W odpowiedzi na to 34 lata później synod Kościoła prawosławnego w Jerozolimie oświadczył, że Pismo Święte „powinno być czytane nie przez każdego, lecz tylko przez tych, którzy wglądają w głębokie sprawy ducha dzięki odpowiedniemu badaniu”. Oznaczało to, iż ową Księgę winni czytać jedynie wykształceni duchowni.

W roku 1703 grecki mnich Serafim z wyspy Lesbos próbował opublikować w Londynie zrewidowaną wersję przekładu Maksimusa. Nie otrzymawszy funduszy obiecanych przez dwór angielski, wydał ją własnym sumptem. W płomiennym wstępie Serafim podkreślił, iż „każdy bogobojny chrześcijanin” musi czytać Biblię, i zarzucił dostojnikom kościelnym „chęć zakrycia ich złego postępowania przez trzymanie ludzi w niewiedzy”. Jak się można było spodziewać, na polecenie swych oponentów z Kościoła prawosławnego został aresztowany w Rosji i zesłany na Syberię, gdzie zmarł w roku 1735.

Pisząc o wielkim głodzie duchowym, jaki odczuwała wówczas ludność greckojęzyczna, pewien grecki duchowny tak się wypowiedział na temat późniejszej zrewidowanej wersji przekładu Maksimusa: „Grecy oraz inni ludzie przyjęli tę Biblię Świętą z miłością i ochotą. I czytali ją. Uśmierzyła ona ich ból, a rozpaliła wiarę w Boga”. Jednakże przywódcy religijni obawiali się, że jeśli prosty lud zrozumie Biblię, to przejrzy na wylot ich niebiblijne nauki i uczynki. Dlatego w roku 1823, a potem w 1836, patriarchat Konstantynopola wydał edykt nakazujący spalenie wszystkich egzemplarzy takich przekładów Pisma Świętego.

Odważny tłumacz

W tej atmosferze zaciekłego sprzeciwu z jednej strony, a z drugiej gorącego pragnienia nabywania wiedzy biblijnej pojawiła się postać, która odegrała kluczową rolę w tłumaczeniu Biblii na współczesną grekę. Tą odważną osobą był wybitny językoznawca i biblista Neofit Wamwas, uważany za jednego z „nauczycieli narodu”.

Wamwas wyraźnie dostrzegał, iż winę za duchowy analfabetyzm rodaków ponosi Kościół prawosławny. Zdecydowanie twierdził, że chcąc przebudzić ludzi pod względem duchowym, trzeba przetłumaczyć Biblię na żywą greczyznę. W roku 1831 z pomocą innych uczonych zaczął przekładać Biblię na literacką grekę. Dokonane przez niego kompletne tłumaczenie ukazało się w roku 1850. Ponieważ nie miał wsparcia Kościoła prawosławnego, o pomoc w wydaniu i dystrybucji swego przekładu zwrócił się do Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego (BiZTB). Kościół nazwał Wamwasa „protestantem”, a wkrótce potem uznał go za wyrzutka.

Popi ostrzegali ludzi przed takimi wersjami Biblii, a na przykład w Atenach konfiskowano je. W roku 1833 prawosławny biskup Krety spalił egzemplarze „Nowego Testamentu” znalezione w pewnym klasztorze. Dopóki nie opuścił wyspy, jeden z popów oraz mieszkańcy okolicznych wiosek trzymali swoje egzemplarze w ukryciu.

Jakiś czas później na wyspie Korfu przekład Wamwasa został przez Święty Synod greckiego Kościoła prawosławnego oficjalnie zakazany. Zabroniono jego sprzedaży, a istniejące egzemplarze zniszczono. Nienawistny kler doprowadził do palenia Pisma Świętego również na wyspach: Chios, Siros i Mikonos. Ale w przyszłości tłumaczenie Biblii miało napotkać dalsze utrudnienia.

Królowa zainteresowana Biblią

W latach siedemdziesiątych XIX wieku grecka królowa Olga uświadomiła sobie, że ogół ludzi wciąż słabo zna Pismo Święte. Wierząc, iż dzięki takiej wiedzy naród zaznałby pociechy i pokrzepienia, podjęła starania o przetłumaczenie Biblii na język zrozumialszy niż ten użyty w przekładzie Wamwasa.

W przedsięwzięciu tym nieoficjalnie wspierał królową Prokopiusz, arcybiskup Aten i przewodniczący Świętego Synodu. Kiedy jednak zwróciła się do tego gremium o oficjalną zgodę, nie otrzymała jej. Mimo to nie ustawała w wysiłkach i w roku 1899 ponowiła swą prośbę. Ale i tym razem spotkała się z odmową. Zignorowała ją więc i w rok później na własny koszt wydała przekład w ograniczonym nakładzie.

Zaciekli przeciwnicy

W roku 1901 na łamach ateńskiej gazety Akropolis opublikowano Ewangelię według Mateusza przełożoną na potoczny język grecki przez Aleksandra Pallisa, tłumacza pracującego w Liverpoolu. Pallisowi i jego kolegom najwyraźniej chodziło o to, by ‛uświadomić Greków’ i „pomóc narodowi wydźwignąć się” z upadku.

Studenci teologii prawosławnej oraz ich wykładowcy nazwali ten przekład „kpiną z najcenniejszych relikwii narodu”, profanacją Pisma Świętego. Patriarcha Konstantynopola Joakim III wydał dokument, w którym negatywnie ocenił to tłumaczenie. Spór przybrał charakter polityczny i został sprytnie wykorzystany przez wojujące ugrupowania.

Wpływowa część ateńskiej prasy przypuściła atak na przekład Pallisa, a zwolenników jego tłumaczenia nazwała „ateistami”, „zdrajcami” oraz „agentami obcych mocarstw”, zdecydowanymi wpływać destabilizująco na greckie społeczeństwo. W dniach od 5 do 8 listopada 1901 roku studenci z poduszczenia ultrakonserwatywnych grup w łonie greckiego Kościoła prawosławnego wywołali w Atenach rozruchy. Zaatakowali biura gazety Akropolis, ruszyli na pałac, zajęli miejscowy uniwersytet i domagali się dymisji rządu. W kulminacyjnym momencie zamieszek w starciach z wojskiem zginęło osiem osób. Nazajutrz król zażądał odejścia arcybiskupa Prokopiusza, a po dwóch dniach ustąpił cały gabinet.

Miesiąc później studenci znowu zorganizowali demonstrację i publicznie spalili egzemplarz przekładu Pallisa. Ogłosili rezolucję przeciw rozpowszechnianiu tego tłumaczenia i domagali się, aby w przyszłości surowo karać wszelkie takie próby. Wydarzenia te posłużyły za pretekst do wprowadzenia zakazu używania jakiegokolwiek przekładu Biblii we współczesnej greczyźnie. Nastał rzeczywiście mroczny okres.

„Wypowiedź Jehowy trwa na wieki”

Zakaz rozpowszechniania Pisma Świętego we współczesnej grece zniesiono w roku 1924. Odtąd podejmowane przez tamtejszy Kościół prawosławny próby utrudniania ludziom dostępu do Biblii kończyły się fiaskiem.