Nowe znaczenie starych pism

Podobnie jak wielu aleksandryjskich Żydów Filon posługiwał się językiem greckim. Podstawą jego studiów była więc Septuaginta — greckie tłumaczenie hebrajskiej części Pisma Świętego. W trakcie swych badań Filon doszedł do przekonania, że zawiera ona elementy filozofii, a Mojżesza uważał za genialnego filozofa.

Setki lat wcześniej greccy myśliciele uznali rodzime opowieści o bogach i boginiach — mitycznych olbrzymach i demonach — za niewiarygodne. Zaczęli więc je na nowo interpretować. Znawca okresu klasycznego James Drummond tak opisał stosowaną przez nich metodę: „Filozof zaczynał doszukiwać się w mitach jakichś ukrytych subtelnych znaczeń; ich barbarzyńska i absurdalna treść stanowiła dla niego znak, że za ich pośrednictwem chciano w wyrazisty sposób przekazać głębokie i budujące prawdy”. Metodą tą, zwaną interpretacją alegoryczną, posłużył się Filon, próbując wyjaśnić sens Pism Hebrajskich.

Przykładem jest Księga Rodzaju 3:21 (lub 3:22 w niektórych wydaniach Septuaginty), gdzie podano, że Bóg uczynił dla Adama i jego żony szaty ze skóry, po czym ich odział. Grecy uważali, że sporządzenie ubrań byłoby poniżej godności Boga Najwyższego. Dlatego Filon dopatrzył się w tym wersecie ukrytego sensu i napisał: „Skórzana szata to symboliczne określenie naturalnej skóry, czyli naszego ciała; gdyż Bóg, uczyniwszy najpierw umysł, nazwał go Adamem; potem stworzył spostrzeżenie zmysłowe, któremu nadał nazwę Życie. Jako trzecie z konieczności ukształtował ciało i nazwał je symbolicznie skórzaną szatą”. W ten sposób relację o tym, jak Bóg dał odzienie Adamowi i Ewie, Filon próbował przedstawić jako powiastkę filozoficzną.

Zobaczmy też Księgę Rodzaju 2:10-14, gdzie znajdujemy wzmiankę o źródłach wody w ogrodzie Eden i nazwy czterech wypływających stamtąd rzek. Filon i tutaj chciał się doszukać w słowach jakiegoś alegorycznego sensu. Po uwagach na temat wyglądu samego ogrodu Eden oświadczył: „Przez te cztery rzeki chce Pismo oznaczyć poszczególne cnoty” (Alegorie praw, tłum. Leon Joachimowicz). Według Filona rzeka Piszon wyobrażała roztropność, rzeka Gichon symbolizowała męstwo, Tygrys — wstrzemięźliwość, a Eufrat — sprawiedliwość. W ten sposób nadał informacjom geograficznym wymiar symboliczny.

Filozof ten dokonał alegorycznej interpretacji opisu stwarzania, zamordowania Abla przez Kaina, potopu z czasów Noego, pomieszania języków w Babel oraz licznych przepisów Prawa Mojżeszowego. Jak ilustruje przykład podany w poprzednim akapicie, często cytował dosłowne brzmienie tekstu Biblii, po czym wprowadzał własne symboliczne zrozumienie słowami w rodzaju: „Być może powinniśmy potraktować to jako alegorię”. W dziełach Filona na pierwszy plan wysuwa się symbolika, podczas gdy bezpośrednie znaczenie Pism jest niestety usuwane w cień.

[Ramka na stronie 12]

INTERPRETACJA ALEGORYCZNA W DZISIEJSZYCH CZASACH

Alegoria to użycie fikcyjnych postaci i wydarzeń do przedstawienia ogólniejszych prawd dotyczących ludzkiej egzystencji. Utwory alegoryczne mają ukryty sens przenośny. Podobnie jak Filon z Aleksandrii niektórzy współcześni teologowie używają interpretacji alegorycznej przy wyjaśnianiu Biblii.

Przykładem może być pierwszych 11 rozdziałów Księgi Rodzaju, gdzie opisano historię ludzkości od stworzenia świata po budowę wieży Babel. W pewnym katolickim przekładzie Biblii tak skomentowano tę część Pisma Świętego: „Aby uczynić prawdy zapisane w tych rozdziałach zrozumiałymi dla narodu izraelskiego, który miał je zachowywać, należało je wyrazić za pomocą rzeczy znanych ówczesnym ludziom. Z tego powodu trzeba jednoznacznie oddzielić same prawdy od szaty ekspresji literackiej” (The New American Bible). Oznaczałoby to, że rozdziałów od 1 do 11 Księgi Rodzaju nie należy rozumieć dosłownie — że tak jak ubranie okrywa ciało, tak słowa skrywają tu głębsze znaczenie.

A przecież Jezus nauczał, że początkowe rozdziały Księgi Rodzaju należy rozumieć dosłownie (Mateusza 19:4-6; 24:37-39). Podobnie na tę sprawę zapatrywali się apostołowie Paweł i Piotr (Dzieje 17:24-26; 2 Piotra 2:5; 3:6, 7). Szczerzy badacze Biblii odrzucają wyjaśnienia, które pozostają w sprzeczności z całym Słowem Bożym.