Błędy kopistów

10. Co w początkowym okresie przyczyniło się do przetrwania Biblii?

¹⁰ Wiele z wymienionych tu starożytnych dzieł, które z biegiem czasu poszły w zapomnienie, wyryto w kamieniu lub wytłoczono na stosunkowo trwałych tabliczkach glinianych. Z Biblią było inaczej. Spisano ją na papirusie albo na pergaminie, a te materiały dużo szybciej niszczeją, toteż oryginalne rękopisy już dawno się rozsypały. Jak wobec tego przetrwała Biblia? Dzięki pracowitemu sporządzaniu tysięcy odpisów. Przed wynalezieniem druku był to zresztą normalny sposób powielania ksiąg.

11. Czego nie sposób uniknąć przy ręcznym przepisywaniu manuskryptów?

¹¹ W odręcznym przepisywaniu kryło się jednak pewne niebezpieczeństwo. Sir Frederic Kenyon, słynny archeolog i dyrektor Muzeum Brytyjskiego, wyjaśnia: „Mózgowi i ręce człowieka nie udało się jak dotąd stworzyć bezbłędnej kopii obszerniejszego dzieła. (...) Zawsze wkradały się jakieś pomyłki”.⁴ Kiedy w manuskrypcie pojawił się błąd, powtarzano go w późniejszych kopiach tego egzemplarza. A ponieważ odpisów z czasem przybywało, więc nic dziwnego, że znalazły się w nich liczne pomyłki.

12, 13. Do czyich obowiązków należało roztaczanie opieki nad Pismami Hebrajskimi?

¹² Skoro tekst biblijny przepisywano tysiące razy, skąd można mieć pewność, iż nie został całkowicie zmieniony? Rozpatrzmy to na przykładzie Pism Hebrajskich — „Starego Testamentu”. W drugiej połowie VI wieku p.n.e., po powrocie Żydów z niewoli babilońskiej, opiekę nad hebrajskim tekstem Biblii roztoczyli tak zwani soferim, czyli „przepisywacze”. Do ich obowiązków należało sporządzanie na użytek publiczny i prywatny kopii tych Pism, służących do oddawania czci Bogu. Byli to nadzwyczaj staranni fachowcy, kierujący się szlachetnymi pobudkami.

¹³ Od VII do X stulecia naszej ery spadkobiercami soferim stali się masoreci. Nazwa tej grupy pochodzi od hebrajskiego słowa oznaczającego „tradycję”. W gruncie rzeczy również oni byli kopistami, którym powierzono zachowanie tradycyjnego tekstu hebrajskiego. Masoreci pracowali z drobiazgową dokładnością. Na przykład każdy z nich miał obowiązek używać wiernej kopii tekstu wyjściowego i nie wolno mu było niczego pisać z pamięci. Zanim napisał jakąś literę, musiał ją sprawdzić.⁵ Profesor Norman K. Gottwald wyjaśnia: „Pewne pojęcie o skrupulatności, z jaką wypełniali swoje obowiązki, daje nam wymaganie rabiniczne, aby wszystkie nowe rękopisy porównać z oryginałem, a kopie zawierające błędy natychmiast zniszczyć”.⁶

14. Jakie odkrycie umożliwiło potwierdzenie dokładności tekstu biblijnego przekazanego przez soferim i masoretów?

¹⁴ Jak dalece dokładny jest tekst przekazany przez soferim i masoretów? Do niedawna trudno było odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ najstarsze kompletne manuskrypty hebrajskie pochodziły z X wieku n.e. Jednakże w roku 1947 w grotach niedaleko Morza Martwego znaleziono bardzo stare pisma, wśród których były fragmenty Biblii hebrajskiej. Część z nich powstała jeszcze przed Chrystusem. Uczeni zestawili je ze znanymi dotąd rękopisami hebrajskimi, żeby sprawdzić dokładność przekazywania tekstu. Jak wypadło to porównanie?

15. (a) Co wynika z porównania tekstu masoreckiego z odpisem Księgi Izajasza znalezionym nad Morzem Martwym? (b) Jaki wniosek wypływa z faktu, że w tekście niektórych rękopisów znad Morza Martwego występuje trochę odchyleń? (Zob. przypis).

¹⁵ Wśród najstarszych odnalezionych pism była kompletna Księga Izajasza. Jest ona zadziwiająco zgodna z dostępną dziś Biblią masorecką. Profesor Millar Burrows oświadczył: „Wiele różnic między [odkrytym wówczas] zwojem Izajasza z klasztoru św. Marka a tekstem masoreckim daje się wytłumaczyć pomyłkami kopistów. Pominąwszy je, zwój ten jest uderzająco zgodny z manuskryptami średniowiecznymi. Taka zgodność dużo starszego rękopisu stanowi dobitne potwierdzenie ogólnej dokładności tradycyjnego tekstu”.⁷ Burrows dodał: „To zdumiewające, że w ciągu całego tysiąclecia tekst uległ tak nieznacznym zmianom”.b

[Ramka na stronie 19]

Dobrze udokumentowany tekst Biblii

Aby sobie uzmysłowić, jak dobrze udokumentowany jest tekst Biblii, wystarczy ją porównać ze spuścizną literacką czasów starożytnych, na przykład z dziełami klasyków greckich i rzymskich. Większość tych utworów powstała już po skompletowaniu Pism Hebrajskich. Nie ma żadnych doniesień o próbach wytępienia Greków lub Rzymian, a ich piśmiennictwa nie trzeba było zabezpieczać przed prześladowaniami. Zwróćmy jednak uwagę na następującą wypowiedź profesora F. F. Bruce’a:

„Jeżeli chodzi o dzieło Cezara O wojnie galijskiej (spisane między 58 a 50 rokiem przed Chr.), to zachowało się sporo manuskryptów, ale zaledwie 9 czy 10 jest w dobrym stanie, a najstarszy sporządzono jakieś 900 lat po śmierci Cezara.

„Spośród 142 ksiąg historii Rzymu pióra Liwiusza (59 przed Chr.-17 po Chr.) przetrwało zaledwie 35; znamy je dzięki niespełna dwudziestu rękopisom mającym jakie takie znaczenie, a wśród nich tylko jeden, zawierający fragmenty ksiąg III-VI, pochodzi z IV wieku.

„Z 14 ksiąg Dziejów Tacyta (ok. 100 po Chr.) ocalało cztery i pół księgi; z 16 ksiąg jego Roczników 10 zachowało się w całości, a 2 częściowo. Tekst ocalałych fragmentów obu tych wielkich dzieł historycznych opiera się wyłącznie na dwóch manuskryptach: jednym z IX i jednym z XI wieku. (...)

„Historyczne dzieło Tukidydesa (ok. 460-400 przed Chr.) znamy z 8 rękopisów, z których najstarszy pochodzi mniej więcej z roku 900 po Chr., oraz z kilku skrawków papirusu, datujących się z początków ery chrześcijańskiej.

„To samo można powiedzieć o Dziejach Herodota (ok. 488-428 przed Chr.). Mimo to żadnemu filologowi klasycznemu nie przyszłoby na myśl kwestionowanie autentyczności pism Herodota bądź Tukidydesa tylko dlatego, że najstarsze manuskrypty ich dzieł, mające dla nas jakąkolwiek wartość, są ponad 1300 lat młodsze od oryginałów” (The Books and the Parchments, strona 180).

Porównajmy te informacje z faktem, że istnieją tysiące rękopisów różnych części Biblii,