Kościoły po obu stronach żyły w dość napiętych stosunkach, niemniej wkrótce poczuły się zagrożone przez wspólnego wroga: szybko rosnące imperium islamskie.

Kościół wschodni zrozumiał to najpóźniej wtedy, gdy w VII wieku muzułmanie podbili Egipt i inne północnoafrykańskie posiadłości Bizancjum.

Po niecałych stu latach Kościół zachodni ujrzał ze zgrozą, jak islam poprzez Hiszpanię dociera do Francji, zatrzymując się niecałe 200 kilometrów od Paryża. Wielu katolików hiszpańskich nawróciło się na mahometanizm, a inni przyswoili sobie muzułmańskie zwyczaje i kulturę. „Kościół, rozgoryczony poniesionymi stratami, nieustannie przygotowywał swych synów w Hiszpanii do rozniecenia płomieni zemsty”, czytamy w książce pt. Early Islam (Wczesny islam).

Kiedy kilkaset lat później katolicy hiszpańscy odzyskali większą część swej ojczyzny, „wzięli odwet na muzułmańskich poddanych i bezlitośnie ich prześladowali. Zmuszali ich do wyrzeczenia się wiary, wypędzali z kraju i podejmowali drakońskie środki, by zatrzeć wszelkie ślady po kulturze hiszpańsko-muzułmańskiej”.

Cesarstwo padło nie tylko od miecza muzułmanów, lecz także od miecza siostrzanego kościoła rzymskiego.