Poniżej są podane niektóre objawy, świadczące o tym, że brak ci pewności siebie. Najpierw zwróć uwagę na ręce: ręce założone do tyłu, sztywne i przyciśnięte do boków lub trzymające się kurczowo pulpitu; ręce często wkładane do kieszeni marynarki i wyjmowane z niej, odpinające i zapinające marynarkę; sięgające bezcelowo do policzka, nosa lub okularów; wykonujące nieokreślone gesty; bawiące się zegarkiem, ołówkiem, obrączką lub notatkami. Pomyśl też o ciągłym szuraniu nogami, przestępowaniu z nogi na nogę, wyprężaniu się na baczność lub uginaniu kolan, o częstym zwilżaniu warg językiem albo ciągłym przełykaniu śliny, przyspieszonym i płytkim oddechu.

¹¹ Podejmując świadome wysiłki, można się wyzbyć wszystkich tych oznak nerwowości albo przynajmniej je ograniczyć. Jeżeli czynisz takie wysiłki, to swoją postawą zrobisz wrażenie zrównoważonego. Oddychaj więc normalnie i równo, dążąc usilnie do wyzbycia się napięcia. Zanim zaczniesz mówić, odczekaj chwilę. Usposobi to życzliwie słuchaczy, a tobie pomoże nabrać potrzebnej pewności. Skoncentruj się na materiale; nie przejmuj się słuchaczami ani nie myśl o sobie.

12-14. Co można zrobić dla odzyskania równowagi, gdy głos zdradza brak pewności?

¹² Zrównoważenie widoczne w opanowaniu głosu. Do słyszalnych oznak nerwowości należy głos zbyt wysoki, drżenie głosu, częste chrząkanie oraz głos niezwykle piskliwy z powodu braku rezonansu powstałego wskutek napięcia. Te trudności i nawyki również można przezwyciężyć podejmowaniem usilnych starań.

¹³ Nie spiesz się, gdy idziesz w kierunku podium lub gdy rozkładasz notatki, tylko odpręż się i bądź zadowolony, że możesz przedstawić to, co sobie przygotowałeś. Jeżeli wiesz, że na początku przemówienia jesteś zdenerwowany, to musisz dołożyć starań, aby na wstępie mówić wolniej i niższym głosem niż zwykle. Ułatwi ci to opanowanie nerwowości. Przekonasz się, że dzięki gestom i stosowaniu pauz będziesz mógł się odprężyć.

¹⁴ Z wprowadzeniem w czyn tego wszystkiego nie czekaj jednak aż do chwili wejścia na podium. Ucz się przejawiać zrównoważenie i opanowanie w codziennych rozmowach.

²³ Na przykład nie każdy stawia nogi tak samo i ogólnie rzecz biorąc, nie chodzi tak bardzo o to, jak stoisz, dopóki stoisz prosto. Ale gdy mówca stoi w tak szerokim rozkroku, że słuchacze odnoszą wrażenie, iż czuje się jak na koniu, może to bardzo rozpraszać uwagę.

²⁴ Kiedy zaś mówca zamiast stać prosto pochyla się zbytnio do przodu, budzi to u słuchaczy współczucie dla niego, wydaje im się bowiem, że czuje się źle, a to, rzecz jasna, odwraca uwagę od przemówienia. Ich myśli nie są zajęte tym, co on mówi, tylko nim samym.

²⁵ Stanie na jednej nodze i oplatanie jej od tyłu drugą nogą jest oczywistą oznaką braku zrównoważenia, podobnie zresztą jak stanie z rękami w kieszeniach. Trzeba tego unikać.

²⁶ Co prawda nie ma nic złego w tym, że mówca od czasu do czasu położy ręce na pulpicie, jeżeli oczywiście taki istnieje, w żadnym wypadku jednak nie powinien się o niego opierać, tak jak głosiciel w służbie polowej nie powinien się opierać o framugę drzwi. Nie robi to dobrego wrażenia.