Wahania cen. Ostatnimi czasy dochodziło do nagłych wahań cen ropy naftowej, metali oraz innych ważnych surowców. Raptowny wzrost cen ropy w latach siedemdziesiątych wywołał powszechną inflację i recesję. Szczególnie ucierpiały kraje Trzeciego Świata pozbawione własnych zasobów ropy.

W latach osiemdziesiątych nastąpił nagły spadek cen większości surowców. Poważnie zaszkodziło to gospodarce państw biedniejszych, dla których surowce są głównym artykułem eksportowym. W krajach uzależnionych w dużej mierze od eksportu ropy, takich jak Meksyk i Nigeria, jej potanienie znacznie obniżyło stopę życiową. Takie wahania cen mogą zniweczyć najrozsądniejsze plany gospodarcze.

Lekkomyślne wydawanie pieniędzy publicznych

Wydatki wojskowe. W roku 1987 świat przeznaczył na zbrojenia jakiś bilion dolarów, czyli mniej więcej 1,8 miliona na minutę! Nie tylko państwa bogate trwonią w ten sposób pieniądze. Niektóre z najuboższych krajów świata planują 10-procentowy roczny wzrost wydatków na cele obronne.

Ekonomista John K. Galbraith wyjaśnił, jakie skutki społeczne i gospodarcze pociągają za sobą wydatki wojskowe w Trzecim Świecie: „Za zbrojenia płacą najbiedniejsi z biednych. Finansuje się je kosztem inwestycji cywilnych mających służyć podniesieniu poziomu życia, a nawet kosztem chleba”.

„Białe słonie”. Pewien król Syjamu podobno zwykł dawać nie lubianym dworzanom białego słonia. Ponieważ zwierzę to uważano za święte, nie wolno go było zaprząc do pracy, toteż jego utrzymywanie doprowadzało obdarowanego nieszczęśnika do ruiny. Kraje Zachodu w ostatnich latach mimowolnie odgrywały rolę króla Syjamu. W ramach programów pomocy finansowały kolosalne przedsięwzięcia techniczne, których jednak obdarowane państwa nie są w stanie utrzymywać.

Krajobraz gospodarczy krajów uboższych szpecą więc kosztowne, niepraktyczne „białe słonie”: luksusowe lotniska, z których rzadko kiedy odlatują samoloty, najnowocześniejsze piekarnie, gdzie z braku mąki nie piecze się chleba, gigantyczne cementownie trapione ustawicznymi przestojami z powodu niedostatecznej konserwacji.

Rządy państw Trzeciego Świata niekiedy same brną w ogromne długi, wyrzucając pieniądze na ekstrawaganckie inwestycje, takie jak elektrownie wodne lub atomowe, a nawet budowa nowych stolic.

Przyrost ludności

Do obniżenia stopy życiowej w wielu krajach przyczynia się szybki przyrost ludności. Budowa mieszkań, zakładów pracy, a także produkcja żywności po prostu nie nadąża za ciągle rosnącym zapotrzebowaniem. Na przykład w Meksyku liczba mieszkańców wzrasta w takim tempie, że chcąc tylko utrzymać wskaźnik bezrobocia na stałym poziomie, trzeba rocznie tworzyć milion nowych miejsc pracy. W szeregu krajów afrykańskich szybko powiększające się zaludnienie, którego skutki pogarsza migracja do miast, doprowadziło w ostatnim dziesięcioleciu do potrojenia importu żywności i pogorszenia poziomu życia. Niektórzy zrozpaczeni ojcowie nie mogąc znaleźć pracy i wyżywić dużych rodzin, zwyczajnie je porzucili albo wręcz popełnili samobójstwo.

[Ramka na stronie 8]

Problem zadłużenia

Dług państwowy

W wielu krajach wydatki rządów znacznie przewyższają dochody. Wymaga to zaciągania dużych pożyczek, które z biegiem lat składają się na olbrzymi deficyt budżetowy, nazywany długiem państwowym. Spłata długu oraz odsetek zmusza rządy do zaciągania dalszych kredytów, co pociąga za sobą zwiększenie stopy procentowej i tempa inflacji. Ponadto, jak wyjaśniono w czasopiśmie Time, rządy nie lubią ograniczać wydatków, ponieważ „wyborcy, jak to ludzie, chcą większych zysków i mniejszych podatków, politycy zaś, jak to politycy, spełniają życzenia wyborców”. Tak więc termin ostatecznej spłaty wciąż jest odsuwany, a tymczasem szaleje drożyzna.

Dług międzynarodowy

Z różnych powodów pewne kraje importują więcej towarów i usług niż eksportują, co prowadzi do deficytu bilansu handlowego. Niedobory muszą być uzupełnione dewizami odpowiadającymi partnerom — zwykle dolarami lub inną walutą wymienialną. W takiej sytuacji albo trzeba sięgać do rezerw, albo pożyczać pieniądze. Jeżeli rząd wyczerpie rezerwy i nie uzyskuje dalszych kredytów, może być zmuszony ograniczyć import lub zdewaluować pieniądz. Jedno i drugie pociąga za sobą szybki wzrost cen towarów importowanych, w tym wielu niezbędnych artykułów przemysłowych i konsumpcyjnych.

Kłopoty z wyrównaniem bilansu handlowego mają zwłaszcza kraje Trzeciego Świata, ponieważ ceny prawie wszystkich towarów przez nie eksportowanych gwałtownie spadły. Na przykład w roku 1960 za tonę kawy można było kupić 37 ton nawozu, podczas gdy w roku 1982 tylko 16 ton. To samo dotyczy kakao, herbaty, bawełny, miedzi, cyny i innych surowców, należących do podstawowych towarów eksportowanych przez państwa mniej rozwinięte gospodarczo. To głównie wskutek niekorzystnych warunków wymiany handlowej, na które kraje Trzeciego Świata nie mają prawie żadnego wpływu, ich dług w roku 1987 urósł do kolosalnej sumy biliona dolarów. Stał się dla nich kamieniem młyńskim u szyi i poważnie utrudnia uzdrowienie gospodarki, a nawet zagraża stabilności niektórych rządów.

W gazecie The New York Times napisano: „Jedyną wspólną cechą wszystkich państw Ameryki Łacińskiej są długi (...). Rządy uważają je za przyczynę spadku swej popularności oraz za zasadniczą niewiadomą, od której zależy ich najbliższa przyszłość”.

[Mapa na stronie 7]

[Patrz publikacja]

Wskaźnik inflacji na świecie w latach 1980-1985

(według El Mundo en Cifras z czasopisma The Economist)

■ 0 do 15%

■ 15% do 30%

■ 30% do 100%

■ ponad 100%

■ brak danych