GRÓB, GROBOWIEC

Miejsce pochówku. Współcześnie chodzi na ogół o dół wykopany w ziemi, lecz Hebrajczycy i inni mieszkańcy Bliskiego Wschodu często składali ciała zmarłych w naturalnych grotach lub w grobowcach wykutych w skale. Hebrajskie słowo kéwer oznacza „grobowiec”, „grób” bądź „cmentarz” (Rdz 23:7-9; Jer 8:1; 26:23). Również pokrewne słowo kewuráh odnosi się do grobu wykopanego w ziemi albo do grobowca wyciosanego w skale (Rdz 35:20; 1Sm 10:2).

W języku greckim „grób” jest tłumaczeniem słowa táfos (Mt 28:1), a forma czasownikowa thápto znaczy „grzebać” (Mt 8:21, 22). Z kolei mnéma (Łk 23:53) to „grobowiec”, a mnemeíon (Łk 23:55) — „grobowiec pamięci”.

Wspomniane słowa hebrajskie i greckie dotyczą pojedynczego grobowca czy grobu, dlatego gdy oznaczają wiele takich miejsc pochówku, często są używane w liczbie mnogiej. Różnią się więc od hebrajskiego szeʼòl i jego greckiego odpowiednika háides, które to wyrazy odnoszą się do powszechnego grobu wszystkich ludzi, toteż zawsze występują w liczbie pojedynczej. Z tego względu w niektórych współczesnych przekładach słowa szeʼòl oraz háides nie są tradycyjnie oddawane przez „piekło”, „grób” czy „otchłań, lecz po prostu transkrybowane” (zob. HADES; SZEOL).

Ponieważ jednak ktoś pochowany w grobie lub grobowcu w rzeczywistości zstępował do Szeolu, słowa oznaczające miejsce pochówku nieraz występują w zestawieniu z Szeolem, choć nie są jego dokładnymi odpowiednikami (Hi 17:1, 13-16; 21:13, 32, 33; Ps 88:3-12).

Z dostępnych dowodów wynika, że żydowskie grobowce umiejscawiano zwykle poza miastem — wyjątkiem były groby królów. Chrześcijańskie Pisma Greckie potwierdzają, że umieszczano je na zewnątrz miast (oprócz grobowca Dawida, na co zdaje się wskazywać werset z Dz 2:29). Ponieważ znajdowały się na odludziu, a Żydzi ich unikali (żeby nie narazić się na nieczystość ceremonialną), wśród grobowców włóczyli się czasami szaleńcy lub opętani przez demony (Mt 8:28; Mk 5:5).

Miejsce pozbawione ozdób. Chociaż żydowskie grobowce pamięci miały upamiętniać zmarłego, to na ogół nie były okazałe ani bogato zdobione. Niektóre wyglądały tak skromnie i niepozornie, że można było niechcący na nie wejść (Łk 11:44). Okoliczne narody pogańskie zazwyczaj stawiały niezwykle okazałe i kosztowne grobowce, tymczasem najstarsze odnalezione grobowce żydowskie wyróżniają się prostotą. Wynikało to stąd, że religia żydowska nie pozwalała na kult zmarłych ani nie propagowała nauk o świadomym bytowaniu po śmierci w krainie duchów, w co wierzyli Egipcjanie, Kananejczycy i Babilończycy. W prostych grobowcach izraelskich nie zachowały się żadne ślady takich spaczonych poglądów, co dodatkowo przeczy twierdzeniom wielu krytyków, według których religia narodu izraelskiego od najdawniejszych czasów miała charakter synkretyczny, tzn. łączyła w sobie różne sprzeczne poglądy i ukształtowała się przez asymilację wierzeń i zwyczajów wcześniejszych religii. Zdarzały się jednak odstępstwa od reguły. Jezus wspomniał, że za jego czasów uczeni w piśmie oraz faryzeusze zwykli byli ozdabiać grobowce pamięci proroków i innych ludzi (Mt 23:29, 30). Wielu ówczesnych bogaczy ulegało wpływom greckim i rzymskim i budowało bardziej wystawne grobowce.

W Chrześcijańskich Pismach Greckich wyraźnie wymieniono tylko grobowce Jana Chrzciciela (Mk 6:29), Łazarza i Jezusa. Łazarz został pochowany w typowym żydowskim grobowcu — tzn. w jaskini, której wylot zasunięto kamieniem. Sądząc po podobnych grobowcach odkrytych w Palestynie, otwór ten był stosunkowo mały. Z kontekstu wynika, że owa jaskinia znajdowała się poza terenem wioski (Jn 11:30-34, 38-44).

Grobowiec Jezusa. Jezusa pochowano w nowym grobowcu, który należał do Józefa z Arymatei; nie była to jaskinia, lecz komora wykuta w litej skale w ogrodzie niedaleko miejsca, gdzie ustawiono pal męki. Do zasłonięcia wejścia potrzebny był wielki kamień, najprawdopodobniej okrągły, jakich czasami używano (Mt 27:57-60; Mk 16:3, 4; Jn 19:41, 42). Ciała zmarłych składano na ławach wyciosanych w skale lub umieszczano we wgłębieniach drążonych w skale prostopadle do ściany (por. Mk 16:5).

Obecnie dwa miejsca roszczą sobie pretensje do miana grobu Jezusa. Na jednym z tych miejsc, uznawanym przez tradycję, wzniesiono bazylikę Grobu Pańskiego. Drugim jest „Grób w ogrodzie”, wycięty w ogromnym występie skalnym na zboczu pewnego wzgórza i leżący poza obrębem nawet dzisiejszego miasta. Nie ma jednak żadnego rozstrzygającego dowodu na to, że którekolwiek z tych miejsc rzeczywiście jest grobowcem pamięci, gdzie złożono ciało Jezusa (zob. GOLGOTA).

Grobowce pootwierane po śmierci Jezusa. Sporo dyskusji wywołują wersety z Mateusza 27:52, 53; powiedziano tu, że kiedy w chwili śmierci Jezusa zatrzęsła się ziemia, „pootwierały się grobowce pamięci”. Niektórzy wręcz utrzymują, jakoby doszło wtedy do zmartwychwstania. Jednakże porównanie tego fragmentu z wersetami opisującymi czyjeś wskrzeszenie jasno dowodzi, że nie chodzi tutaj o zmartwychwstanie, lecz jedynie o wyrzucenie ciał z grobów. Coś podobnego wydarzyło się też współcześnie, np. w r. 1949 w Ekwadorze, a w r. 1962 w kolumbijskim mieście Sonsón, gdzie na cmentarzu nagłe trzęsienie ziemi wyrzuciło z grobów 200 zwłok (El Tiempo, 31 lipca 1962, Bogota, Kolumbia).