Odczytywanie przyszłości ze znaków

24. (a) Na czym polega wróżbiarstwo? (b) Jak wróżyli Babilończycy?

²⁴ Magia często służy do zdobycia jakiejś sekretnej wiadomości albo do wejrzenia w przyszłość na podstawie znaków. Ta jej odmiana znana jest jako wróżbiarstwo, a słynęli z niej niegdyś Babilończycy. Jak podaje książka Magic, Supernaturalism, and Religion (Magia, wiara w moce nadprzyrodzone i religia), „byli oni mistrzami w sztuce jasnowidzenia: czytali przyszłość z wątroby i jelit zabitych zwierząt, z ognia i dymu oraz z blasku kamieni szlachetnych, ponadto przepowiadali wydarzenia na podstawie szmeru źródeł i kształtu roślin. (...) Deszcz, chmury, wiatr, błyskawice oraz inne zjawiska atmosferyczne uważano za wróżby, skrzypienie mebli i boazerii mówiło o przyszłym biegu wypadków. (...) Nosicielami tajemnych wiadomości były muchy i inne owady, a także psy”.

25. Co Ezechiel i Daniel napisali o wróżbiarstwie uprawianym w starożytnym Babilonie?

²⁵ Biblijna Księga Ezechiela donosi, że podczas jednej ze swych wypraw zbrojnych stanął „król babiloński (...) na rozdrożu, na początku obydwu dróg, aby radzić się wyroczni: Potrząsa strzałami, radzi się bałwanów, bada wątrobę” (Ezechiela 21:26). Również na babilońskim dworze królewskim stale przebywali kuglarze, czarownicy i kapłani uprawiający magię (Daniela 2:1-3, 27, 28).

26. Jaka forma wróżenia zyskała popularność w Grecji?

²⁶ Inne narody, mieszkające na Wschodzie i na Zachodzie, także parały się rozmaitymi formami wróżbiarstwa. Grecy radzili się wyroczni — i to nie tylko w związku z wielkimi wydarzeniami politycznymi, ale również w sprawach czysto prywatnych, takich jak małżeństwo, podróże bądź dzieci. Najsłynniejsza była wyrocznia delficka. Kapłanka zwana Pytią wydawała nieartykułowane dźwięki, które kapłan interpretował tak, by powstały wieloznaczne wiersze, uchodzące za odpowiedzi boga Apollina. Typowym przykładem jest wróżba, którą usłyszał Krezus, król Lidii: „Jeżeli Krezus przekroczy Halys, zniweczy potężne państwo”. Państwem tym okazał się jego własny kraj. Kiedy Krezus przeszedł rzekę Halys i wtargnął do Kapadocji, został pobity przez Cyrusa Persa.

27. Jak dalece rozpowszechniło się wróżbiarstwo wśród Rzymian?

²⁷ Na Zachodzie sztukę wróżenia doprowadzili do rozkwitu Rzymianie, którzy na każdym kroku rozważali znaki i prognostyki. Bez względu na pochodzenie społeczne, wierzyli w astrologię, czary, talizmany i najróżniejsze formy przepowiadania przyszłości. Edward Gibbon, znawca dziejów Rzymu, napisał: „Lud uważał za jednakowo słuszne wszelkie odmiany kultu religijnego praktykowane w świecie rzymskim”. Słynny mąż stanu i orator Cyceron zajmował się znakami odczytywanymi z lotu ptaków. Jak zauważył rzymski historyk Petroniusz, gdyby kierować się ogromną liczbą religii i kultów w niektórych miastach rzymskich, można by sądzić, że jest tam więcej bogów niż mieszkańców.

28. Jak w starożytności wróżyli Chińczycy?

²⁸ W Chinach odkopano ponad 100 000 kości i skorup wróżebnych, pochodzących z II tysiąclecia p.n.e. (epoka dynastii Szang). Ówcześni kapłani usiłowali za ich pomocą poznać wolę bogów w każdej dziedzinie — począwszy od pogody, a skończywszy na ruchach wojsk. Używając dawnych piktogramów, zapisywali pytania na kościach. Następnie rozgrzewali je i badali powstałe pęknięcia, po czym na tych samych kościach umieszczali odpowiedzi. Niektórzy uczeni są zdania, że pismo chińskie rozwinęło się właśnie z owych archaicznych znaków pisarskich.

29. Jaką zasadę wróżenia opisano w dziele I Czing?

²⁹ Najbardziej znany starochiński traktat wróżbiarski nazywa się I Czing (Księga zmian). Prawdopodobnie został napisany w XII wieku p.n.e. przez dwóch pierwszych cesarzy dynastii Czou — Wen Wanga i Czou Kunga. Szczegółowo objaśnia wzajemne oddziaływanie dwu przeciwstawnych sił: in i jang (ciemny — jasny, negatywny — pozytywny, żeński — męski, księżyc — słońce, ziemia — niebo i tak dalej). Do dziś wielu Chińczyków jest przekonanych, że zasady te rządzą każdą dziedziną życia. Według tego dzieła wszystko podlega bezustannym przemianom, nic nie jest trwałe. Żeby zapewnić sobie powodzenie w jakimś przedsięwzięciu, trzeba znać i uwzględniać wszystkie zmiany zachodzące w danym momencie. Ludzie zadają więc pytania i rzucają losy, a potem szukają odpowiedzi na kartach I Czing. Księga ta od wieków stanowiła w Chinach podstawę najrozmaitszych technik wróżenia, na przykład geomancji.

Od astronomii do astrologii

30. Przedstaw początki astronomii.

³⁰ Od niepamiętnych czasów fascynował ludzi regularny ruch Słońca, Księżyca, gwiazd i planet. W Mezopotamii odkryto katalogi gwiazd datowane na rok 1800 p.n.e. Na podstawie takich informacji Babilończycy potrafili przewidzieć wiele zjawisk astronomicznych, jak choćby zaćmienie Księżyca, pojawianie się i zachodzenie gwiazdozbiorów oraz niektóre ruchy planet. W starożytności Egipcjanie, Asyryjczycy, Chińczycy, Hindusi, Grecy czy Rzymianie również obserwowali niebo, prowadząc jednocześnie dokładne zapiski, które służyły im do opracowywania kalendarzy i układania planów na cały rok.

31. Jak astronomia stworzyła podwaliny astrologii?

³¹ Z obserwacji astronomicznych wynikało, że pewnym wydarzeniom na ziemi zdają się towarzyszyć określone zjawiska na niebie. Zmiany pór roku były na przykład ściśle związane z ruchem Słońca, przypływy i odpływy z fazami Księżyca, a coroczne wylewy Nilu zawsze następowały po ukazaniu się Syriusza, najjaśniejszej gwiazdy. Narzucał się więc wniosek, iż ciała niebieskie odgrywają ważną rolę w występowaniu takich czy innych zjawisk na ziemi. Egipcjanie nazwali nawet Syriusza Dawcą Nilu. Pogląd, że gwiazdy potrafią wpływać na bieg ziemskich wydarzeń, szybko nasunął myśl, iż mogą być pomocne w odgadywaniu przyszłości. I tak astronomia dała początek astrologii. Wkrótce królowie i cesarze zaczęli zatrudniać nadwornych astrologów, którzy mieli w gwiazdach szukać rad dotyczących spraw wagi państwowej. Również prosty lud liczył na to, że wyczyta z gwiazd coś o swym losie.

32. Jakie formy przybrała astrologia wśród Babilończyków?

³² I znów wracamy do Babilonu. Jego mieszkańcy uważali, że świątynie są ziemskim domem bogów, a gwiazdy stanowią ich siedzibę niebiańską. W związku z tym pogrupowali gwiazdy w konstelacje, a ponadto zaczęli wierzyć, iż niecodzienne zjawiska zachodzące na niebie — chociażby zaćmienia czy pojawianie się określonych jasnych gwiazd lub komet — zwiastują nieszczęście i wojnę na ziemi. Wśród wykopalisk w Mezopotamii odnaleziono setki raportów pisanych przez astrologów dla królów. Zawierają na przykład informacje o tym, że nadchodzące zaćmienie Księżyca zapowiada klęskę jakiemuś wrogowi albo że ukazanie się konkretnej planety w danym gwiazdozbiorze zwiastuje ziemi „wielki gniew”.

33. Co powiedział Izajasz o babilońskich „oglądaczach gwiazd”?

³³ Babilończycy bardzo mocno polegali na takiej formie wróżenia, co wynika z szyderczych słów, które skierował do nich prorok Izajasz, przepowiadając zniszczenie Babilonu: „Wystąp ze swoimi zaklęciami i z licznymi swoimi czarami, którymi gorliwie się zajmowałaś od swojej młodości (...). Niech wystąpią i niech ci pomogą badacze firmamentu niebieskiego, oglądacze gwiazd, którzy co miesiąc ogłaszają, co ma cię spotkać” (Izajasza 47:12, 13).

34. Kim byli „mędrcy”, którzy przyszli do małego Jezusa?

³⁴ Z Babilonu astrologia przeniknęła do Egiptu, Asyrii, Persji, Grecji, Rzymu i Arabii. Zawiłe systemy astrologiczne utworzyli także mieszkańcy Wschodu — Hindusi i Chińczycy. „Mędrcy”, którzy zgodnie z relacją ewangelisty Mateusza przybyli do małego Jezusa, byli w gruncie rzeczy „astrologami ze stron wschodnich” (Mateusza 2:1, 2, NW). Część uczonych jest zdania, że owi astrolodzy należeli do chaldejskiej i medo-perskiej szkoły astrologii, wywodzącej się z Partii, która była prowincją Persji, a później niezależnym państwem.

35. Jak astrologia rozwinęła się od czasów greckich?

³⁵ Jednakże swą dzisiejszą postać astrologia zawdzięcza Grekom. W II wieku n.e. Ptolemeusz Klaudiusz, grecki astronom z Aleksandrii w Egipcie, zebrał wszelkie dostępne informacje astrologiczne w cztery księgi, znane jako Tetrabiblos, które aż do naszych czasów stanowiły najważniejszy podręcznik astrologii. Na nich to opiera się tak zwana astrologia natalna, usiłująca odgadnąć przyszłość danej osoby na podstawie horoskopu, czyli opisu położenia Słońca, Księżyca i różnych planet w określonych konstelacjach w chwili i miejscu czyjegoś urodzenia.

36. Co dowodzi, że astrologia cieszyła się poważaniem?

³⁶ W XIV i XV wieku astrologia zyskała olbrzymią popularność również na Zachodzie. Wykładano ją na uniwersytetach, a jej zgłębianie wymagało dobrej znajomości języków obcych i matematyki. Astrolodzy uchodzili za uczonych. Szekspir mnóstwo razy nawiązał w swych dziełach do wpływu astrologii na poczynania ludzi. Królowie i arystokraci mieli na swych dworach osobistych astrologów, gotowych na każde zawołanie. Rzadko kiedy decydowano się na jakieś przedsięwzięcie — wojnę, budowę, transakcję czy podróż — bez wcześniejszego poradzenia się gwiazd. Astrologia cieszyła się dużym szacunkiem.

37. Jak odbił się na astrologii postęp nauki?

³⁷ Mimo że prace astronomów, takich jak Kopernik i Galileusz, a także postęp badań naukowych podważyły zaufanie do astrologii jako dziedziny nauki, przetrwała ona po dziś dzień (patrz strona 85). Ta wiedza tajemna, wynaleziona przez Babilończyków, rozwinięta przez Greków, a potem upowszechniona przez Arabów, wciąż wywiera ogromny wpływ zarówno na przywódców państwowych, jak i na przeciętnych ludzi — czy to w krajach uprzemysłowionych, czy w dalekich zakątkach krajów najuboższych.

Przeznaczenie zapisane na twarzy i dłoni

38. Co przyczyniło się do powstania nowych technik wróżenia, polegających na czytaniu z ludzkiej ręki i twarzy?

³⁸ Jeżeli ktoś interesuje się sztuką wróżenia, ale wypatrywanie na niebie znaków dotyczących przyszłości wydaje mu się zbyt zawiłe, ma do dyspozycji prostsze, bardziej bezpośrednie metody. Zohar, inaczej Sefer ha-zohar (z hebrajskiego: Księga blasku), mistyczne dzieło żydowskie z XIII wieku, podaje: „Na firmamencie otaczającym wszechświat widać wiele figur utworzonych z gwiazd i planet. Wyjawiają one rzeczy ukryte i odsłaniają najgłębsze tajemnice. Podobnie na skórze spowijającej istotę ludzką znajdują się wzory i znamiona, które są gwiazdami naszego ciała”. Filozofia ta dała początek innym technikom wróżenia, polegającym na doszukiwaniu się proroczych znaków w rysach twarzy i liniach dłoni. Praktyki te wciąż cieszą się popularnością zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie. Nie ulega jednak wątpliwości, iż wyrosły na gruncie astrologii oraz magii.

39. Co to jest fizjonomika i jak zaczęto ją stosować?

³⁹ Fizjonomika to umiejętność odczytywania przyszłości człowieka z rysów jego twarzy, na przykład z kształtu oczu, nosa, zębów i uszu. W roku 1531 niejaki Jan z Indagine wydał w Strasburgu książkę na ten temat. Zamieścił w niej szczegółowe rysunki twarzy o najróżniejszych oczach, nosach i uszach i opatrzył je komentarzami. Rzecz ciekawa, powołał się na słowa Jezusa Chrystusa z Ewangelii według Mateusza 6:22: „Jeśliby tedy oko twoje było szczere, całe ciało twoje będzie jaśnieć” (Dąbrowski z greki). Chciał w ten sposób potwierdzić pogląd, że duże, błyszczące i okrągłe oczy są oznaką prawości i zdrowia, natomiast oczy zapadnięte i małe dowodzą natury zazdrosnej, złośliwej i podejrzliwej. Ale już w roku 1533 ukazało się podobne dzieło na temat fizjonomiki, a jego autor, Bartolommeo Cocle, twierdził, iż duże i okrągłe oczy mają osoby kapryśne i leniwe.

40. (a) Co to jest chiromancja? (b) Jak próbowano biblijnie uzasadnić wróżenie z ręki?

⁴⁰ Zdaniem wróżbitów oprócz głowy również ręce odzwierciedlają wpływ sił nadprzyrodzonych lepiej niż pozostałe części ciała. Nic więc dziwnego, że inną popularną odmianą wróżbiarstwa jest określanie charakteru i przepowiadanie przyszłości z linii dłoni, czyli chiromancja. Średniowieczni chiromanci szukali uzasadnienia swych praktyk w Biblii. Cytowali na przykład wersety: „Pieczętuje rękę każdego człowieka, aby wszyscy ludzie znali jego dzieło” oraz „W jej prawicy jest długie życie, w jej lewicy bogactwo i chwała” (Joba 37:7; Przypowieści 3:16). Interesowano się także wypukłościami dłoni, ponieważ uważano, że przedstawiają one planety, a co za tym idzie, dostarczają wiadomości o człowieku i jego losie.

41. Jakie formy wróżbiarstwa uprawiają mieszkańcy Wschodu?

⁴¹ Wróżenie z rysów twarzy i linii rąk jest niezwykle popularne na Wschodzie. Usługi w tym zakresie oferują nie tylko zawodowi wróżbici i doradcy, ale też liczni amatorzy i samoucy, korzystający z powszechnie dostępnych książek i publikacji (reprezentujących najróżniejszy poziom). Ten i ów próbuje czytać z rąk dla zabawy, ale wielu traktuje tę sprawę poważnie. Na ogół jednak ludzie nie zadowalają się jedną formą przepowiadania przyszłości. W obliczu kłopotów lub przed powzięciem ważnej decyzji wyznawca buddyzmu, taoizmu, sintoizmu czy innej religii idzie do świątyni i tam radzi się bogów, potem kieruje swe kroki do astrologa, by się dowiedzieć, co mówią gwiazdy, a następnie do wróżbity, który przygląda się jego ręce i twarzy. W końcu wraca do domu i dopytuje się zmarłych przodków. Ma nadzieję, że gdzieś znajdzie odpowiedź pasującą do jego sytuacji.

Niewinna zabawa?

42. Do czego doprowadziło człowieka naturalne pragnienie wejrzenia w przyszłość?

⁴² Jest rzeczą naturalną, iż każdy chciałby wiedzieć, co mu przyniesie przyszłość. Wszyscy też pragną zapewnić sobie pomyślność i uchronić się od nieszczęścia. Dlatego przez całe wieki człowiek zabiegał o kierownictwo duchów i bóstw. W ten sposób uwikłał się w spirytyzm, magię, astrologię i inne zabobonne praktyki. Dawniej ludzie uważali, że bezpieczeństwo zapewnią im amulety czy talizmany, a pomocy w chorobie szukali u znachorów i szamanów. Dzisiaj noszą przy sobie medaliki z wizerunkiem „świętego” Krzysztofa lub maskotki „na szczęście”, a ponadto uczestniczą w seansach spirytystycznych oraz posługują się tabliczkami alfabetycznymi (ouija), kryształowymi kulami, horoskopami i kartami tarokowymi. Jeżeli chodzi o stosunek do spirytyzmu i zabobonów, człowiek niewiele się zmienił.

43. (a) Co wielu sądzi o spirytyzmie, magii i wróżbiarstwie? (b) Jakie pytania co do zabobonnych praktyk wymagają odpowiedzi?

⁴³ Oczywiście wielu uważa to wszystko za przesądy pozbawione jakiejkolwiek realnej podstawy. Tacy tłumaczą nieraz, że chodzi im wyłącznie o rozrywkę. Inni dowodzą nawet, iż magia i wróżbiarstwo są dobrodziejstwem, ponieważ dodają pewności siebie tym, których w przeciwnym razie przytłoczyłyby trudności życiowe. Ale czy rzeczywiście w grę wchodzi jedynie niewinna zabawa lub psychologiczny bodziec? Co jest prawdziwym źródłem praktyk spirytystycznych i magicznych — zarówno omówionych w tym rozdziale, jak i wielu innych, o których tu nie wspomniano?

44. Na czym w zasadzie opierają się wszystkie takie praktyki?

⁴⁴ W trakcie analizowania różnych odmian spirytyzmu, magii i wróżbiarstwa dostrzegliśmy ich bliski związek z wiarą w dusze zmarłych oraz w dobre i złe duchy. Zasadniczo więc podstawą wiary w duchy, a także magii i wróżbiarstwa jest forma politeizmu, która tkwi korzeniami w nauce o nieśmiertelności duszy ludzkiej. Czy jest to dobry fundament dla religii? Czy można by ją wtedy uznać za właściwą?

45. Jaką kwestię dotyczącą pokarmów ofiarowanych bogom musieli rozstrzygnąć chrześcijanie w I stuleciu?

⁴⁵ Takie same kwestie musieli rozstrzygnąć chrześcijanie w I stuleciu. Mieszkali pośród Greków i Rzymian, którzy oddawali cześć licznym bóstwom i zachowywali zabobonne rytuały — na przykład ofiarowywali bożkom żywność, a potem uczestniczyli w jej spożywaniu. Czy ktoś, kto miłował prawdziwego Boga i chciał Mu się podobać, mógł brać udział w tego rodzaju praktykach? Zwróć uwagę, jakiej odpowiedzi udzielił apostoł Paweł.

46. W jakiego Boga wierzyli Paweł i pierwsi chrześcijanie?

⁴⁶ „Co do pokarmów zaś, które składają bałwanom w ofierze, wiemy, że bałwan niczym jest na świecie, i że nie ma innego Boga, tylko jeden. Albowiem choć są tak zwani bogowie czy to na niebie, czy na ziemi (bo rzeczywiście jest wielu bogów i wielu panów), dla nas jednak jeden Bóg, Ojciec, z którego wszystko, a my dla niego” (1 Koryntian 8:4-6, Wujek 1962). Zdaniem Pawła i innych chrześcijan z I wieku religia prawdziwa nie miała nic wspólnego z kultem wielu bogów, z politeizmem, polegała natomiast na oddawaniu czci wyłącznie „jednemu Bogu, Ojcu”, którego imię wyjawiono w Biblii: „Niechaj poznają Ciebie i wiedzą, że Ty masz na imię Jahwe, że tylko sam jesteś najwyższy nad całą ziemią” (Psalm 83:19, BT).

47. Jak Paweł wykazał, kim w gruncie rzeczy są ‛bogowie i panowie na niebie czy na ziemi’?

⁴⁷ Warto zauważyć, że chociaż apostoł Paweł powiedział, iż „bałwan niczym jest”, nie zaprzeczył istnieniu „bogów” i „panów”, do których ludzie zwracali się za pośrednictwem magii, wróżbiarstwa i którym składali ofiary. O co więc chodzi? Paweł wyjaśnia to nieco dalej w tym samym liście: „Chcę powiedzieć, że to, co składają w ofierze, ofiarują demonom, a nie Bogu” (1 Koryntian 10:20). Tak, pod postacią swych bogów i panów narody w gruncie rzeczy czciły demony — stworzenia anielskie, to jest duchowe, które zbuntowały się przeciw prawdziwemu Bogu i uznały za swego wodza Szatana Diabła (2 Piotra 2:4; Judy 6; Objawienie 12:7-9).

48. Czym do dziś grozi okultyzm i jak można go uniknąć?

⁴⁸ Nieraz wyraża się współczucie wobec tak zwanych ludów prymitywnych, które były niewolnikami przesądów i strachu. Ich krwawe ofiary i okrutne rytuały uchodzą — zresztą słusznie — za odrażające. Niemniej dalej słyszy się o wudu, kultach satanistycznych, a nawet o ofiarach z ludzi. Są to może skrajne przykłady, ale pokazują one, że zainteresowanie siłami tajemnymi bynajmniej nie słabnie. Wszystko może się zacząć od „niewinnej zabawy” czy zaspokojenia ciekawości, lecz często kończy się jakąś tragedią lub śmiercią. Jakże mądrze jest usłuchać biblijnej przestrogi: „Bądźcie trzeźwi, czuwajcie! Przeciwnik wasz, diabeł, chodzi wokoło jak lew ryczący, szukając kogo by pochłonąć” (1 Piotra 5:8; Izajasza 8:19, 20).

[Ramka na stronie 85]

Czy astrologia jest zgodna z nauką?

Astrolodzy twierdzą, że Słońce, Księżyc, gwiazdy i planety wywierają wpływ na bieg wydarzeń na Ziemi i że położenie tych ciał niebieskich w chwili przyjścia na świat człowieka rozstrzyga o jego losie. Jednakże odkrycia naukowe nasunęły poważne wątpliwości co do astrologii:

▪ Prace astronomów, takich jak Kopernik, Galileusz i Kepler, jasno dowiodły, iż Ziemia nie stanowi centrum wszechświata. Obecnie wiadomo też, że gwiazdy pozornie należące do jakiejś konstelacji często wcale nie tworzą jednej grupy. Niektóre znajdują się daleko w głębi przestrzeni kosmicznej, a inne — stosunkowo blisko. A zatem właściwości przypisywane różnym gwiazdozbiorom zodiakalnym są zwykłym wytworem fantazji.

▪ Dawni astrolodzy nie znali takich planet, jak Uran, Neptun czy Pluton, ponieważ odkryto je dopiero po wynalezieniu teleskopu. Czy więc uwzględniono ich „wpływ” w tablicach astrologicznych, które opracowywano setki lat temu? Co więcej, dlaczego „wpływ” jednej planety miałby być „dobry”, a drugiej „zły”, skoro dzisiejsza nauka nie pozostawia wątpliwości, że w zasadzie wszystkie składają się z jałowych skał lub gazów, pędzących w przestrzeni?

▪ Genetyka wykazuje, że główne cechy naszego charakteru tworzą się nie przy urodzeniu, ale podczas poczęcia, gdy jeden z milionów plemników ojca łączy się z komórką jajową matki. A tymczasem astrolodzy układają horoskopy na podstawie daty narodzin. Z astrologicznego punktu widzenia owe dziewięć miesięcy różnicy oznaczałoby zupełnie inny wzorzec osobowości.

▪ Obserwowane z Ziemi przesuwanie się Słońca przez gwiazdozbiory następuje dziś mniej więcej miesiąc później niż 2000 lat temu, kiedy sporządzano tablice astrologiczne. Według astrologów człowiek urodzony przy końcu czerwca lub na początku lipca jest spod znaku Raka, a więc cechuje go szczególna wrażliwość, zmienność nastrojów oraz skrytość. W rzeczywistości Słońce przechodzi wtedy przez gwiazdozbiór Bliźniąt, toteż dana osoba powinna być towarzyska, dowcipna i rozmowna.

Jak widać, astrologii nie da się uzasadnić racjonalnie ani naukowo.