TELEFONY komórkowe, SMS-y, e-maile, czaty internetowe, serwisy społecznościowe — nigdy dotąd nie było tylu łatwo dostępnych środków porozumiewania się. A jednak w tym świecie masowej komunikacji mnóstwo ludzi, starych i młodych, czuje się bardzo samotnych. Dlaczego tak jest?

W książce Loneliness — Human Nature and the Need for Social Connection (Samotność — natura ludzka a potrzeba więzi społecznych) John Cacioppo i William Patrick szczegółowo analizują zjawisko samotności. Powołują się na badania, z których wynika, że „intensywne korzystanie z Internetu — zastępujące bardziej bezpośrednie formy kontaktu z ludźmi — może nasilać izolację społeczną oraz depresję”.

Narzucone przez cywilizację szalone tempo życia nie sprzyja budowaniu bliskich więzi. Przez telefon czy w e-mailu raczej nie da się przekazać uśmiechu ani ciepłych uczuć malujących się na twarzy.

Taki zanik więzi daje o sobie znać zarówno w pracy, jak i w domu. Członkowie wielu rodzin nie jedzą razem posiłków ani ze sobą nie rozmawiają. Młodzi mają swoje komputery i żyją własnym życiem, wyizolowani od reszty domowników. Jak na ironię, mimo swych wszystkich elektronicznych gadżetów często czują się samotni.

W dzisiejszych czasach poczucie osamotnienia wkrada się nawet do małżeństw. Brak wymiany myśli powoduje nieraz, że dwoje ludzi żyje obok siebie, mając ze sobą niewiele wspólnego. Samotność u boku partnera małżeńskiego to wyjątkowo bolesna jej forma.

Z uczuciem tym muszą się też borykać osoby w pojedynkę wychowujące dzieci. W takich rodzinach nowoczesne środki komunikacji często zubażają wymianę myśli, wskutek czego uczucie osamotnienia narasta. Ponadto wiele osób w stanie wolnym chciałoby mieć partnera małżeńskiego, ale ich potrzeby emocjonalne na razie pozostają niezaspokojone.

Samotność to przykre zjawisko społeczne, sprzyjające występowaniu innych problemów, takich jak alkoholizm, przejadanie się, narkomania, niemoralny styl życia, a nawet skłonności samobójcze. Dlatego poznanie przyczyn samotności jest bardzo ważne. To pierwszy krok do przezwyciężenia tego uczucia.

SAMOTNOŚĆ nie musi być równoznaczna z przebywaniem w odosobnieniu. W Uniwersalnym słowniku języka polskiego zdefiniowano ją między innymi jako „odczuwanie braku towarzystwa przyjaciół, rodziny, bliskich”. Natomiast ten, kto sam szuka odosobnienia, świadomie pozbawia się kontaktów z ludźmi.

Oczywiście, w pewnych sytuacjach odosobnienie bywa pożądane. Wiele osób za przykładem Jezusa Chrystusa udaje się w jakieś samotne miejsce, żeby skupić się na modlitwie lub rozmyślaniach (Mateusza 14:13; Łukasza 4:42; 5:16; 6:12). Inaczej ma się rzecz z dokuczliwym uczuciem osamotnienia. Co je wywołuje?

● Samotność w wielkim mieście

W dużych aglomeracjach tysiące, a nawet miliony ludzi żyje na niewielkiej przestrzeni. Ale jak na ironię, taka sytuacja sprzyja odczuwaniu samotności. Zgiełk i zamęt miejskiego życia utrudnia nawiązywanie bliższych znajomości z sąsiadami. Dlatego choć ludzie mieszkają blisko siebie, zwykle są sobie obcy. A nieufność w stosunku do obcych i ochrona własnej prywatności potęguje samotność mieszkańców wielkich miast.

● Dehumanizacja pracy

Sposób zarządzania dużymi firmami też sprawia, że pracownicy czują się samotni i mało warci. Wielu poddawanych jest nieustannej presji i żyje w ciągłym stresie.

Ponadto w wielkich przedsiębiorstwach częste przenoszenie pracowników z jednego stanowiska na drugie wywołuje u nich poczucie zagrożenia, wyizolowania i osamotnienia. W komentarzu na temat wzrostu liczby samobójstw we francuskich firmach, zamieszczonym w dzienniku International Herald Tribune, napisano, że pracownicy narzekają na „tempo przemian ekonomicznych, które wyciska z nich ostatnie poty”.

● Chłodne kontakty

Profesor Tetsuro Saito z Japonii powiedział: „Wraz z upowszechnianiem się telefonów komórkowych i innych urządzeń nasza umiejętność porozumiewania się nieuchronnie zanika”. W australijskim tygodniku The Sunday Telegraph zauważono: „Technika (...) sprawia, że ludzie stają się bardziej wyobcowani. Piszą e-maile lub SMS-y, zamiast rozmawiać”.

Mówiąc o przyczynie swej samotności, 21-letnia Rachel z Francji stwierdziła z ubolewaniem: „Widzę, że ludziom coraz mniej zależy na tym, by się z kimś zobaczyć. Sądzą, że wystarczy pisać do siebie SMS-y, e-maile oraz prowadzić rozmowy na czatach. Ale przez to czuję się jeszcze bardziej samotna”.

● Zmiana otoczenia

Z powodu trudności ekonomicznych sporo ludzi się przenosi, żeby znaleźć lub utrzymać pracę. Zmusza ich to do pozostawienia sąsiadów, przyjaciół, szkoły, a niekiedy rodziny. Czują się wtedy jak przesadzona roślina, której korzenie zostały w poprzednim miejscu.

Francis z Ghany dobrze pamięta swój przyjazd do Francji. Opowiada: „Bariera językowa, brak przyjaciół oraz chłodny klimat — wszystko to wywoływało u mnie silne uczucie osamotnienia”.

Behjat, która wyemigrowała do Wielkiej Brytanii, tak wspomina pierwsze dni w tym kraju: „Trudno mi było dostosować się do tutejszej kultury. Miałam znajomych, ale brakowało mi krewnych oraz prawdziwych przyjaciół, którym mogłabym powiedzieć o różnych sprawach i zwierzyć się ze swych uczuć”.

● Strata bliskiej osoby

Śmierć partnera małżeńskiego powoduje wyrwę w życiu owdowiałej osoby. Jest to szczególnie dotkliwy cios dla kogoś, kto przez dłuższy czas opiekował się współmałżonkiem. Nieraz po jego odejściu odczuwa totalną pustkę.

Fernande, wdowa mieszkająca w Paryżu, wyjaśnia: „Przytłacza mnie to, że nie mogę już się zwierzać swemu najlepszemu przyjacielowi — mężowi”. Anny przyznaje, że brak męża odczuwa „zwłaszcza wtedy, gdy trzeba podejmować różne ważne decyzje, na przykład dotyczące zdrowia”.

● Rozwód, separacja oraz stan wolny

Rozwód lub separacja często wywołuje uczucie samotności i niedopisania. Zwykle najbardziej poszkodowane są dzieci — i to o wiele bardziej, niż wcześniej sądzono. Zdaniem niektórych specjalistów dzieci z rozbitych rodzin prawie na pewno będą się zmagać z uczuciem osamotnienia w życiu dorosłym.

Również ci, którzy pozostają w stanie wolnym, bo dotychczas nie znaleźli odpowiedniego partnera małżeńskiego, mogą w pewnych okresach odczuwać samotność. Nieraz nasila się ona, gdy inni robią pod ich adresem nietaktowne uwagi w rodzaju: „Nie byłoby ci lepiej w małżeństwie?”.

Samotność daje się we znaki także rodzicom w pojedynkę wychowującym dzieci. Rodzicielstwo oprócz radości przysparza też problemów, które trzeba wtedy rozwiązywać bez pomocy partnera.

● Osoby starsze oraz niedoświadczona młodzież

Na samotność nieraz uskarżają się również seniorzy, nawet jeśli nie są zaniedbywani przez rodzinę. Od czasu do czasu odwiedzają ich krewni lub znajomi, co jednak powiedzieć o dniach i tygodniach, kiedy nikt do nich nie zagląda?

Ale samotność doskwiera też młodym. Wielu z nich przywykło do odprężania się w pojedynkę — spędzają mnóstwo czasu przed telewizorem, komputerem bądź na grach wideo.

Czy jest jakieś lekarstwo na samotność? Jak sobie radzić z tym coraz powszechniejszym zjawiskiem?

[Napis na stronie 5]

„Bariera językowa, brak przyjaciół oraz chłodny klimat — wszystko to wywoływało u mnie silne uczucie osamotnienia”

JEŻELI dokucza ci samotność, zastanów się: Czy mogę coś zrobić, żeby poprawić sytuację? Czy nie powinienem wprowadzić w życiu jakichś zmian? A jeśli tak, to jakich? Oto pytania, które pomogą ci dokonać odpowiedniej analizy i znaleźć najlepsze rozwiązanie.

Czy nie muszę zmienić sposobu myślenia?

Uczucie samotności chyba nikomu nie jest obce. Ale staje się prawdziwą udręką, gdy trwa przez dłuższy czas. Może to być sygnał, że masz niewłaściwy stosunek do pewnych spraw. Niekiedy problem wynika z tego, jak się zachowujesz w towarzystwie. Zdarza się, że ktoś nieświadomie tworzy wokół siebie barierę, jakby otaczał się drutem kolczastym, zniechęcając innych do nawiązania przyjaźni. Czasem wystarczy po prostu zmienić sposób myślenia.

Zastanówmy się nad przeżyciami Sabine, która wyemigrowała do Wielkiej Brytanii. Opowiada: „Potrzeba trochę czasu, żeby nowi znajomi nabrali do siebie zaufania i poczuli się ze sobą bezpiecznie i swobodnie. Można kogoś zapytać o pochodzenie i różne inne szczegóły z jego życia. Mówiono mi: ‚Żadna kultura nie jest lepsza od innych. Z każdej staraj się czerpać to, co najcenniejsze’”. Zgodnie z tą radą ty także szukaj w innych kulturach tego, co warto naśladować.

Czy nie stronię od innych?

Zadaj sobie pytania: Czy nie jestem skłonny się odosabniać? Czy gdybym ja był bardziej przyjazny, inni chętniej przyjaźniliby się ze mną? Jeżeli dostrzegasz u siebie taką tendencję, postaraj się być bardziej towarzyski. Trzydziestoletnia Roselise, która przeprowadziła się z Gwadelupy do Wielkiej Brytanii, powiedziała: „Ludzie, którzy czują się samotni, mają skłonność do izolowania się”. Oto jej rada: „Poszukaj osób też sprawiających wrażenie osamotnionych. Wykaż inicjatywę i porozmawiaj z nimi. Niejedna trwała przyjaźń zaczęła się od zwykłego pytania”.

Nawiązanie przyjaźni wymaga czasu i wysiłku. Konieczna jest umiejętność uważnego słuchania. Dzięki temu dowiesz się, co interesuje daną osobę, i będziesz mógł z nią o tym pomówić. Pamiętaj, istotą przyjaźni jest wczuwanie się w cudze położenie.

Czy nie myślę negatywnie?

Przeszkodą w zawieraniu przyjaźni może być niskie poczucie własnej wartości. Czy nie myślisz o sobie zbyt krytycznie? Piętnastoletnia Abigaïl z Ghany przyznaje: „Czasem uczucie samotności dopada mnie pod wpływem ponurych myśli. Czuję się wtedy niekochana i niewiele warta”. Jednak gdy będziesz myślał o innych i starał się coś dla nich robić, na pewno nie uznają cię za osobę niewiele wartą. Wręcz przeciwnie, mogą się z tobą zaprzyjaźnić. Dlatego nie wahaj się przejawiać inicjatywy.

Pozytywne myślenie pomoże ci też rozejrzeć się za przyjaciółmi wśród ludzi niebędących twoimi rówieśnikami. Bliska więź z kimś nieco starszym lub młodszym może ci wiele dać. Abigaïl przezwyciężyła samotność głównie dzięki zabieganiu o przyjaźń osób starszych. Powiedziała: „Z ich doświadczenia dużo się uczę”.

Czy się nie odosabniam?

Pewną ulgę wielu samotnym osobom przynosi spędzanie długich godzin przed telewizorem, komputerem lub na grach wideo. Ale zaraz po wyłączeniu telewizora czy komputera uczucie osamotnienia odzywa się z tą samą siłą. Elsa, 21-letnia paryżanka, zauważa: „Telewizja i gry wideo działają jak narkotyk, który odurza do tego stopnia, że już nawet nie szukamy przyjaciół”.

Oglądanie telewizji pozbawia kontaktów z innymi ludźmi, wymiany myśli oraz możliwości nawiązywania przyjaźni. Podobnie ma się rzecz z grami wideo. Przenoszą człowieka w świat wyobraźni, który po skończeniu zabawy natychmiast znika. Bezcelowe przeglądanie Internetu też bywa ucieczką od rzeczywistości, zarazem jednak naraża na wpływ niemoralnych treści oraz ludzi ukrywających swoją prawdziwą tożsamość. Surfowanie po sieci nie jest dobrym sposobem na zawieranie i pielęgnowanie wartościowych przyjaźni.

Ucieczka w małżeństwo?

Część osób pozostających w stanie wolnym próbuje uciec od samotności przez zawarcie małżeństwa. To prawda, że poślubienie kogoś życzliwego i kochającego bywa źródłem wielkiej radości. Ale tak ważnej decyzji nie wolno podejmować pochopnie.

Małżeństwo nie zawsze rozwiązuje problem samotności. Zauważono, że małżonkowie, którzy nie potrafią ze sobą rozmawiać, „należą do najbardziej samotnych ludzi na świecie”. Niestety, takich ludzi jest więcej, niż można by przypuszczać. Jeśli więc myślisz o zawarciu kiedyś związku małżeńskiego, to byłoby dobrze, gdybyś pokonał problem samotności, zanim się w kimś zakochasz. Pozostając w stanie wolnym, masz szanse pracować nad sobą, swoimi nawykami oraz umiejętnością zawierania przyjaźni i w ten sposób kłaść mocny fundament pod szczęśliwy związek.

Możesz przezwyciężyć samotność

Nie zawsze udaje się szybko wygrać walkę z samotnością. Jednak z tym przykrym uczuciem można się uporać, wprowadzając w czyn Złotą Regułę, podaną przez Jezusa: „Wszystko, co chcecie, żeby ludzie wam czynili, wy też im podobnie czyńcie” (Mateusza 7:12). Gdy więc chcesz mieć przyjaciół, sam staraj się być przyjacielem. Jeżeli chcesz, by inni otwierali się przed tobą, sam otwieraj się przed nimi. Nie licz, że każdy od razu zareaguje pozytywnie, ale po pewnym czasie niektórzy może tak zrobią. A gdyby nawet tak się nie stało, będziesz zadowolony, że w ogóle spróbowałeś.

W walce z samotnością może również pomóc następująca rada Jezusa: „Więcej szczęścia wynika z dawania niż z otrzymywania” (Dzieje 20:35). Jeśli poświęcisz czas innym — na przykład pomożesz dziecku w lekcjach, a komuś starszemu w zrobieniu zakupów, posprzątaniu domu czy zadbaniu o ogród — nie tylko poczujesz się szczęśliwszy, lecz być może znajdziesz prawdziwego przyjaciela.

Jak znaleźć najlepszych przyjaciół

A oto jeszcze kilka praktycznych sposobów na to, by wyzbyć się uczucia samotności. Nie zamykaj się w czterech ścianach. Idź do parku lub zrelaksuj się na łonie natury. Kiedy jesteś w domu, wypełnij czas pożytecznymi zajęciami, na przykład szyciem, naprawianiem czegoś albo czytaniem. Ktoś kiedyś powiedział: „Nigdy nie spotkała mnie zgryzota, której nie rozproszyłaby godzinna lektura”. Niejednego dobrze nastraja czytanie biblijnej księgi Psalmów.

Innym czynnikiem, który zdaniem specjalistów pomaga zwalczyć uczucie osamotnienia i korzystnie wpływa na zdrowie, jest przebywanie w towarzystwie osób podzielających nasze przekonania religijne. A gdzie znaleźć ludzi przestrzegających Złotej Reguły? W pewnej książce poświęconej różnym ugrupowaniom religijnym tak napisano o Świadkach Jehowy: „W swoim życiu zborowym stanowią społeczność wyróżniającą się okazywaniem sobie nawzajem zaufania i szacunku”.

Jezus powiedział uczniom, co jest znakiem rozpoznawczym prawdziwego chrystianizmu: „Po tym wszyscy poznają, że jesteście moimi uczniami, jeśli będzie wśród was miłość” (Jana 13:35). Zatem ludzi praktykujących religię prawdziwą wyróżnia miłość — okazywana przede wszystkim Bogu, a także współwyznawcom (Mateusza 22:37-39).

Najlepszym sposobem na pokonanie samotności jest zadzierzgnięcie więzi z Bogiem. Jeśli będzie On naszym przyjacielem, nigdy nie powinniśmy czuć się opuszczeni! (Rzymian 8:38, 39; Hebrajczyków 13:5, 6).

[Ramka i ilustracja na stronie 8]

JAK SOBIE RADZĄ Z SAMOTNOŚCIĄ

Anny, wdowa: „Staram się kontrolować myśli i dostrzegać pozytywne strony swojej sytuacji”.

Carmen, panna: „Nauczyłam się nie wracać ciągle do przeszłości, lecz iść do przodu i poznawać nowych ludzi”.

Fernande, wdowa: „Gdy skupiamy się na pomaganiu innym, zapominamy o własnych troskach”.

Jean-Pierre, kawaler: „Regularnie chodzę na długie spacery, w czasie których otwieram serce przed Bogiem”.

Bernard, wdowiec: „Utrzymuję kontakt telefoniczny z przyjaciółmi, ale nie po to, by snuć przykre wspomnienia, lecz by czerpać przyjemność z tych rozmów”.

David, kawaler: „Chociaż lubię przebywać w samotności, postanowiłem być bardziej otwarty w stosunkach z innymi”.

Lorenna, panna: „Przejawiam inicjatywę, by zaprzyjaźniać się z ludźmi”.

Abigaïl, 15-latka: „Przyjaźnię się z osobami dorosłymi i dużo się od nich uczę”.

Cherry, panna: „Gdy człowiek nie ukrywa, że jest samotny, ludzie starają się być bardziej przyjaźni”.

[Ramka i ilustracja na stronie 9]

JAK ZWALCZYĆ SAMOTNOŚĆ

● Pracuj nad pozytywnym sposobem myślenia.

● Mniej czasu poświęcaj rozrywkom izolującym cię od ludzi, na przykład telewizji.

● Szukaj przyjaciół — niekoniecznie w twoim wieku — mających ten sam system wartości.

● Przede wszystkim zabiegaj o przyjaźń z Bogiem.

[Ilustracja na stronie 7]

Staraj się zaprzyjaźnić z ludźmi, którzy nie są twoimi rówieśnikami