aliantom.

22. W jaki sposób król północy ‛zbezcześcił sanktuarium i usunął ofiarę ustawiczną’?

²² „I [hitlerowskie „ramiona”] zbezczeszczą sanktuarium, twierdzę, i usuną ofiarę ustawiczną” — oznajmił anioł. W starożytnej Judzie sanktuarium mieściło się w świątyni jerozolimskiej. Ale kiedy Żydzi nie przyjęli Jezusa, Jehowa odrzucił ich razem ze świątynią (Mateusza 23:37 do 24:2). Od I wieku Jehowa ma świątynię duchową, której miejsce najświętsze znajduje się w niebiosach, a duchowo pojęty dziedziniec — na ziemi, gdzie usługują namaszczeni bracia Arcykapłana Jezusa. Od lat trzydziestych naszego stulecia u boku namaszczonego ostatka oddaje cześć Bogu „wielka rzesza”, toteż o jej członkach powiedziano, że służą ‛w jego świątyni’ (Objawienie 7:9, 15; 11:1, 2; Hebrajczyków 9:11, 12, 24). W krajach podległych władzy króla północy ów ziemski dziedziniec świątyni był bezczeszczony przez bezlitosne prześladowania ostatka pomazańców i jego towarzyszy. Były one tak surowe, że została zniesiona „ofiara ustawiczna” — jawna, publiczna ofiara pochwalna dla imienia Jehowy (Hebrajczyków 13:15). Jednakże mimo okropnych cierpień wierni pomazańcy razem z „drugimi owcami” podczas II wojny światowej nie zaprzestali głoszenia (Jana 10:16).

‛USTAWIENIE OBRZYDLIWOŚCI’

23. Co było „obrzydliwością” w I wieku?

²³ Przybliżał się koniec II wojny światowej, gdy nastąpiły kolejne wydarzenia zapowiedziane przez anioła: „I zostanie ustawiona obrzydliwość, która sprowadza spustoszenie” (Daniela 11:31b). O tej „obrzydliwości” wspomniał również Jezus. W I wieku n.e. okazały się nią legiony rzymskie, które w roku 66 dotarły pod Jerozolimę, żeby stłumić powstanie żydowskie (Mateusza 24:15; Daniela 9:27).c

24, 25. (a) Co jest „obrzydliwością” w czasach nowożytnych? (b) Kiedy i jak ‛ustawiono ową obrzydliwość’?

²⁴ A jakąż to ‛obrzydliwość ustawiono’ w czasach nowożytnych? Niewątpliwie chodzi o odrażającą imitację Królestwa Bożego. Była nią Liga Narodów — bestia barwy szkarłatnej, która po wybuchu II wojny światowej odeszła do otchłani, innymi słowy przestała istnieć jako organizacja mająca zagwarantować pokój na świecie (Objawienie 17:8). Miała jednak „wyjść z otchłani”. Stało się tak 24 października 1945 roku, gdy 50 państw członkowskich, wśród nich ZSRR, powołało do istnienia Organizację Narodów Zjednoczonych. Ona to została ustawiona jako „obrzydliwość” przepowiedziana przez anioła.

²⁵ W trakcie obu wojen światowych głównym przeciwnikiem króla południa były Niemcy, występujące jako król północy. Kto teraz wejdzie w tę rolę?

[Tabela i ilustracje na stronie 268]

KRÓLOWIE Z KSIĘGI DANIELA 11:27-31

Daniela 11:27-30a

[Ilustracja]

Prezydent Woodrow Wilson z królem Jerzym V

[Ilustracja]

Wielu chrześcijan prześladowano w obozach koncentracyjnych

[Ilustracja]

Przywódcy chrześcijaństwa poparli Hitlera

[Ilustracja]

Samochód, w którym zamordowano arcyksięcia Ferdynanda

[Ilustracja]

Niemieccy żołnierze podczas I wojny światowej

[Ilustracja na stronie 257]

W roku 1945 w Jałcie brytyjski premier Winston Churchill, prezydent USA Franklin D. Roosevelt oraz przywódca ZSRR Józef Stalin uzgodnili plany okupacji Niemiec, utworzenia nowego rządu polskiego i zwołania konferencji, która powoła do istnienia ONZ

[Ilustracje na stronie 258]

1. Arcyksiążę Ferdynand; 2. niemiecka flota wojenna; 3. brytyjska flota wojenna; 4. Lusitania; 5. amerykańska deklaracja wojny

[Ilustracje na stronie 263]

Kiedy sprzymierzona z Niemcami Japonia zbombardowała Pearl Harbor, Adolf Hitler był pewien zwycięstwa

Rozdział szesnasty

Rywalizujący królowie zbliżają się do swego kresu

1, 2. Jak po II wojnie światowej zmieniła się tożsamość króla północy?

W ROKU 1835 francuski filozof i historyk Alexis de Tocqueville tak scharakteryzował klimat polityczny w USA i w Rosji: „Amerykanin za zasadę działania przyjmuje wolność, Rosjanin — niewolę. (...) Odmienne są ich drogi, lecz na mocy tajemnych planów Opatrzności zdają się powołani do tego, by kiedyś w rękach każdego z nich znalazły się losy połowy świata” (O demokracji w Ameryce, tłumaczenie: M. Król). Jak trafna okazała się ta przepowiednia po ostatniej wojnie? Historyk J. M. Roberts napisał: „Pod koniec II wojny światowej wszystko wskazywało na to, że o losach świata zapewne będą decydować dwa całkowicie odmienne systemy rządów: trzonem jednego była dawna Rosja, a drugiego — Stany Zjednoczone Ameryki”.

² Podczas obu wojen światowych głównym przeciwnikiem króla południa, anglo-amerykańskiej potęgi światowej, były Niemcy, występujące w roli króla północy. Jednakże po II wojnie kraj ten podzielono. Część zachodnia została sprzymierzeńcem króla południa, wschodnia zaś stanęła po stronie innej potęgi — bloku państw komunistycznych pod przywództwem ZSRR. Ten obóz polityczny stał się zdeklarowanym przeciwnikiem sojuszu anglo-amerykańskiego, okazując się nowym królem północy. Rywalizacja między dwoma królami przerodziła się w zimną wojnę, która trwała od roku 1948 do 1989. Poprzednio niemiecki król północy występował przeciwko „świętemu przymierzu” (Daniela 11:28, 30). Jak ustosunkuje się do tego przymierza blok komunistyczny?

PRAWDZIWI CHRZEŚCIJANIE POTYKAJĄ SIĘ, LECZ ZWYCIĘŻAJĄ

3, 4. Kim są „ci, którzy niegodziwie działają przeciwko przymierzu”, i jakie stosunki łączyły ich z królem północy?

³ „A tych, którzy niegodziwie działają przeciwko przymierzu, [król północy] gładkimi słówkami przywiedzie do odstępstwa” — oznajmił anioł Boży. „Natomiast lud znający swego Boga wyjdzie zwycięsko i będzie działał skutecznie. I wnikliwi spośród ludu będą wielu udzielać zrozumienia. A przez szereg dni będą doprowadzani do potknięcia — mieczem i płomieniem, pojmaniem i grabieżą” (Daniela 11:32, 33).

⁴ Tymi, którzy „niegodziwie działają przeciwko przymierzu”, mogą być tylko przywódcy chrześcijaństwa. Podają się za chrześcijan, lecz swym postępowaniem wręcz bezczeszczą to miano. W książce Religion in the Soviet Union (Religia w Związku Radzieckim) Walter Kolarz napisał: „[Podczas II wojny światowej] rząd radziecki usiłował zapewnić sobie materialne i moralne wsparcie kościołów w celu obrony ojczyzny”. Po wojnie przywódcy religijni próbowali utrzymać tę przyjaźń, i to pomimo ateistycznej polityki mocarstwa występującego odtąd w roli króla północy. W ten sposób chrześcijaństwo jeszcze mocniej potwierdziło swą przynależność do tego świata, będącą w oczach Jehowy odrażającym odstępstwem (Jana 17:16; Jakuba 4:4).

5, 6. Kto był „ludem znającym swego Boga” i jak mu się wiodło pod rządami króla północy?

⁵ A co powiedzieć o prawdziwych chrześcijanach, nazwanych „wnikliwymi” oraz „ludem znającym swego Boga”? Chrześcijanie żyjący pod rządami króla północy okazywali stosowne ‛podporządkowanie władzom zwierzchnim’, nie byli jednak częścią tego świata (Rzymian 13:1; Jana 18:36). Sumiennie spłacali „to, co Cezara, Cezarowi”, ale jednocześnie oddawali „co Boże, Bogu” (Mateusza 22:21). Taka postawa sprowadziła na nich liczne próby prawości (2 Tymoteusza 3:12).

⁶ W rezultacie prawdziwi chrześcijanie byli „doprowadzani do potknięcia”, ale też ‛wyszli zwycięsko’. Potykali się w tym sensie, że doznawali zaciekłych prześladowań, a niektórzy nawet zginęli. Zarazem jednak odnieśli zwycięstwo, ponieważ zdecydowana większość dochowała wierności. Podobnie jak Jezus zwyciężyli świat (Jana 16:33). Co więcej, nigdy nie przestali głosić, nawet gdy się znaleźli w więzieniach czy obozach koncentracyjnych. Takim postępowaniem ‛wielu udzielili zrozumienia’. Na ogół w państwach rządzonych przez króla północy liczba Świadków Jehowy rosła pomimo prześladowań. Dzięki wierności „wnikliwych” pojawiał się w tych krajach coraz liczniejszy zastęp członków „wielkiej rzeszy” (Objawienie 7:9-14).

USZLACHETNIANIE SŁUG JEHOWY

7. Jakiej „niewielkiej pomocy” doznali namaszczeni chrześcijanie żyjący pod panowaniem króla północy?

⁷ „Ale gdy [słudzy Boży] będą doprowadzani do potknięcia, otrzymają wspomożenie niewielką pomocą” — poinformował anioł (Daniela 11:34a). Zwycięstwo króla południa w II wojnie światowej przyniosło nieco ulgi chrześcijanom żyjącym pod panowaniem jego rywala (porównaj Objawienie 12:15, 16). Podobnie w późniejszym okresie słudzy Boży prześladowani przez kolejnego króla północy od czasu do czasu doznawali wytchnienia. W miarę wygasania zimnej wojny wielu przywódców przekonywało się, że wierni chrześcijanie nie stanowią żadnego zagrożenia, i zezwalało na zalegalizowanie ich działalności. Prócz tego stale rosła liczba członków wielkiej rzeszy, którzy przychylnie reagowali na sumienne głoszenie pomazańców i śpieszyli im z pomocą (Mateusza 25:34-40).

8. Jak niektórzy przyłączyli się do sług Bożych, „używając pochlebstw”?

⁸ Nie każdy, kto w okresie zimnej wojny twierdził, że chce służyć Bogu, kierował się szczerymi pobudkami. Anioł ostrzegł: „Wielu się do nich przyłączy, używając pochlebstw” (Daniela 11:34b). Sporo osób przejawiało zainteresowanie prawdą, ale nie było gotowych oddać się Bogu. Inni na pozór przyjmowali dobrą nowinę, a w rzeczywistości okazywali się agentami władz. W raporcie z pewnego kraju czytamy: „Część tych osobników to pozbawieni skrupułów, zdeklarowani komuniści, którzy wkradli się do organizacji Pańskiej, przejawiali wielką gorliwość, a nawet otrzymali odpowiedzialne przywileje służby”.

9. Dlaczego Jehowa dopuścił, by niektórzy wierni chrześcijanie ‛potknęli się’ wskutek działalności donosicieli?

⁹ Anioł opowiadał dalej: „I niektórzy z wnikliwych zostaną doprowadzeni do potknięcia, aby z ich powodu dokonywano uszlachetniania oraz by oczyszczano i wybielano, aż do czasu końca; gdyż jest to jeszcze na czas wyznaczony” (Daniela 11:35). Wskutek poczynań donosicieli niektórzy wierni chrześcijanie wpadli w ręce władz. Jehowa dopuścił do tego w celu uszlachetnienia i oczyszczenia swego ludu. Jak Jezus „nauczył się posłuszeństwa z tego, co wycierpiał”, tak próby wiary nauczyły tych lojalnych sług wytrwałości (Hebrajczyków 5:8; Jakuba 1:2, 3; porównaj Malachiasza 3:3). Dzięki nim zostali ‛uszlachetnieni, oczyszczeni i wybieleni’.

10. Co oznacza wyrażenie „aż do czasu końca”?

¹⁰ Słudzy Jehowy mieli się potykać i być uszlachetniani „aż do czasu końca”. Oczywiście liczą się z tym, że będą prześladowani aż do końca tego niegodziwego systemu rzeczy. Prócz tego oczyszczanie i wybielanie ludu Bożego pod wpływem wrogich działań króla północy miało przypadać „na czas wyznaczony”. A zatem w Księdze Daniela 11:35 wyrażenie „czas końca” zapewne odnosi się do zakończenia okresu, który był potrzebny na uszlachetnienie ludu Bożego podczas napaści króla północy. ‛Potykanie się’ najwyraźniej ustało w czasie wyznaczonym przez Jehowę.

KRÓL SIĘ WYWYŻSZA

11. Co anioł powiedział o stosunku króla północy do zwierzchnictwa Jehowy?

¹¹ Na temat króla północy anioł dodał: „A król będzie działał według własnej woli i będzie się wynosił oraz wywyższał nad każdego boga; i [uchylając się od uznania zwierzchniej władzy Jehowy] przeciwko Bogu bogów będzie mówił dziwne rzeczy. I będzie mu się wiodło, aż potępianie dobiegnie kresu; to bowiem, co postanowiono, musi zostać wykonane. A na Boga swoich ojców nie będzie zważał; nie będzie też zważał na to, czego pragną kobiety, ani na żadnego innego boga, lecz nad każdego będzie się wywyższał” (Daniela 11:36, 37).

12, 13. (a) Jak król północy odrzucił „Boga swoich ojców”? (b) Kim były „kobiety”, których ‛pragnień’ nie uwzględniał król północy? (c) Jakiemu „bogu” oddawał chwałę król północy?

¹² Zgodnie z tymi proroczymi słowami król północy odrzucił „Boga swoich ojców”, na przykład trójjedyne bóstwo chrześcijaństwa. Blok komunistyczny propagował jawny ateizm. W ten sposób król północy sam siebie uczynił bogiem, ‛wywyższając się nad każdego’. „Działał według własnej woli”, nie zważając „na to, czego pragną kobiety” — jego służki, czyli podległe mu kraje, takie jak Wietnam Północny.

¹³ Kontynuując przekazywanie proroctwa, anioł oświadczył: „Ale na swoim miejscu będzie oddawał chwałę bogu twierdz; i bogu, którego nie znali jego ojcowie, będzie oddawał chwałę złotem i srebrem, i drogocennym kamieniem, i kosztownymi rzeczami” (Daniela 11:38). Król północy istotnie zaufał nowoczesnemu, podbudowanemu nauką militaryzmowi, „bogu twierdz”. Szukał ratunku w tym „bogu”, składając na jego ołtarzu olbrzymie bogactwa.

14. W jakim sensie król północy ‛działał skutecznie’?

¹⁴ „I wraz z cudzoziemskim bogiem będzie skutecznie działał przeciw najsilniej obwarowanym twierdzom. Kto go uzna, tego w obfitej mierze okryje chwałą, takim też da władzę pośród wielu; i będzie przydzielał ziemię za określoną cenę” (Daniela 11:39). Pokładając ufność w swym zbrojnym „cudzoziemskim bogu”, król północy działał bardzo „skutecznie” i okazał się „w dniach ostatnich” zatrważającą potęgą militarną (2 Tymoteusza 3:1). Popierających jego ideologię nagradzał pomocą polityczną, finansową, a czasami wojskową.

„PRZEPYCHANIE” W CZASIE KOŃCA

15. W jaki sposób król południa wdał się w „przepychanie” z królem północy?

¹⁵ „A w czasie końca król południa wda się z nim we wzajemne przepychanie” — powiedział anioł Danielowi (Daniela 11:40a). Czy w „czasie końca” król południa istotnie ‛przepychał się’ z królem północy? (Daniela 12:4, 9). Owszem. Surowe warunki traktatu pokojowego narzuconego po I wojnie światowej Niemcom — ówczesnemu królowi północy — niewątpliwie przypominały ‛popchnięcie’ i wzbudzały chęć odwetu. Po odniesieniu zwycięstwa w II wojnie światowej król południa wycelował w swego rywala przerażającą broń jądrową i utworzył przeciw niemu potężny sojusz militarny — Organizację Paktu Północnoatlantyckiego (NATO). Historyk brytyjski Norman Davies tak się wypowiedział na temat jej roli: „Było to podstawowe narzędzie mające służyć ‚powstrzymaniu’ ZSRR, w którym upatrywano teraz głównego zagrożenia pokoju w Europie. Misja paktu trwała przez 40 lat i bez wątpienia była wypełniana z powodzeniem” (tłumaczenie: E. Tabakowska). Z upływem lat król południa kontynuował to „przepychanie” w ramach zimnej wojny, uciekając się do najnowocześniejszych metod szpiegowskich oraz zaczepnych posunięć dyplomatycznych i militarnych.

16. Jak król północy zareagował na ‛popychanie’ przez króla południa?

¹⁶ Jak na to reagował król północy? „I król północy niczym burza uderzy na niego z rydwanami i jeźdźcami oraz licznymi okrętami; i wtargnie do krajów, i zaleje jak powódź, i przetoczy się” (Daniela 11:40b). Bieg wydarzeń w dniach ostatnich wyraźnie ukazał, że król północy dążył do rozszerzenia zasięgu swych wpływów. Podczas II wojny światowej hitlerowski „król” przekroczył swe granice i zalał sąsiednie kraje. Pod koniec wojny jego następca zbudował potężne imperium. W trakcie zimnej wojny król północy walczył ze swym rywalem w sposób pośredni, wspierając działania wojenne i powstania w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej. Prześladował też prawdziwych chrześcijan, utrudniając im działalność, chociaż w żaden sposób nie zdołał jej sparaliżować. A wskutek ofensywnych akcji zbrojnych i kampanii politycznych rozciągnął kontrolę nad wieloma krajami. Dokładnie pokrywa się to z przepowiednią anioła: „Wtargnie również do krainy Ozdoby [duchowej posiadłości ludu Jehowy], a wiele będzie krajów doprowadzonych do potknięcia” (Daniela 11:41a).

17. Co wskazuje na to, że ekspansywna polityka króla północy miała mieć ograniczony zasięg?

¹⁷ Król północy nie miał jednak podbić całego świata. Anioł przepowiedział: „Ale oto ci ujdą cało z jego ręki: Edom i Moab oraz główna część synów Ammona” (Daniela 11:41b). W starożytności Edom, Moab i Ammon leżały między obszarami podległymi egipskiemu królowi południa i syryjskiemu królowi północy. W dobie obecnej ich odpowiednikami są narody i organizacje, które król północy bezskutecznie usiłował sobie podporządkować.

ZIEMIA EGIPSKA NIE UCHODZI CAŁO

18, 19. W jaki sposób król południa odczuł wpływ swego rywala?

¹⁸ Anioł Jehowy ciągnął dalej: „I [król północy] będzie wyciągał rękę przeciwko krajom; również ziemia egipska nie ujdzie cało. I będzie władał ukrytymi skarbami złota i srebra oraz wszystkimi majętnościami Egiptu. A Libijczycy i Etiopczycy będą szli jego śladami” (Daniela 11:42, 43). Nawet władca „ziemi egipskiej”, król południa, nie uchronił się przed skutkami ekspansywnej polityki króla północy. Doznał na przykład dotkliwej porażki w Wietnamie. A co z „Libijczykami i Etiopczykami”? Ci sąsiedzi starożytnego Egiptu mogą trafnie wyobrażać geograficznych sąsiadów jego współczesnego odpowiednika (króla południa), którzy w pewnych okresach bywali stronnikami króla północy, a więc niejako „szli jego śladami”.

¹⁹ Czy król północy opanował ‛ukryte skarby Egiptu’? Rzeczywiście wywierał ogromny wpływ na sposób, w jaki król południa korzystał ze swych zasobów finansowych. W obawie przed rywalem ten ostatni poświęcał olbrzymie sumy na utrzymanie potężnej armii, marynarki wojennej i lotnictwa. W tym sensie o królu północy można powiedzieć, że „władał” (czyli wpływał na sposób rozporządzania) bogactwami króla południa.

OSTATNIA WYPRAWA

20. Jak anioł opisał ostatnią wyprawę króla północy?

²⁰ Rywalizacja między królem północy a królem południa — w dziedzinie wojskowości, gospodarki czy jeszcze innej — dobiega końca. Anioł Jehowy takimi oto słowami odsłonił szczegóły starcia, które należy jeszcze do przyszłości: „Jednakże zaniepokoją go [króla północy] wieści ze wschodu i z północy i wyruszy w wielkiej złości, by unicestwić i wydać wielu na zagładę. I osadzi swoje namioty pałacowe między wielkim morzem a świętą górą Ozdoby; i dojdzie do swego kresu, a nie będzie nikogo, kto by mu dopomógł” (Daniela 11:44, 45).

21. Czego jeszcze nie wiemy o królu północy?

²¹ W grudniu 1991 roku rozpadł się Związek Radziecki, co oznaczało wielką przegraną króla północy. Kto będzie zajmował to miejsce, gdy się spełni zapowiedź z Księgi Daniela 11:44, 45? Czy jedno z państw należących dawniej do ZSRR? A może król północy całkowicie zmieni swą tożsamość, jak to już nieraz bywało? Czy okoliczność, że kolejne kraje zaczynają dysponować bronią jądrową, doprowadzi do nowego wyścigu zbrojeń i wpłynie na to, kto zajmie pozycję króla północy? Tylko czas może dostarczyć odpowiedzi na takie pytania. Mądrość nakazuje nie spekulować na ten temat. Kiedy król północy wyruszy na swą ostatnią wyprawę, wówczas każdy, kto posiadł wnikliwość opartą na Biblii, wyraźnie dostrzeże, iż spełnia się to proroctwo (patrz ramka „Królowie z 11 rozdziału Księgi Daniela”, strona 284).

22. Jakie pytania nasuwają się w związku z ostatnim atakiem króla północy?

²² Niemniej jest nam wiadomo, jakie działania wkrótce podejmie król północy. Zaniepokojony „wieściami ze wschodu i z północy”, poprowadzi wyprawę, ‛by unicestwić wielu’. Przeciw komu wyruszy? I jakież to „wieści” pobudzą go do takiego ataku?

PRZEJĘTY NIEPOKOJĄCYMI WIEŚCIAMI

23. (a) Do jakiego niezwykłego wydarzenia musi dojść przed Armagedonem? (b) Kim są „królowie ze wschodu słońca”?

²³ Rozważmy, co w Księdze Objawienia powiedziano o zagładzie Babilonu Wielkiego — ogólnoświatowego imperium religii fałszywej. Jeszcze przed Armagedonem, „wojną wielkiego dnia Boga Wszechmocnego”, owa potęga zaciekle sprzeciwiająca się prawdziwemu wielbieniu „zostanie doszczętnie spalona ogniem” (Objawienie 16:14, 16; 18:2-8). Zgubę jej zobrazowało wylanie szóstej czaszy gniewu Bożego na symboliczny Eufrat. Rzeka ta wysycha, „żeby została przygotowana droga dla królów ze wschodu słońca” (Objawienie 16:12). Kim są ci królowie? To nie kto inny jak Jehowa Bóg i Jezus Chrystus! (Porównaj Izajasza 41:2; 46:10, 11).

24. Jakie działanie ze strony Jehowy może zaniepokoić króla północy?

²⁴ Przedstawiony w Objawieniu opis zniszczenia Babilonu Wielkiego jest nader sugestywny: „Dziesięć rogów, które ujrzałeś [królowie panujący w czasie końca], i bestia [ONZ] — ci znienawidzą nierządnicę i sprawią, że będzie spustoszona i naga, i zjedzą jej ciało, i doszczętnie spalą ją ogniem” (Objawienie 17:16). Dlaczego rzucą się na Babilon Wielki? ‛Bo Bóg włoży to do ich serc, żeby wykonali jego myśl’ (Objawienie 17:17). Wśród tych władców będzie też król północy. „Wieści ze wschodu” mogą nawiązywać właśnie do okoliczności, że Jehowa pobudzi serca człowieczych przywódców do unicestwienia wielkiej nierządnicy wyobrażającej religię.

25. (a) Kogo w szczególności zaatakuje król północy? (b) Gdzie król północy „osadzi swoje namioty pałacowe”?

²⁵ Ale król północy skieruje swój gniew jeszcze w inną stronę. Anioł mówił, że „osadzi swoje namioty pałacowe między wielkim morzem a świętą górą Ozdoby”. Za czasów Daniela wielkim morzem nazywano Morze Śródziemne, a świętą górą był Syjon, na którym kiedyś stała świątynia Boża. A zatem w ramach spełniania się tego proroctwa rozwścieczony król północy zorganizuje wyprawę przeciw ludowi Bożemu. Obszar „między wielkim morzem a świętą górą” oznacza dziś w sensie symbolicznym posiadłość duchową namaszczonych sług Jehowy, którzy wyszli z „morza” ludzkości odstręczonej od Stwórcy i spodziewają się panować z Jezusem Chrystusem na niebiańskiej górze Syjon (Izajasza 57:20; Hebrajczyków 12:22; Objawienie 14:1).

26. Skąd w myśl proroctwa Ezechiela mogą pochodzić wieści „z północy”?

²⁶ Napaść na lud Boży „pod koniec dni” przepowiedział też Ezechiel, który żył współcześnie z Danielem. Oświadczył, że zainicjuje ją Gog z Magog, czyli Szatan Diabeł (Ezechiela 38:14, 16). Z której strony w sensie symbolicznym nadciągnie Gog? „Z najdalszych stron północy” — zapowiedział Jehowa przez Ezechiela (Ezechiela 38:15). Ale napaść ta, choć zajadła, nie doprowadzi do zagłady ludu Bożego. To dramatyczne starcie będzie następstwem strategicznego posunięcia Jehowy, zmierzającego do unicestwienia wojsk Goga. Oznajmił On bowiem Szatanowi: „I niechybnie (...) włożę haki w twoje szczęki, i wyprowadzę ciebie”. „Sprawię, że wyruszysz z najdalszych stron północy, i przywiodę cię na góry Izraela” (Ezechiela 38:4; 39:2). Wieści „z północy”, które rozwścieczą króla północy, będą więc niewątpliwie pochodzić od Jehowy. Tylko On zadecyduje, jaka będzie ostatecznie treść owych „wieści ze wschodu i z północy”, toteż dowiemy się o tym dopiero w przyszłości.

27. (a) Dlaczego Gog pobudzi narody — a wśród nich króla północy — do napaści na lud Jehowy? (b) Czym się zakończy atak Goga?

²⁷ Do przygotowania tego frontalnego ataku pobudza Goga pomyślność „Izraela Bożego”, który razem z „wielką rzeszą” „drugich owiec” nie jest już częścią jego świata (Galatów 6:16; Objawienie 7:9; Jana 10:16; 17:15, 16; 1 Jana 5:19). Gog patrzy krzywym okiem na „lud zebrany z narodów, gromadzący [duchowe] mienie i majątek” (Ezechiela 38:12). Duchowa posiadłość chrześcijan wydaje mu się łatwą do zdobycia ‛otwartą okolicą wiejską’, toteż podejmuje wszelkie wysiłki, by zlikwidować tę przeszkodę na drodze do całkowitego zapanowania nad ludzkością. Jego zabiegi są jednak daremne (Ezechiela 38:11, 18; 39:4). Kiedy królowie ziemi — a wśród nich król północy — zaatakują lud Jehowy, ‛dojdą do swego kresu’.

KRÓL „DOJDZIE DO SWEGO KRESU”

28. Co wiemy o przyszłych losach króla północy i króla południa?

²⁸ Ostatnia wyprawa króla północy nie będzie skierowana przeciw królowi południa, a zatem nie za sprawą tego wielkiego rywala dojdzie on do swego kresu. Tak samo król południa nie zostanie unicestwiony przez króla północy. Zagłada spotka go „bez udziału [ludzkiej] ręki” — dokona jej Królestwo Boże (Daniela 8:25).a W bitwie Armagedonu usunie ono wszystkich ziemskich królów i najwyraźniej wtedy unicestwi też króla północy (Daniela 2:44). Wydarzenia prowadzące do tej ostatecznej rozprawy opisano w Księdze Daniela 11:44, 45. Nic dziwnego, że gdy król północy dojdzie do swego kresu, „nie będzie nikogo, kto by mu dopomógł”!

[Tabela i ilustracja na stronie 284]

KRÓLOWIE Z 11 ROZDZIAŁU KSIĘGI DANIELA

Daniela 11:5

[Przypis]

[Całostronicowa ilustracja na stronie 271]

[Ilustracje na stronie 279]

W ramach ‛przepychania się’ ze swym rywalem król południa posługiwał się nowoczesnymi metodami szpiegowskimi oraz groźbą podjęcia działań zbrojnych