Jak na Wielkanoc zapatruje się Bóg?

WIELKANOC — „królowa świąt” i festum festorum — ma przypominać o zmartwychwstaniu Chrystusa. Ale czy sam Jezus życzył sobie, by upamiętniać to wydarzenie? Czy zlecili to apostołowie? Czy Wielkanoc nakazał obchodzić Bóg, czy też jest to zwyczaj wprowadzony przez ludzi? Znalezienie odpowiedzi na te pytania nie nastręczy ci większych trudności, jeśli sięgniesz do historii i do Biblii.

Co mówi historia

Zacznijmy od tego, co ma do powiedzenia historia. W V wieku historyk Sokrates Scholastyk napisał w Historii Kościoła: „Osobiście odnoszę wrażenie, że jak w wielu innych sprawach utarły się lokalne zwyczaje, tak i święto Paschy [Wielkanocy] przybrało wszędzie własny rytuał na zasadzie jakiegoś przejętego raz zwyczaju” (tłum. S. Kazikowski).

Według książki Curiosities of Popular Customs (Osobliwości zwyczajów ludowych) polityka kościoła polegała na tym, by „obrzędom pogańskim, których nie dało się wykorzenić, nadać symbolikę chrześcijańską. W wypadku Wielkanocy zamiana ta była wyjątkowo łatwa. Radość towarzysząca wschodowi słońca i odradzaniu się natury z zimowej martwoty przemieniła się w radość ze wschodzącego Słońca sprawiedliwości — Chrystusa wstającego z grobu. Wielkanoc połączono też z niektórymi świętami pogańskimi obchodzonymi dotąd około pierwszego maja. Dodano do niej mnóstwo nowych elementów”.

Potwierdza to Robert J. Myers w książce Celebrations. Jak czytamy, „na uroczystość tę złożyło się dużo pogańskich rytuałów na cześć przyrody budzącej się do życia, odprawianych w czasie wiosennego zrównania dnia z nocą”. Podobnie mówi The New Encyclopædia Britannica: „Wielkanocne zwyczaje ludowe, tak jak bożonarodzeniowe, stanowią odzwierciedlenie wielu dawnych praktyk pogańskich — w tym wypadku wiosennych obrzędów związanych z kultem płodności. Przykładem mogą być takie symbole Wielkanocy, jak jajko oraz zajączek bądź królik”.

Pogańskie początki?

Nie ulega zatem wątpliwości, że dzisiejsza Wielkanoc jest przesiąknięta pogańskimi rytuałami i zwyczajami. Nie oznacza to jednak, że nie ma nic wspólnego z wydarzeniami biblijnymi.

Uważa się na przykład, że Wielkanoc zastąpiła żydowską Paschę, o której mówi Biblia. Publikacja Curiosities of Popular Customs donosi, iż „we wczesnym Kościele data Wielkanocy pokrywała się z datą Paschy, gdyż w rzeczywistości oba święta mają wspólne pochodzenie”. Nic więc dziwnego, że w wielu językach, między innymi w greckim, francuskim, włoskim i hiszpańskim, słowa Wielkanoc i Pascha brzmią identycznie albo bardzo podobnie.

Jednakże pierwsi chrześcijanie nie urządzali święta, które byłoby odpowiednikiem dorocznej Paschy żydowskiej. W dziele Abingdon Dictionary of Living Religions (Słownik istniejących religii) czytamy o Wielkanocy: „Początkowo faktycznie upamiętniano rocznicę ukrzyżowania Jezusa (w dniu 14 Nisan według żydowskiego kalendarza księżycowego)”.

Biblia informuje nas, że wieczorem przed swą śmiercią Jezus spotkał się z apostołami w obszernym pokoju, by po raz ostatni obchodzić żydowską Paschę (Marka 14:12-16). Po zakończeniu tej uroczystości ustanowił święto znane jako Wieczerza Pańska. Potem nakazał swym uczniom: „Czyńcie tak stale na moją pamiątkę” (Łukasza 22:19).

Wieczerza Pańska miała być obchodzona raz w roku dla przypomnienia o śmierci Jezusa. Na temat tej rocznicy apostoł Paweł powiedział: „Jak często bowiem jecie ten chleb i pijecie z tego kielicha, ogłaszacie śmierć Pana, aż przyjdzie” (1 Koryntian 11:25, 26).

Wypaczenie nauki biblijnej

Posłuszni temu nakazowi biblijnemu, prawdziwi chrześcijanie obchodzili święto co roku w dniu 14 Nisan. Ale z biegiem lat ludzie zaczęli upamiętniać również zmartwychwstanie Jezusa. The New Encyclopædia Britannica wyjaśnia, że „na samym początku Pascha chrześcijańska odbywała się jednocześnie z żydowską, to znaczy w czasie pierwszej (paschalnej) pełni Księżyca w pierwszym miesiącu wiosny (14-15 Nisan). W połowie II stulecia większość kościołów przeniosła tę uroczystość na niedzielę przypadającą po święcie żydowskim”.

Książka Seasonal Feasts and Festivals (Święta i uroczystości sezonowe) podaje: „Pod koniec IV wieku w Jeruzalem uznano Wielki Piątek i Dzień Zmartwychwstania za dwa oddzielne święta”.

Niektórzy uczeni są zdania, że z powodu rosnącej nienawiści do Żydów część przywódców kościoła nie chciała, by główne święto chrześcijan zbiegało się z najważniejszym świętem żydowskim. Takie nastawienie spowodowało zmiany. Po jakimś czasie większość religii chrześcijańskich postanowiła upamiętniać zmartwychwstanie Jezusa w niedzielę poprzedzoną pierwszą pełnią Księżyca po równonocy wiosennej i uczyniła ten dzień swym najdonioślejszym świętem. W rezultacie rocznica śmierci Jezusa została usunięta w cień.

Jak zatem wynika z wyżej przytoczonych źródeł, „chrześcijańska” Wielkanoc bezprawnie zajmuje miejsce święta, które początkowo obchodzono jako rocznicę śmierci Jezusa.

[Ramka na stronie 6]

Skąd się wzięła angielska nazwa Wielkanocy — „Easter”?

▪ „Nazwa ta, używana wyłącznie w krajach anglo- i niemieckojęzycznych, wywodzi się zapewne od imienia pogańskiej bogini saksońskiej Ostary, Osterr lub Eastre. Była ona uosobieniem wschodu, poranka, wiosny” (William S. Walsh, Curiosities of Popular Customs).

▪ „Dawny historyk angielski Beda (zwany Venerabilisem) dowodził, iż słowo ‚Easter’ było pierwotnie imieniem anglosaskiej bogini jutrzenki, znanej jako Eostre lub Ostara. Najważniejsze święto ku jej czci obchodzono w czasie wiosennego zrównania dnia z nocą. Wprawdzie żadne inne źródła nie wspominają o istnieniu takiej bogini, ale trudno sobie wyobrazić, że tak gorliwy chrześcijanin, jak Beda, zadał sobie tyle trudu, by wymyślić pogańskie pochodzenie Wielkanocy. Zresztą najprawdopodobniej bez względu na to, czy była taka bogini, czy nie, między słowami ‚Easter’ [Wielkanoc] a ‚East’ [wschód] zachodzi jakiś związek historyczny” (Alan W. Watts, Easter​—Its Story and Meaning).

▪ „Na ogół uważano, że nazwa święta upamiętniającego Zmartwychwstanie Chrystusa pochodzi od imienia Eastre, anglosaskiej bogini wiosny. Jednakże z niedawnych badań Knoblocha (...) wypływa inny wniosek” (New Catholic Encyclopedia).

▪ „Angielska nazwa Easter, jak również niemiecka Ostern, prawdopodobnie nie wywodzi się od imienia anglosaskiej bogini Eostre, lecz od skandynawskiego słowa Eostur — wiosna” (The Encyclopedia of Religion).