Świat żydowski w I wieku

Ilu Żydów żyło wtedy w diasporze? Wielu badaczy zgadza się z tym, co napisano w pewnym dziele: „Trudno podać jakieś konkretne liczby, ale ocenia się, że krótko przed 70 rokiem w Judei mieszkało dwa i pół miliona Żydów, a na innych terenach podległych Rzymowi sporo ponad cztery miliony. (...) Żydzi prawdopodobnie stanowili jedną dziesiątą całej populacji cesarstwa, a w największych skupiskach — w miastach prowincji wschodnich — nawet więcej niż jedną czwartą ogółu ludności” (Atlas of the Jewish World).

Najwięcej Żydów mieszkało w Syrii, Azji Mniejszej, Babilonie i Egipcie, a mniejsze społeczności żyły w Europie. Z diasporą związani byli niektórzy znani chrześcijanie pochodzenia żydowskiego: Barnabas pochodził z Cypru, Pryska i Akwilas z Pontu (później zamieszkali w Rzymie), Apollos z Aleksandrii, a Paweł z Tarsu (Dzieje 4:36; 18:2, 24; 22:3).

Rozproszone po świecie społeczności żydowskie utrzymywały ścisły kontakt z ojczyzną. Co roku płaciły podatek na świątynię jerozolimską i w ten sposób przyczyniały się do jej funkcjonowania. Uczony John Barclay tak o tym napisał: „Istnieją niezbite dowody na to, że diaspora skrupulatnie zbierała pieniądze na ten cel, jak również inne datki od osób zamożnych”.

Utrzymywaniu kontaktów służyły również pielgrzymki dziesiątków tysięcy Żydów wędrujących do Jerozolimy z okazji dorocznych świąt. Potwierdza to podana w Dziejach Apostolskich 2:9-11 relacja o obchodach święta Pięćdziesiątnicy w 33 roku. Obecni tam Żydzi przybyli z Partii, Medii, Elamu, Mezopotamii, Kapadocji, Pontu, Azji, Frygii, Pamfilii, Egiptu, Libii, Rzymu, Krety i Arabii.

Przywódcy religijni związani ze świątynią komunikowali się z Żydami z diaspory listownie. Wiadomo, że Gamaliel, nauczyciel prawa wspomniany w Dziejach Apostolskich 5:34, korespondował z Żydami w Babilonie oraz innych częściach świata. Kiedy około 59 roku apostoł Paweł znalazł się w Rzymie jako więzień, „przedniejsi Żydzi” powiedzieli mu, że ‛nie otrzymali z Judei listów w jego sprawie ani żaden z przybyłych braci nie doniósł lub nie opowiedział o nim nic niegodziwego’. Wskazuje to, iż Żydzi z ojczyzny często pisali do swych rodaków w Rzymie (Dzieje 28:17, 21).

Biblią używaną przez Żydów z diaspory było greckie tłumaczenie Pism Hebrajskich, zwane Septuagintą. W pewnym dziele możemy przeczytać: „Jak się wydaje, LXX [Septuaginta] była czytana i uznawana przez całą diasporę za żydowską Biblię, za ‚święte pisma’”. To samo tłumaczenie było powszechnie używane przez pierwszych chrześcijan.

Gminy żydowskie na wschodzie

W I wieku n.e. największa w diasporze społeczność żydowska zamieszkiwała Egipt, zwłaszcza stołeczną Aleksandrię. W tym centrum handlu i kultury żyły setki tysięcy Żydów, korzystających z synagog rozsianych po całym mieście. Filon, tamtejszy Żyd, twierdził, że w całym Egipcie było wówczas co najmniej milion jego rodaków. Sporo osiedliło się również w sąsiedniej Libii, w mieście Cyrena i jego okolicach.

Część Żydów, którzy zostali chrześcijanami, pochodziła właśnie z tych terenów. Z Biblii dowiadujemy się o Apollosie „rodem z Aleksandrii”, „pewnych mężczyznach z Cypru i Cyreny” i o „Lucjuszu z Cyreny”, który wspierał zbór w Antiochii Syryjskiej (Dzieje 2:10; 11:19, 20; 13:1; 18:24). Biblia nie podaje więcej szczegółów dotyczących działalności pierwszych chrześcijan w Egipcie i okolicach, z wyjątkiem relacji o ewangelizatorze Filipie, który dał świadectwo etiopskiemu eunuchowi (Dzieje 8:26-39).

Kolejne duże skupisko Żydów mieściło się w Babilonie, a także w pobliskiej Partii, Medii i w Elamie. Zdaniem pewnego historyka „każdy region na równinach Tygrysu i Eufratu, od Armenii do Zatoki Perskiej, a także na północny wschód do Morza Kaspijskiego i na wschód po Medię, zamieszkany był przez gminy żydowskie”. Encyclopaedia Judaica szacuje ich liczebność na 800 000 lub więcej. Jak informuje Józef Flawiusz, żydowski historyk z I wieku, na doroczne święta podróżowały do Jerozolimy dziesiątki tysięcy babilońskich Żydów.

Czy wśród ochrzczonych w dniu Pięćdziesiątnicy 33 roku byli jacyś pielgrzymi z Babilonu? Nie wiadomo, ale pośród tych, którzy przysłuchiwali się wtedy apostołowi Piotrowi znaleźli się mieszkańcy Mezopotamii (Dzieje 2:9). Wiemy natomiast, że mniej więcej w latach 62-64 w Babilonie przebywał apostoł Piotr. Właśnie stamtąd napisał swój pierwszy list, a być może również i drugi (1 Piotra 5:13). Najwyraźniej więc Babilon, zamieszkany przez wielu Żydów, stanowił część terenu, który podczas spotkania wspomnianego w Liście do Galatów przydzielono Piotrowi, Janowi i Jakubowi.