13. Jakie niezwykle interesujące fragmenty Septuaginty przetrwały do naszych czasów i dlaczego są one tak cenne?

¹³ Badacze mają dziś dostęp do licznych fragmentów Septuaginty spisanych na papirusie. Są one bardzo cenne, gdyż pochodzą z czasów wczesnochrześcijańskich, a choć często zawierają tylko po kilka wersetów lub rozdziałów, pomagają ocenić tekst Septuaginty. Odkryty w Egipcie papirus Fuad 266 datowany jest na I wiek p.n.e. Obejmuje fragmenty ksiąg Rodzaju oraz Powtórzonego Prawa. Tekst z Księgi Rodzaju nie zawiera imienia Bożego, jest bowiem bardzo fragmentaryczny. Jednakże w Księdze Powtórzonego Prawa zapisano je w różnych miejscach tekstu greckiego hebrajskim pismem kwadratowym.d Inne manuskrypty papirusowe powstały mniej więcej do IV wieku n.e., odtąd bowiem zaczęto sporządzać rękopisy na trwalszym materiale — welinie, czyli dobrej jakości pergaminie, wytwarzanym ze skór cielęcych, owczych lub kozich.

14. (a) Co poświadcza Orygenes w odniesieniu do Septuaginty? (b) Kiedy i jak sfałszowano Septuagintę? (c) O czym niewątpliwie świadczyli pierwsi chrześcijanie, korzystając z Septuaginty?

¹⁴ Rzecz ciekawa, że imię Boże w formie tetragramu występuje też w tekście Septuaginty zamieszczonym w sześcioszpaltowej Heksapli Orygenesa, ukończonej około 245 roku n.e. Komentując Psalm 2:2, Orygenes napisał o Septuagincie: „W najdokładniejszych manuskryptach IMIĘ pisane jest literami hebrajskimi, choć nie dzisiejszymi, tylko najdawniejszymi”.e Dowody wskazują, że Septuagintę dość szybko sfałszowano przez zastąpienie tetragramu wyrazami Kýrios (Pan) lub Theòs (Bóg). Jednakże pierwsi chrześcijanie posługiwali się manuskryptami, które jeszcze zawierały imię Boże, trudno więc sobie wyobrazić, by hołdowali tradycji żydowskiej i podczas swej działalności kaznodziejskiej nie wymawiali owego „IMIENIA”. Z całą pewnością mieli możliwość świadczenia o imieniu Jehowy bezpośrednio z greckiej Septuaginty.

15. (a) Posługując się tabelą ze strony 314, opisz pergaminowe manuskrypty Septuaginty. (b) Jak powołano się na nie w przypisach do Przekładu Nowego Świata?

¹⁵ Istnieją setki pergaminowych manuskryptów Septuaginty. Niektóre z nich, sporządzone między IV a IX wiekiem n.e., mają doniosłe znaczenie, zawierają bowiem obszerne fragmenty Pism Hebrajskich. Określa się je mianem rękopisów majuskułowych lub uncjalnych, ponieważ w całości są spisane wielkimi, oddzielnymi wersalikami. Pozostałe nazywa się minuskułowymi, gdyż napisano je mniejszym pismem przy użyciu małych liter. Manuskrypty minuskułowe cieszyły się wielką popularnością od IX stulecia aż do wprowadzenia druku. Cenne kodeksy uncjalne z IV i V wieku — watykański, synajski i aleksandryjski — zawierają tekst greckiej Septuaginty z pewnymi niewielkimi odchyleniami. Powołano się na niego w wielu przypisach i komentarzach do Przekładu Nowego Świata.f

TEKST W JĘZYKU HEBRAJSKIM

17. Kim byli soferowie i za co potępił ich Jezus?

¹⁷ Soferowie. Kopistów, którzy od dni Ezdrasza aż do czasów Jezusa przepisywali Pisma Hebrajskie, nazywano soferami, czyli skrybami lub uczonymi w piśmie. Z czasem zaczęli oni pozwalać sobie na wprowadzanie zmian w tekście. Sam Jezus ostro potępił tych rzekomych opiekunów Prawa za uzurpowanie sobie przywilejów, które im nie przysługiwały (Mat. 23:2, 13).

18. (a) Kim byli masoreci i jakimi cennymi uwagami opatrzyli tekst hebrajski? (b) Podaj przykłady poprawek wprowadzonych przez soferów i zaznaczonych w przypisach do Przekładu Nowego Świata.

¹⁸ Masora ujawnia zmiany. Po czasach Chrystusa pracę soferów kontynuowali przez kilka wieków masoreci. Dostrzegli oni zmiany wprowadzone przez swych poprzedników i zaznaczali je na marginesach lub na końcu tekstu hebrajskiego. Te uwagi marginesowe nazywa się masorą. Wskazano w nich 15 „niezwykłych miejsc” (puncta extraordinaria) wyróżnionych przez soferów, to znaczy 15 słów lub zwrotów w tekście hebrajskim zaznaczonych kropkami lub kreskami. Niektóre z nich nie wpływają na tłumaczenie lub interpretację, inne natomiast są istotne.h Przesądna obawa przed wymawianiem imienia Jehowa tak usidliła soferów, że w 134 miejscach pozwolili sobie zastąpić je słowem ʼAdonáj (Pan), a w niektórych — wyrazem ʼElohím (Bóg). Masora wyszczególnia te zmiany.i Według pewnej uwagi w masorze soferowie lub inni dawni kopiści dokonali co najmniej 18 poprawek, chociaż najwyraźniej było ich więcej.j Czynili to najprawdopodobniej w dobrych intencjach, gdyż ich zdaniem tekst oryginalny uwłaczał Bogu lub Jego ziemskim przedstawicielom.

19. Co to jest hebrajski tekst spółgłoskowy i kiedy został ustalony?

¹⁹ Tekst spółgłoskowy. Alfabet hebrajski tworzą wyłącznie 22 spółgłoski, bez samogłosek. Pierwotnie czytelnik sam musiał je dodawać na podstawie własnej znajomości języka. Pisany tekst hebrajski składał się więc niejako z samych skrótów. W języku polskim też istnieje sporo powszechnie znanych skrótów złożonych jedynie ze spółgłosek. Na przykład mjr to skrót wyrazu major. Podobnie tekst hebrajski obejmował szeregi słów zapisywanych samymi spółgłoskami. Określenie „tekst spółgłoskowy” oznacza więc tekst hebrajski bez jakichkolwiek znaków samogłoskowych. Tekst spółgłoskowy manuskryptów hebrajskich ustalił się między I a II wiekiem n.e., ale jeszcze przez jakiś czas w obiegu były też inne warianty. W odróżnieniu od wcześniejszego okresu działalności soferów do ustalonego tekstu nie wprowadzono już zmian.

20. W jaki sposób masoreci opracowali tekst hebrajski?

²⁰ Tekst masorecki. W drugiej połowie pierwszego tysiąclecia naszej ery masoreci (po hebrajsku: baʽalé hammasoráh, czyli „panowie tradycji”) opracowali system znaków samogłoskowych i akcentowych. Stanowiły one pisemną pomoc w czytaniu i wymawianiu samogłosek, przedtem bowiem wymowę określała tradycja ustna. Masoreci nie dokonywali żadnych zmian w opracowywanych tekstach, lecz w razie potrzeby zapisywali uwagi na marginesie. Starannie wystrzegali się jakiegokolwiek ingerowania w tekst. W swej masorze zwracali też uwagę na osobliwości językowe i jeśli uznali to za konieczne, podawali właściwe brzmienie tekstu.

21. Co to jest tekst masorecki?

²¹ Opracowaniem wokalizacji i znaków akcentowych w tekście spółgłoskowym zajmowały się trzy szkoły masoretów: babilońska, palestyńska i tyberiadzka. Tekst występujący obecnie w drukowanych wydaniach Biblii hebrajskiej jest znany jako tekst masorecki; zamieszczono w nim system wokalizacji wprowadzony przez szkołę tyberiadzką. System ten opracowali masoreci z Tyberiady, miasta na zachodnim brzegu Jeziora Galilejskiego. Przypisy do Przekładu Nowego Świata wielokrotnie powołują się na tekst masorecki (symbol M) i na zawarte w nim uwagi marginesowe, zwane masorą (symbol M^margin).k

22. Jakie rękopisy zawierają babiloński system wokalizacji i jak wypada ich porównanie z tekstem tyberiadzkim?

²² Szkoła palestyńska umieszczała znaki samogłoskowe nad spółgłoskami. Do naszych czasów przetrwała tylko niewielka liczba takich manuskryptów, które ukazują, że ten system wokalizacji miał pewne wady. Również system babiloński był supralinearny („górny”). Przykładem rękopisu z punktacją babilońską jest Petersburski kodeks proroków z roku 916 n.e., przechowywany w Bibliotece Publicznej Petersburga. Zawiera on księgi Izajasza, Jeremiasza i Ezechiela oraz tak zwanych proroków mniejszych, a także uwagi marginesowe (masorę). Uczeni szczegółowo zbadali ten manuskrypt i porównali go z tekstem tyberiadzkim. Chociaż ów kodeks zawiera „górny” system wokalizacji, to w gruncie rzeczy oba rękopisy są zgodne, jeśli chodzi o tekst spółgłoskowy, znaki samogłoskowe i masorę. W Muzeum Brytyjskim znajduje się kopia Pięcioksięgu z punktacją babilońską — manuskrypt ten okazał się w zasadzie zgodny z tekstem tyberiadzkim.

23. Jakie manuskrypty hebrajskie znaleziono w pobliżu Morza Martwego?

²³ Zwoje znad Morza Martwego. Rok 1947 okazał się początkiem nowego, fascynującego okresu w dziejach rękopisów hebrajskich. W grocie nieopodal Wadi Qumran (Nachal Qumeran), w okolicach Morza Martwego, znaleziono pierwszy zwój z Księgą Izajasza oraz inne zwoje biblijne i niebiblijne. Wkrótce udostępniono uczonym komplet zdjęć tego dobrze zachowanego Zwoju Izajasza (1QIs^a). Uważa się, że pochodzi on z końca II wieku p.n.e. Jest to naprawdę niebywałe odkrycie — hebrajski manuskrypt mniej więcej tysiąc lat starszy od najstarszego rękopisu Księgi Izajasza z oficjalnie przyjętym tekstem masoreckim!l W innych grotach w Qumran znaleziono fragmenty ponad 170 zwojów, zawierające części wszystkich ksiąg Pism Hebrajskich z wyjątkiem Księgi Estery. Badania nad tymi rękopisami wciąż trwają.

24. Jak wypada porównanie tych rękopisów z tekstem masoreckim i jak je wykorzystano w Przekładzie Nowego Świata?

²⁴ Po przeanalizowaniu długiego Psalmu 119 zawartego w ważnym zwoju znad Morza Martwego (11QPs^a) pewien uczony orzekł, że jest on niemal co do słowa zgodny z tekstem masoreckim. Na temat tego Zwoju Psalmów profesor J. A. Sanders oświadczył: „Większość [różnic] dotyczy ortografii i ma znaczenie tylko dla uczonych, którzy są zainteresowani takimi zagadnieniami jak wymowa hebrajska w czasach starożytnych”.a W pozostałych egzemplarzach tych niezwykłych, starych manuskryptów najczęściej nie występują większe rozbieżności. Wprawdzie Zwój Izajasza wykazuje pewne różnice w pisowni i budowie gramatycznej, ale nie dotyczą one spraw doktrynalnych. W pracach nad Przekładem Nowego Świata uwzględniono różnice dostrzeżone w opublikowanym tekście Zwoju Izajasza i zaznaczono to w przypisach.b